تحلیل یک شعر از قربان دُردی ذلیلی

                            املاى بعضى از واژه‌ها و پیشوندها و پسوندها

بازی­های کودکانه در دیوان­الغات­الترک محمود کاشغری

تألیف: رشاد گنج

مترجم: محبوبه هریسچیان

محمود کاشغری، نویسنده و پژوهشگر بزرگ زبان و لغت ترکی در قرن یازدهم میلادی (پنجم هجری) است. او بعد از تحقیق و گردآوری لغات رایج در میان اقوام و قبایل ترک و تهیّه و تنظیم دستور زبان مدوّن آن در سال 1072 میلادی (451 هجری قمری) به منظور تعلیم زبان ترکی به اعراب؛ کتاب ارزشمند «دیوان­ لغات ­التّرک» را به زبان عربی تألیف و به المقتدی بالله- خلیفه‌ی عبّاسی تقدیم نمود.

وی کتاب ارزشمند دیگری بنام «جواهرالنحو فی­ ا­للغته­ التّرک» نیز تالیف  نموده است که متأسّفانه مفقود گردیده و هیچ نسخه‌ای از آن در دست نیست.

تحقیقات او درباره‌ی زبان، آداب و رسوم و سنن و طرز زندگی ترک های قرن یازدهم که بسیار نیز ارزنده است، از سوی «معلم رفعت» (کیلیسلی) و «بسیم آتالای» به زبان ترکی ترکیّه در سال 1323 ه.ق ترجمه و منتشر گردیده است. پروفسور «رشاد گنج» محقق ترک، لغات و اصطلاحات موجود در ساحه‌های مختلف معیشتی را گردآوری و حواشی ارزشمندی به آن افزوده‌اند که اینک بخش «تفریحات و بازی های کودکانه» را تقدیم می داریم

زندگي و شخصّيت محمود كاشغري

تألیف: رشاد گنج

ترجمه : محبوبه هریسچیان

رئداکته: حسن اوموداوغلو

محمود كاشغري از علماي بزرگ نيمه‌ی دوّم قرن يازدهم[1] ميلادي است وی مولّف كتاب وزین و ارزشمند «ديوان‌اللغات‌التّرك» مي‌باشد. در مورد تبار و زندگي او به غير از اندك معلوماتي كه خود وی در لابلای كتابش داده، چيزي در دست نيست. مارتين هارتمن، كه ساليان دراز در اين باره پژوهش نموده، مي‌نويسد: در آن عصر، مسلمين فقط به علوم ديني ارزش علمی قائل بودند و به محققان علومی چون؛ لغت، تاريخ، جغرافي، علم انساب و غيره اهميّتي نمي‌دادند و اين نشانه‌ی نوعي انحطاط بود.[2] به گفته‌ی خود كاشغري؛ پدرش حسين در «بارسقان» از شهرهاي ساحل «ايسيق گؤل» متولّد گردید[3] و با توجه به منسوبيّت مکانی «كاشغري» در نام وي، گفته مي‌شود كه پدر او بعدها به كاشغر كوچ كرده و محمود در آنجا بدنيا آمده است. درباره‌ی تاريخ تولّد و وفات او نيز اطلاعات دقيقي در دست نيست امّا اگر تاريخ تأليف ديوان (سال 1074 ميلادي) در نظر گرفته شود، مي‌توان حدس زد كه وي در ربع آخر قرن يازده میلادی وفات کرده است. 

نگاه شرق شناسانه به گفتمان جنسیت در سفرنامه های عصر صفوی --نوشته ی: لادن رهبری

بررسی های تاریخی- تطبیقی و مقایسه­ ی ویژگی­ های گفتمان مدرن با گفتمان جنسیت در عصر صفوی نشان می دهد که ویژگی ­های گفتمان عصر صفویه از جمله روابط، هنجارها، بازنمودها و نظام های رسمی و غیر رسمی حاکم بر جنسیت در عصر صفویه، تفاوت بارزی با گفتمان جنسیت در عصر مدرن دارد.

 

                     تعیین نام سال شمسی در دوره 12 ساله حیوانی تقویم ترکی

                                    اعتقادات ترکان قزلباش اولیه

تأملی در وضعیت پژوهش های سلجوقی در ایران

نویسنده: دکتر ناصر صدقی

  در قیاس با پژوهش های مربوط به دیگر ادوار تاریخی ایران، و وسعت و تنوع رخدادها و تحولات ایران دوره ی سلجوقی، تحقیقات صورت گرفته درباره ی این دوره در ایران، دارای میراث و سابقه ی قابل توجهی نیست. به طوری که از یک سو، بخش های مهمی از مسائل و موضوعات تاریخی مربوط به جامعه ی ایرانی در عصر سلجوقی تا سال های اخیر مورد توجه قرار نگرفته و از دیگر سو، در طول چندین دهه ی اخیر، شاهد توجه در پرداختن جهت دار به مسائل و موضوعاتی درباره ی تحولات تاریخی ایران عصر سلجوقی هستیم که تحت تأثیر جریان های فکری مربوط به ایران معاصر، مبتنی بر ارزش داوری های تکراری و کلیشه ای است. در این نوشتار تلاش بر آن است ضمن ارائه ی تحلیلی بر چرایی توجه اندک یا بی توجهی به بسیاری از مسائل و موضوعات این دوره، در کنار توجه جهت دار و معنادار به برخی مسائل به پاره ای محدودیت ها و موانع حرفه ای فراروی پژوهش در تاریخ ایران عصر سلجوقی، و تلاش های جدید در زمینه ی تحقیقات و پژوهش های سلجوقی در ایران هم پرداخته شود.

                                    ساختار نظام مالیاتی در دولت سلجوقی

سلجوقیان در محدوده سال‌های 431 تا 590 هجری امپراتوری گسترده‌ای را به مرکزیت ایران شکل دادند که از جیحون تا آناتولی و شام و در مقاطعی از کاشغر در ترکستان تا لاذقیه در سواحل دریای مغرب (مدیترانه) گسترش یافته بود. 

                       حیوانات در باورهای عامیانه ترکمن

أرسأری. اولی تورکمن نبیره لرنینگ بیری. اولار. توپارلایین بولوپ ترکمنستانینگ گون اورتا _ گوندوغاریندا، اوغانستانینگ دمیرغازیغیندا، پاکستاندا. یاشایارلار. عمومی سانی ۲/۱ میلیون تؤوه رگی. اونینگ تاخمینأ ۱ میلیونی ترکمنستاندا، ۱ میلیونا یاقین اوغانستاندا ، و غالان سانلاری پاکستان، ترکیه، روسیه، ایران، انگلستان، آمریکا و بویله کی یوویرت لرده دیر.
أرسأری طایپاسی نینگ ٤ سانی باش تیره سی باردیر. اولار:
۱ _ بک اؤویل، ۲_ غارا، ۳_ گونش، ۴ _ اولی دپه.

أرسأری لر. اوغوز تورکمن لرنینگ آغتیق لاری دیر، اوغوزلارینگ « سالیر » طایپاسینا ده گیشلی دیرلر،
اوغوزلارینگ « غایی » طایپاسیندان بولان سلجوق تورکمن لرینگ هم أرسأری لردیر. دییله ن   دوشونجه لرده باردیر.
گپ له ییش شیوه لری تورکمن دیلینده بولوپ ،ترکمنستانینگ رسمی دیلی بیلن سراده نینگده ، گراماتیک تایدان ترکیه تورکچه سینه هاس غولای دیر،

طبابت نزد ترکان قبل از اسلام نوشته : دکتر اردم آیدین ترجمه ی : محمد قجقی

مقوله های«سلامتی» و « طبابت » در باورهای دینی قبل از اسلام ترکان آسیای مرکزی و شیوه ی زندگی آنها جایگاه ویژه ای داشته است. همانند دیگر اجتماعات ترکان باستانی هم امور «طبی »را بر اساس  مضامین دینی -جادویی آغاز کرده -تا مرحله ی اجرای تجربی «عملی » پیش رفته اند.

  در میان ترکان می توان دو گروه را در رابطه با « تداوی و معالجه » مورد بررسی قرار داد :اول -آنان که معالجه را بر اساس باورهای دینی و جادویی انجام می داده اند و « شامان » { «قام » یا « باغشی»}نامیده می شدند. دوم  :حکیم  -طبیب - یا معالجه گر ( آتا ساگو ن ) که با تجویز دارو و دیگر مواد به معالجه می پرداخت ( گردیزی صاحب زین الاخبار واژه ی بسیار زیبای « داروییان » را بکار برده است . مترجم ) . شامانیسم در حوزه ی « درمانگری جادویی » از نظر شیوه ی  زندگی و درک پزشکی جایگاه  مهمی داشته است .در مواردی از شامانیسم به عنوان  « دین ترکان » نام برده شده است -در این مورد صرف نظر از حوادث و اتفاقات تاریخی - می خواهیم روشن نماییم که  « شامانیسم » یک « دین » نیست و همانگونه که اشاره شد جزو « آئین های جان و روان » می باشد.

کلمه ی « قام » به معنای : کاهن - طبیب - فیلسوف و عالم - آمده است و در متون قدیمی ترک به معنای «سحر باز »  و « راهب » نیز مورد استفاده قرار گرفته است .بر اساس دیوان لغات الترک برای معالجه ی بیماری های گوناگون علاوه بر  طبیب  « قام » نیز وجود داشته است. گفته شده که طبیب بیماری را با دارو «گیاه » معالجه می کرد - در حالیکه « قام » از طریق شیوه های روانی » و افسون و سحر و جادو برای معالجه  تلاش می کرد. وظیفه ی «قام » افسون کردن و جادو نمودن بود. طبق دیوان لغات الترک -وظیفه ی اصلی « قام »-در معنای « کاهن »- افسون کردن و « فال گرفتن » بوده است .

حکیم آتا،درویش یسوی، از اساتید معنوی مختومقلی.نوشته :گوزل امان قلییوا ،مترجم : م .قجقی

حکیم آتا،یکی از نمایندگان مهم ادبیات صوفیانه ی ترکان ،از مریدان و دراویش خواجه احمد یسوی - که به عنوان موسس آن ادبیات پذیرفته شده است- و خلیفه ی او می باشد.

«احمد یسوی» حکیم آتا را شخصاٌ برای ترویج و تداوم اصول معنوی و ادبی «طریقت یسویه »،ماٌمور منطقه ی خوارزم کرد.او بر جوامع ترکی ،که در آن محدوده زندگی می کردند، تاثیرات عمیقی باقی گذاشت.وی با « حکمت هایی » که بیان کرد، و فعالیت های ارشادی که انجام داد، به حق شهرتی همسان شیخ خود (احمد یسوی) کسب نمود.از شهرتی که در سرزمین ترکستان پیچید ، ترکمن های ماورای خزر نیز، بی بهره نماندند.

 حکیم آتا در آثارادبیات مردمی و شاعران کلاسیک ترکمن، جایگاه خاصی دارد.ترکمن ها، حکیم آتا را ـکه با عناوین،قل سلیمان، سلیمان باغیر غانی و سلیمان آتا، شناخته می شودـ از عناصر هویت اجتماعی خویش ، محسوب می کنند. جهان بینی او را وارد فرهنگ خود کرده و در طی قرون گذشته جملات حکمی  وی را به کار بسته و زنده نگهداشته اند.حکیم آتا پس از انجام این ماموریت،در جایگاه استادی تعداد زیادی از شاعران کلاسیک ترکمن قرار گرفت.

 مختومقلی که به ادبیات صوفیانه تمایل داشت ،متناسب با شرایط زمان و جامعه ، اصول تصوف را تعالی بخشید.مختومقلی حکیم آتا را ،از اساتید معنوی و ادبی خود محسوب داشته ، و بدین ترتیب حلقه های زنجیر تاثیرات صوفیانه را به جماعات ترکمن قرن هجدهم میلادی رسانده است.

همانگونه که برخی از حکمت های احمد یسوی و تعداد فراوانی از ابیات او -به شکل و صورتی- متعلق به حکیم آتا ، تلقی شده است ،تاثیرات حکیم آتا بر مختومقلی،به روشنی ، قابل مشاهده است.این امر ، در گستره ی فرهنگ  ترکی- اسلامی رایج در بین اساتید ادبیات،مسًله ای موثر بوده است.

توضیح مترجم:خانم گوزل امان قلییوا،از محققان انجمن ملی نسخ خطی ترکمنستان می باشند، ضمناٌ خلاصه ی مقاله ی ایشان، به فارسی بر گردانیده شد.

صورت های مختلف داستان ( آرزو و قنبر )نوشته:دکتر آمانگل دوردییوا ترجمه : محمد قجقی

داستان های مردمی،که جزو دستاوردهای مجهول الموٌلف ادبیات شفاهی ترکان است و از دوره ای به دوره ای  و از سرزمینی به سرزمین دیگر ،منتقل شده است،خطوط تغییر و تحول خاصی دارد.داستان (آرزو و قنبر)نیز در کنار داستان های مردمی :اصلی و کرم،شیرین و فرهاد ،زهره و طاهر،صایات و همرا،قرار می گیرد.

این داستان در جریان تحول تاریخی خود،در هر سرزمینی خصوصیات ملی (محلی )آن سرزمین را پذیرفته و تا حدودی تغییر یافته است. البته ساختار اصلی خود را حفظ نموده و پر بارتر شده است.

داستان مردمی ( آرزو و قنبر ) ضمن اینکه روایت های تثبیت شده ای در ترکمنستان ،آذربایجان ،عراق(کرکوک ) و آناتولی دارد،به حفظ خطوط کلی تار و پود وقایع و قهرمانان بسنده نکرده ،دیدگاه های مردمی مشابهی را ،عرضه می کند.

در این واریانت ها، در کنار استغنای روحی و قلبی ترکان ،به روشنی شاهد خصوصیت ها ،عادات و رسوم سرزمین های خاصی می باشیم.داستان (آرزو و قنبر)،در کنار دهها اثری که  گنجینه ادبیات مردمی ترکمن / اوغوز را غنا بخشیده اند،از هر جهت قابلیت تحقیق و پژوهش را دارد.

توضیح مترجم: آنچه تقدیم شد چکیده ی مقاله ای است که پروفسوردکتر آمانگل دوردییوا،رییس بخش فرهنگ عامه انجمن ملی نسخ خطی ترکمنستان،نگاشته اند. محمد قجقی.

          هنر در دوره ی قره قوینلوها نوشته ی:محسن ماجد ترجمه ی : محمد قجقی

  قره قوینلوها که در ربع آخر قرن ۱۴/م در شمال دریاچه ی وان و در ارجیس و اطراف آن،جزو تابعین آل جلایر، وبه عنوان امیر نشینی ترکمن ، وارد صحنه ی تاریخ شدند، بعدها در مناطقی که تحت حاکمیت تیموریان در آمد،دولتی تشکیل دادند.در دوره ی جهانشاه (۱۴۶۷-۱۴۳۸/م) قلمرو خود را تا به  شهر هرات گسترش دادند.قره قوینلوها تقریباً یک قرن حکومت کردند.در سال ۱۴۶۷/م و پس از به کشته شدن جهانشاه،به دست قوای اوزون حسن آق قوینلو،ودر زمان سلطنت  حسن علی،به عنوان آخرین فر د ازخاندان قره قوینلو،حاکمیت آق قوینلوها را پذیرفتند.

قره قوینلو ها، در حالی که منازعه ای دایمی با تیموریان داشتند،روابط دوستانه ای  با عثمانیان برقرارکرده بودند.علیرغم منازعات سیاسی بین این دولتهای ترک،در هرات - تبریز و استانبول ، و با حمایت فرمانروایان تیموری ،ترکمن و عثمانی و  حتی با مشارکت خود آنها  در هنرهای خطاطی ،نقاشی،معماری ،موسیقی ،شعر و تمام هنرهای زیبا، اثار  مستقلی خلق گردید.با حمایت قره قوینلو ها و  و به ویژه با دخالت جهانشاه و پسرش پیر بوداق، در تبریز نیز ،همچون شیراز و بغداد فعالیت های فرهنگی و هنری شتاب گرفت.میراث فرهنگی قره قوینلوها،تحویل آق قوینلو ها شد و در تاریخ هنر ترکان، شیوه ی جدیدی که به نام سبک ترکمن نامیده شد، پدید آمد.این سبک در قرن ۱۶/م  توسط هنرمندان عصر صفوی، تداوم یافت.           

توضیح مترجم:نویسنده ی مقاله استاد یکی از دانشگاههای ترکیه است. چکیده ی مقاله ی ایشان به فارسی ترجمه و تقدیم شد. محمد قجقی

ادبیات وهنر دوره آق قوینلو و قره قوینلو،وفرمانروایان ترکمن.نوشته عایشه آرایانجان.ترجمه :قجقی

کسب اقتدارتوسط فرمانروایان ،آن زمان ممکن و مقدور می شود که آنها ،در کنار پیشرفت در امور دولتی و فعالیت های سیاسی،با حمایت بزرگان دولت از هنرمندان واهل علم و دادن امکانات به ایشان  نیز، اقدام نمایند.آنچنانکه فرمانروایان آق قوینلو و قره قوینلو در آن خصوص،تا حد امکان با دقت رفتار کردند،برای پیشرفت و بهبود اوضاع فکری و هنری ،در دربار خود را،به روی شاعران ، ندیمان واهل علم گشودند و به نوعی از آنان حمایت نموده،سعی کردند قدرت خود ر ا، تحکیم بخشند. جهانشاه قره قوینلو بهنگام سلطنت،به علم و علما احترام می گذاشت ،اهل علم و هنرمندان را مورد حمایت قرار می داد ،مدرسه و مسجد تاسیس می کرد. با این شیوه ،هنرمندانی که در حوزه ی اقتدار سیاسی مورد حمایت قرار می گرفتند با آثار خود،آن را باز هم تحکیم بخشیدند. جهانشاه دیوانی از اشعار ترکی و فارسی خویش تهیه دید ودر پیشرفت ادبیات دوره ی قره قوینلو ، سهم خود را ،ایفا کرد.

               درباره ی نسخه ی خطی کتاب حدیثی به زبان ترکی متعلق به قرن 14 /م

پژوهشگر : دکتر عبدالباقی چتین ( عضو هیئت علمی دانشگاه اتاتورک در ترکیه )     مترجم : محمدقجقی

       مقدمه : یکی از مناطقی که ابن بطوطه سیاح مشهور از آن بازدید نموده آناتولی است .  در آن زمان امیر نشینها بر آناتولی حکم می راندند . یکی از این امیر نشینها آل آیدین بود که در حومه ی آیدین تشکیل شده بود . امیران آل آیدین همچون دیگر امیران آناتولی تالیف و ترجمه به زبان ترکی را تشویق می کرده اند . برگردان ((قصص الانبیاء)) و(( تذکره الاولیاء)) به ترکی به نام محمد بی موسس امارت , برگردان به ترکی کتاب منثور ((کلیله و دمنه)) و(( قاموس الاطباء)) باعنوان ترجمه ی ((مفردات ابن بیطار)) و تالیف ((طبیعت نامه)) و ((تحفه اللطایف)) , ((لیآلی فی القدسیه)) و انجام ترجمه های دیگر به نام پسر او ((عمر بی))و ترجمه ی ((خسرو شیرین)) به نام ((عیسی بی)) نشان دهنده ی اندازه و سهم این امیر نشین در پیشرفت و تکامل گستره ی زبان ترکی, علیرغم کوتاهی عمر آن می باشد .

              تاریخ مختصر اویغورها نگارش : لازلو راسونی ترجمه ی: محمد قجقی

تاریخ مختصر اویغورها

مقدمه: اویغورها اهالی بومی ترکستان شرقی- که به عنوان «سین‌کیانگ» یا «منطقه خودمختار سین‌کیانگ اویغور» نیز شناخته می‌شود- هستند. براساس آخرین سرشماری چینی‌ها، تعداد جمعیت فعلی اویغورها 2/7 میلیون نفر است (1). 000/500 از اویغورها در ترکستان غربی و عمدتاً در قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان، ترکمنستان و تاجیکستان زندگی می‌کنند (2). 000/75 نفر از اویغورها در پاکستان، افغانستان، عربستان سعودی، ترکیه، اروپا و ایالات متحده آمریکا مسکن گزدیده‌اند (3). منابع چینی بر این دلالت دارند که اویغورها اخلاف بلا واسطه هون‌ها هستند (4). نام «اویغور» در سالنامه‌های سلسله هان (از سال 206 ق.م تا 220 میلادی) سلسله وی Wei (بین سالهای 265 تا 289 میلادی)، سلسله تانگ (از 618 تا 906 میلادی) و سلسله سونگ (از 906 تا 960 میلادی) ذکر شده است. (5)

تاریخ اولیه

پس از سال 210 ق.م اویغورها نقش مهمی در امپراتوری‌های هون (220 ق.م تا 386 میلاد) تابغاچ (توبا) (از سال 386 تا 554 میلادی) و گوک تورک (از 552 تا 744 میلادی) که در آسیای مرکزی پابه عرصه وجود نهادند، بازی کرده‌اند. (7)

                        احمد یسوی و اسلام عامه نگارش: ایرنه ملیکوف ترجمه ی: محمد قجقی

توضیح: این مقاله در جریان سمینار اروپائی درباره ی پژوهش‌های مرتبط با آسیای‌مرکزی (مجموعه ترک‌شناسی شماره 2 آوترخت. در 18-16 دسامبر، صفحات 94-83) به چاپ رسیده است.

وقتی تصوف «مردم‌پسند» در کشورهای ترک‌زبان مطالعه می‌شود‌، یک شخص به ذهن می‌آید، احمد یسوی یا آتایسوی که پیر ترکستان نیز نامیده شده است و مقبره‌اش هنوز زیارت میشود و زوّار ازبک، قرقیز، قزاق و تاجیک بدان حرمت و احترام می‌گذارند. (1)

ا

توضیح: این مقاله در جریان سمینار اروپائی درباره ی پژوهش‌های مرتبط با آسیای‌مرکزی (مجموعه ترک‌شناسی شماره 2 آوترخت. در 18-16 دسامبر، صفحات 94-83) به چاپ رسیده است.

                         تاریخ علم حدیث - نوشته ی : ابراهیم جنان - ترجم ه ی: محمد قجقی

قدیمی ترین علوم اسلامی،علم حدیث است. علم حدیث با حضرت محمد (ص) آغاز شد و در طی زمان به کمال رسیده است. می توانیم بگوییم که این علم از همان زمان پیدایش  بدون وقفه پیشرفت کرده و امروزه ضمن خدمت به انسانیت و تکامل خود ادامه می دهد. علم حدیث البته در همه دوره ها به یک میزان ترقی و تلألو نداشته است. در کنار چشم گیرترین پیشرفت ها و پر تلألوترین اعصار و دوره هایی که به اوج کمال رسیده، شاهد زمان هایی نیز هستیم که دچار وقفه شده و دایره ی تاثیرش محدود شده است.

بطور خلاصه می توان گفت تاریخ حدیث بشکل مستقیم با پیشرفت اسلام متوازن و هماهنگ بوده است. در دوره های پیروزی و درخشندگی اسلام ، حدیث نیز ترقی کرده و آثار ممتاز، اصیل، معتبر و جاودان خلق کرده است. در دوره های وقفه ی  اسلام علم حدیث نیز دچار رکود گشته است. از اصالت دور گشته آثاری پدید آمده که تکرار آثار قبلی است.

می توان گفت مومنین آنگاه که به سنت انبیاء خود اهمیت داده، علم را گسترش می داده اند، خداوند نیزپاداش آنها را بصورت ترقی مادی و برتری سیاسی اعطا می نمود.

پژوهشگران علم حدیث را با در نظر گرفتن تحقیقاتی که در حوزه حدیث انجام شده ، عموما به ۴ مرحله تقسیم می نمایند:

۱- مرحله تثبیت

۲- مرحله تدوین

۳-مرحله تصنیف

۴- مرحله تهذیب

              ديدگاه صدرالدين قونوي درباره‌ي عصيان‌هاي تركمن‌ها در زمان سلجوقيان آناتولي

  نوشته ی: دکتر محمدعلی حاجی گوکمن،عضو هیئت علمی بخش تاریخ دانشکده ی ادبیات و هنردانشگاه    سلجوق  (درشهر قونیه ترکیه)                                                                 ترجمه ی: محمد قجقی

چكيده:

صدرالدين قونوي از متصوّفين بسيار مهمي است كه در فاصله‌ي سال هاي 673- 605 هـ.ق / 1274- 1204/م، در زمان سلجوقيان در آناتولي مي‌زيست. درباره‌ي وي پژوهش های متعددي صورت گرفته است. در دوره‌ي زندگي او، در آنادولي عصيان بزرگ تركمن‌ها -كه بدان نام «بابايي‌ها» داده شد- به وقوع پيوست. متعاقب اين شورش، مغولان آناتولي را اشغال نمودند. تعدادي از اخي‌ها و تركمن‌ها عليه مغولان عصيان نموده، به قتل رسيدند.

                                                 نظام حقوقي اويغورها 

                      نوشته ی  دکتر اسراء یاقوت   ترجمه ی : محمد قجقی

اويغوران كه از طوايف ترك وابسته به دولت هون باستان بودند، پس از تاسيس دولت گوك ترك به تابعيت آن دولت درآمدند. در طي زمان قدرت آنها افزايش يافت. از اختلافات داخلي نيز بهره‌گيري نموده موفق شدند،كنفدراسيون اويغور را كه علاوه بر 9 قبيله‌ي اوغوز، اقوام قارلوق و باسميل را هم شامل مي‌شد، بوجود آوردند. (87)

تاريخ اويغور اگر چه از جنبه‌ي نقشي كه از نظر سياسي و نظامي ايفاء كردند با دولت امپراتوري گوك ترك قابل مقايسه نيست اما از جهت تاريخ تمدن جايگاه متمايزي را در تاريخ همه‌ي اقوام ترك به خود اختصاص داده‌اند. (88)

                                               دولت گوك ترك و نظام حقوقي آن

                              نوشته ی دکتر اسراء یاقوت  ترجمه ی : محمد قجقی

به دولت تركي كه پس از فروپاشي دولت بزرگ هون در آسياي مركزي در قرن 6 ميلادي تاسيس شد و در اواسط قرن 7 ميلادي فرو پاشيد و در اواخر همان قرن مجدداً احياء شد، نام دولت گوك ترك داده شده است. (47)

نام ترك در منابع تركي، اولين بار در سنگ نبشته‌هاي اورخون ديده شده است. ويلهلم تومسنWilhelm Thomsen  كه سنگ نبشته‌هاي اورخون را خوانده است، در آخرين ترجمه‌ي كتيبه، واژه‌ي ترك را قدرت و قوت معنا كرده است. اين گونه استنباط مي‌شود كه نام ترك در ابتداي امر، اسم يك شخص، بعداً نام يك خانواده و در نهايت نام يك خاندان شده است. بنظر مي‌رسد كه اهميت اين خاندان و تحت سلطه قرار دادن ديگر خاندان‌ها و وابسته شدن ايشان به خاندان خاقان و متابعت از خاقاني كه دولت تاسيس نمود، زمينه‌ي آغاز كاربرد نام ترك را فراهم آورده باشد. در آن سنگ نبشته‌ها ،هنگامي كه كلمه‌ي ترك آمده، به معناي يك قوم و يا گروه نبود، بلكه به معناي گروهي بود كه از خاقان متابعت نموده و اتحاديه‌ي اقوام را تشكيل داده بودند. با نظر داشت اين امر در ذهن مي‌توان گفت كه اين واژه علاوه بر معناي قدرت و قوت مي‌تواند به معناي ملتي كه داراي قانون و نظام است، تلقي شود. (48)

              حقوق در نزد تركان باستان .بخش اوّل  مقدّمه و دولت هون و نظام حقوقي آن                            

                                نوشته‌ي: دكتر اسراء ياقوت      ترجمه ی: محمد قجقی

مقدمه:

برخي از پژوهشگران، تركاني را كه در دوره‌هاي قبل از اسلام مي‌زيسته‌اند، به صورت مّلتي توصيف نموده‌اند كه گويا هنوز گريبان خود را از فرهنگ كوچ‌نشيني رها نكرده، تشكيلات دولتي پيشرفته‌اي تاسيس ننموده و صرفاً ملتي جنگاور و رزمنده بوده‌اند. (1) در صورتي كه اگر حقوق و تشكيلات هر يك از جوامع ترك آن دوره را،در چهارچوب قلمروهای تاریخی و جغرافیایی ،که این جماعات در آن زیسته اند، مورد مطالعه قرار دهند،  شاهد تاثيراتي كه از منظر دين و دنيا دريافت نموده‌اند و فرهنگ‌هاي پيشرفته‌اي كه عرضه نموده‌اند، خواهند بود. (2) علاوه بر اين اثبات خواهد شد كه تركان ،بويژه در حوزه‌ي حقوق عمومي، از تشكيلات اجتماعاتي كه با ايشان ارتباط داشته‌اند، تاثير پذيرفته و در نتيجه‌، سازمان‌هاي  مخصوص خويش را ايجاد نموده‌اند. (3)

«بررسی شعر داستانی در اشعار کریم قربان نفس(براساس دیوان یورک پایاماسی)» 

نگارش: عیسی سلامت 

داستان منظوم(شعر داستانی)، شعری است که حوادث و رویدادهای یک داستان – خواه خیالی و خواه واقعی- را در قالب شعر بیان می­دارد و با دخالت عنصر خیال و به زیبایی از آن سخن می­راند.

داستان­های شعری، موضوعات متنوّعی را دنبال می­کنند و معمولاً یک موضوع، عنوان غالب قصّه را تشکیل می­دهد . آفرینش این نوع زیبای هنری، نیازمند توان ذهنی والایی است که هم حوادث و رویدادها را به زیبایی به تصویر بکشد و هم شخصیّت­های داستانی بیافریند و هم زبانی برای آن انتخاب گردد که اوج تأثیرگذاری را در خواننده داشته باشد.

                    « تاتارها چه کسانی هستند ؟ » ترجمه ی : محمد قجقی

                                               تاریخ مختصر تاتارها.ترجمه ی : محمد قجقی

  مقدمّه ی مترجم:   در دیماه 1392 هیئتی از دانشگاه دولتی قازان جمهوری تاتارستان به استان گلستان آمد.در دانشگاه گنبد کاووس جلسه ای برگزار شد که اینجانب نیز بدان دعوت شده بود.خبرا ین جلسه و تصاویر مربوطه در سایت دانشگاه گنبد کاووس و سایت بنیاد مختومقلی فراغی – برگرفته از سایت مذکور- درج گردید.در فرصت کوتاهی که در اختیار حقیر قرار گرفت، اشاراتی به تاریخ تاتارها و کاربرد نام تاتارو همچنین معنا و مفهوم آن در مقاطع تاریخی گوناگون داشتم و از نقش و تاثیر دانشمندان و علمای تاتار و چاپ کتب اسلامی در شهر قازان صحبت به عمل آمد.

 چند روز بعد مصمم شدم مقاله ی کوتاهی در باره ی تاریخ تاتار ها را از ترکی استانبولی به زبان فارسی برگردانم.توفیق پیدا نمودم و مقاله ای مختصر و مفید یافته ، به ترجمه اقدام نمودم.البته تاریخ تاتارستان را تا سال 1985 و روی کار آمدن میخائیل گورباچف و گلاسنوست و پرستورایکای او کافی دانستم.

                                                                                               با احترام: محمد قجقی

                                                                      گنبد کاووس .هفتم بهمن ماه هزارو سیصد و نود ودو

"هنر و آثار مختومقلی فراغی" نگارش: خدایی جان و قربان دردی گلدیف

                                                 ترجمه ی : محمد قجقی

  هراز چند گاهی، در جایی از جهان انسانی سر بر می آورد. انسانی کامل..اگر به آن ها به مثابه انسانی در میان انسان ها، انسان خطاب نمایی، گویا به مقام و منزلت ایشان، تعرّض نموده ای. اگر " فرشتگانی در کسوت انسان" بنامیشان، به نظر برازنده تر است.امّا اگر قرار باشد هر زمانی که از آن ها صحبت می شود،  ;فرشتگانی انسان نما، نامیده شوند، موجب اطناب کلام می شود.به هر تقدیر اسامی خاص ایشان ما را از این مضیقه رهایی می بخشد.به تدریج اسم آن ها تقدّس می یابد، فرشته گون می شود و باعث مباهات و افتخار یک ملّت. می خواهیم از یکی از این اسامی تقدس یافته برایتان بگوئیم.چون خواننده ی این مقاله هستید، می دانید از چه کسی سخن می گوئیم.

  ترجمه ی احوال مختومقلی نوشته نشده است، اگر هم نوشته شده باشد، به دست ما نرسیده است. بر اساس اطّلاعاتی که از تاریخ زندگی علمی او به دست می آید و این که در برخی از اشعارش تخلّص" فراغی" را به کار برده، در سال 1733 در ترکمنصحرا( در استان گلستان فعلی ایران ) در روستای" حاجی قوشان(آجی قوشان ) به د نیا آمد. نام پدرش" دولت محمد آزادی" است. طبق اظهارات خویشاوندان مختومقلی، نام پدر دولت محمد " مختومقلی "بود و پدر او نیز" دولت محمد" نام داشت. بدین صورت در می یابیم که نام های دولت محمد و مختومقلی، از قدیم در آن خاندان وجود داشته است.طبق روایتی دولت محمد سلف آزادی، از آناطولی آمده در نزد خویشاوندان به کار پرداخت، بعدآازدواج نمود ومقیم گرگان گردید. این که گفته می شود: یک ملّت ، دو دولت، ریشه در تاریخ دارد.

                       ربغوزی نویسنده ی کتاب قصص الانبیا . ترجمه ی  محمد قجقی

ربغوزی ادیب و شاعری است که در قرن 14/ م، در آسیای میانه بالید ، وی با نان « برهان الدین بن ناصر» شناخته می شود.او چون در قصبه ی« رباط اوغوز» به دنیا آمد و در این قصبه به قضاوت پرداخت، مخلص « ربغوزی» را برگزید.

  ربغوزی که در خصوص زندگیش اطلاعات زیادی نداریم،با اثری به نام « قصص الانبیا» شناخته شده است. این کتاب بزرگ  و منثور، بیانگر مناقب پیامبران می باشد. ربغوزی اثرش رادرسال 1311/ م به اتمام رسانده است.

  ربغوزی این اثر را به نام « ناصر الدین توق بوقا» از امیران مغول و به خواهش او نگاشته است. او برای تالیف این کتاب از کتاب هایی با همان موضوع و اسم بهره برده است. با مطالعه ی اثر در می یابیم که وی به زبان عربی تسلط داشته و علوم قرآنی، تفسیر و حدیث را فرا گرفته بوده است. در آن کتاب، در خصوص پیامبرانی که نامشان در قرآن ذکر شده، مناقب جذّابی آورده، زندگی حضرت پیامبر(ص) را با وقایع زیبا و پر معنا آراسته و مورد بحث قرار داده است.

  اثر از لحاظ زبانی، نزدیک به شیوه ی کاشغر- خاقانیه ( که اولین آثار ادبیات اسلامی ترکی را عرضه نمود) بود و تداوم آن تلّقی می شود.مولّف تحت تاثیر یوسف خاص حاجب بوده تست.از قسمت های منظوم موجود در متن منثور این اثر، تاثیر یوسف حاص حاجب بیشتر احساس می شود.

  بخشی از این منظومه ها، به صورت غزل سروده شده است، برخی نیز باعروض جدید، امّا با ویژگی های  رباعی های نظم ترکی ترتیب یافته است.بخش مهمّی از رباعیات در وزن  قوتاد قوبیلیک  می باشد.این شعرها را برای زدودن یک نواختی اسلوب مطوّل نثر بکار برده اند، بدین گونه آهنگ و رنگ بدان افزوده اند. این امر بیانگر ذوق و درک هنری نویسنده است، و نشان می دهد که در آن عصر به چه میزان برای شعر ارزش قایل بوده اند، ضمنآ در خصوص نا مانوس بودن عدم کار برد شعر ذهنیتی ایجاد می نماید.

 هر چند از  قصص الانبیا نسخ خطی فراوانی در دست است و مکرّر به چاپ رسیده است، چون چاپ انتقادی اثر تهیّه نشده است، اذا از لحاظ زبان آن، به نتیجه  و حکم قطعی نرسیده ایم. اثر در چهاچوب معیارهای زمانش، با نثری هنرمندانه نوشته شده و در جای خودش اشغار ترکیبی متنوعی به زبان های ترکی، و ترکی – عربی  به دست داده است.

 قدیمی ترین نسخه ی موجود این کتاب در موزه ی بریتانیا ، واقع در لندن نگهداری می شود. این نسخه در سال 1948 به صورت افست] بوسیله ی ک. گرونبک به چاپ رسید. اولین چاپ کتاب در سال 1859 توسط  ایلمینسکی انجام شد. در کتابخانه های سنت پیترزبورگ و اوپسالا نیز نسخه های دستنویس آن موجود می باشد.

این گفتار به درخواست آقای دکتر پرویز رجبی نوشته شده و در کتاب ایشان منتشر شده است: رجبی، پرویز، سده‌های گمشده، جلد پنجم، سلجوقیان، نشر پژواک کیوان، تهران، ۱۳۸۷، صفحه ۱۳۶ تا ۱۳۹

تاریخ‎نگاری نوین در بستری پدید می‎آید که ما شاهد تغییر و تحول عنوان رعیت به عنوان ملت هستیم. تاریخ‎نگاری جدید کوشید توده‎ها را محل مطالعه قرار بدهد. افزون بر این، خود این توده‎ها وارد فرایندهای تاریخی شدند. دیگر تاریخ‎سازان صرفا ارباب قدرت نیستند.

درنگی بر برخی معضلات نویسندگی در ایران؛

قصه‌ی «پرآب چشم» کتاب و نویسندگی در ایران

در ایران کمتر نویسنده‌ای را می‌توان رصد کرد که بتواند تنها با منافع مادی‌ای که از راه تألیف و نویسندگی به دست می‌آورند امرارمعاش کند، حتی مشهورترین مؤلفان ایران نیز از گذران زندگی گلایه کرده و یا از طرق دیگر امرارمعاش می‌کنند. نتیجه‌ی مستقیم چنین فرایندی تألیف کتاب‌هایی‌ است که نمی‌توان نام فاخر بر آن نهاد.

                          رضا افشار                                ويدا معزي‌نيا

رضا افشار دولتمرد ايراني در سال 1266 در رضائيه ديده به جهان گشود. پدرش ميرزا شفيع‌خان اهل گرگان و مادرش از ايل افشار رضائيه بود. پس از گذراندن تحصيلات ابتدايي به آموختن عربي و معارف اسلامي پرداخت و در اين رهگذر از محضر اساتيد بزرگي همچون شيخ جليل اديب‌العلماء بهره‌هاي فراوان برد. سال 1283 از مدرسه آمريکايي اروميه فارغ‌التحصيل شد و سپس راهي تهران گرديد و ادامه تحصيلات را در کالج آمريکايي پي گرفت و در سال 1288 پس از پايان دوره متوسطه براي تکميل تحصيلاتش رهسپار آمريکا شد. ¹

میراث مکتوب - دکتر محمدحسن ابریشمی پژوهشگر تاریخ کشاورزی در ایران و مؤلف کتاب ارزشمند زعفران ایراناست که با ایشان گفت و گویی در زمینه زندگی و آثارشان انجام داده ایم.
متن این گفت و گو در ادامه می آید:

آقای دکتر دربارۀ خودتان کمی سخن بگویید.
نام‌خانوادگی من از این جهت ابریشمی است که نیای بزرگم (حاج ملا احمد شَعرباف یزدی؛ «شَعرباف: بافندۀ پارچۀ ابریشمی ممتاز») در عهد ناصرالدین شاه از یزد به تربت حیدریه مهاجرت کرد و با فرزندانش (حاج ‌ملا‌رجبعلی و حاج‌ ملا غلامحسین) به اشاعه علم و پیشة نوغانداری مشغول شده‌اند؛ پدرم (حاج ‌علی‌اکبر) متولد 1269 در تربت شیوۀ پدر (حاج‌غلامحسین) را دنبال کرد و به کسب علم و کار کشاورزی و تولید ابریشم پرداخت، و با تأسیس ادارۀ سجل احوال در سال 1307 نام‌خانوادگی (ابریشمی) گرفت، و در اردیبهشت 1322 درگذشت، روانش شاد باد

در طول تاریخ، اعداد به انحای مختلف انسان ها را به خود مشغول داشته و در این باره انسان ها نیز به تخیل و سمبولیزه کردن آنها پرداختنداند. اعدادى مانند 2 ، 3 ، 4، 7، 9 ، 12 ، 13 ، 40 از جمله این اعداد هستند. در این میان عدد 9 در میان تركان باستان و تركان معاصر از اهمیت فراوان برخوردار بوده و اصولاً زندگى تركان بر مدار نه بوده است. دقیقاً علت تقدس عدد نه در میان تركان مشخص نیست شاید زاده شدن انسان پس از نه ماه و نه روز پس از انعقاد نطقه علت این امر باشد. به فرض صحیح بودن این تئورى مى توان حدس زد تركان از باستان ترین ایام تا حال توانسته اند...