طبابت نزد ترکان قبل از اسلام نوشته : دکتر اردم آیدین ترجمه ی : محمد قجقی

مقوله های«سلامتی» و « طبابت » در باورهای دینی قبل از اسلام ترکان آسیای مرکزی و شیوه ی زندگی آنها جایگاه ویژه ای داشته است. همانند دیگر اجتماعات ترکان باستانی هم امور «طبی »را بر اساس  مضامین دینی -جادویی آغاز کرده -تا مرحله ی اجرای تجربی «عملی » پیش رفته اند.

  در میان ترکان می توان دو گروه را در رابطه با « تداوی و معالجه » مورد بررسی قرار داد :اول -آنان که معالجه را بر اساس باورهای دینی و جادویی انجام می داده اند و « شامان » { «قام » یا « باغشی»}نامیده می شدند. دوم  :حکیم  -طبیب - یا معالجه گر ( آتا ساگو ن ) که با تجویز دارو و دیگر مواد به معالجه می پرداخت ( گردیزی صاحب زین الاخبار واژه ی بسیار زیبای « داروییان » را بکار برده است . مترجم ) . شامانیسم در حوزه ی « درمانگری جادویی » از نظر شیوه ی  زندگی و درک پزشکی جایگاه  مهمی داشته است .در مواردی از شامانیسم به عنوان  « دین ترکان » نام برده شده است -در این مورد صرف نظر از حوادث و اتفاقات تاریخی - می خواهیم روشن نماییم که  « شامانیسم » یک « دین » نیست و همانگونه که اشاره شد جزو « آئین های جان و روان » می باشد.

کلمه ی « قام » به معنای : کاهن - طبیب - فیلسوف و عالم - آمده است و در متون قدیمی ترک به معنای «سحر باز »  و « راهب » نیز مورد استفاده قرار گرفته است .بر اساس دیوان لغات الترک برای معالجه ی بیماری های گوناگون علاوه بر  طبیب  « قام » نیز وجود داشته است. گفته شده که طبیب بیماری را با دارو «گیاه » معالجه می کرد - در حالیکه « قام » از طریق شیوه های روانی » و افسون و سحر و جادو برای معالجه  تلاش می کرد. وظیفه ی «قام » افسون کردن و جادو نمودن بود. طبق دیوان لغات الترک -وظیفه ی اصلی « قام »-در معنای « کاهن »- افسون کردن و « فال گرفتن » بوده است .