بررسی ادوار قانون­گذاری مجالس شورای ملی

                هادی قیصریان فرد*   صباح خسروی زاده**

             چکیده

پژوهش حاضرکوششی در جهت بررسی و واکاوی ادوار مختلف مجلس شورای ملی است.  توجه به کارکردها ویژه مجلس از قبیل؛ قانون­گذاری و نظارت بر قوه مجریه و نیز جایگاه مهم مجلس در انجام تصمیم­گیری نظام های سیاسی، اهمیت این موضوع پژوهش را نمایان می­سازد. از مجلس به عنوان مهم ترین دستاورد مشروطه و مادر مشروطیت یاد می­کنند زیرا این نهاد  نقش به سزایی در محدود کردن قدرت سیاسی حاکمان و مشارکت دادن مردم در امور سیاسی داشت. در طول فعالیت بیش از 70 سال از عمر مشروطه یعنی از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی که  جمعا 24 دوره مجلس شکل گرفت شاهد فراز و نشیب های زیادی هستیم که در این پژوهش سعی داریم با بررسی ادوار مختلف مجلس قانون گذاری گوشه­ای از تاریخ تحولات سیاسی ایران معاصر را مورد کنکاش قرار دهیم. لازم به ذکر است که روش تحقیق در این پژوهش تحلیلی و بر اساس رهیافت جامعه شناختی خواهد بود.

 کلید واژه: انقلاب مشروطیت، مجلس شورای ملی، احزاب، طبقه اجتماعی، زمینداران، دیوانسالاران، 

تنظیمات؛ «مرحله ای از اصلاحات جدید عثمانی برای مقابله با زوال و انحطاط»

صباح قنبری  دانشجوی دکتری تاریخ اسلام دانشگاه تهران

 چکیده

تنظیمات نام دوره ای از تاریخ عثمانی(1831ـ 1876) است که طی آن اصلاحاتی با هدف رهایی«مرد بیمار اروپا» از ضعف و ناتوانی انجام گشت. این دوره از تاریخ عثمانی به دو بخش زمانی، خط شریف گلخانه از 1839 و خط همایون از 1856 قابل تقسیم است. شاخصه های برجسته عصر تنظیمات در برابری اتباع و تلاش برای حاکمیت قانون خلاصه می شود. دامنه اصلاحات این عصر در پهنای حقوقی، نظامی، اقتصادی، اداری، و آموزشی گسترده است

                تمرکز زدایی در ایران عصر صفویه

  چکیده

از جمله مباحثی که طی چند دهه اخیر در حوزه مدیریت دولتی در جهان مطرح شده بحث تمرکززدایی اداره امور عمومی و واگذار نمودن آن به واحدهای محلی در هر کشور است. اداره امور محلی توسط سازمان های محلی مستلزم در نظر گرفتن نقاط قوت واحدهای محلی و تفویض بخشی از اختیارات دولتی به این واحدها می باشد. ایران نیز از جمله کشورهایی است که در این مرحله قرار داشته و پرداختن روز افزون دست اندرکاران به بحث شوراهای اسلامی از مصادیق این امر می باشد. از آن جا که قبل از اجرای یک سیاست در یک کشور، اولین قدم پرداختن به پیشینه تاریخی آن سیاست است، لذا لازم است پیشینه تاریخی چنین سیاستی را در ایران به دقت بررسی کرده تا از این طریق بهترین الگو انتخاب و به کار گرفته شود. در این مقاله با تبیین مفهوم عدم تمرکز و انواع آن، به وضعیت عدم تمرکز در نظام اداری ایران در دوره صفویه می پردازیم.

واژگان کلیدی: نظام اداری، عدم تمرکز سیاسی، عدم تمرکز اداری، دوره صفویه، دولت مرکزی، ایالات و حکومت محلی.

_______________________________

1. دانشجوی دکتری رشته مدیریت دولتی.

کشف المحجوب هجویری

کشف المحجوب / علی بن عثمان هجویری؛ مقدمه، تصحیح و تعلیقات دکتر محمود عابدی. تهران: سروش، 1383.

چکیده:

کشف المحجوب تألیف ابوالحسن علی بن عثمان بن ابی علی جُلاّبی هجویری، یکی از مهمّترین کتب صوفیّه است، هم از جهت احتوا بر امّهات مسائل تصوّف، هم از لحاظ معرّفی بزرگان فرق صوفیه، هم از نظر سبک نوشتاری و کهنگی نثر، و هم از جهت نظریات بدیع مؤلّف. کشف المحجوب، شامل سه بخش است: بخش نخست، مقدّمه مؤلف در سبب علّت تألیف کتاب. بخش دوّم، دربردارنده اطّلاعات کلّی در باب تصوّف و تراجم احوال صوفیان معروف تا زمان هجویری. بخش سوم، که در حقیقت، قسمت اصلی کتاب است و نام کشف المحجوب ظاهرا به مناسبت همین بخش بر کتاب نهاده شده، شامل یازده «کشف» است. هجویری در این یازده کشف، مسائل مختلف تصوّف را مورد بحث و بررسی قرار می دهد.

کشف المحجوب نخستین بار در سال 1926 م به اهتمام ژوکوفسکی در لنینگراد انتشار یافت. چاپ قابل توجّه دیگری هم به اهتمام دکتر محمد

_______________________________

*. پژوهشگر زبان و ادب فارسی و عربی و دانش زبانشناسی.

حسین تسبیحی در سال 1374 ش در اسلام آباد (مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان) صورت گرفت. چاپ منقّح و مصحّح این کتاب با استفاده از چند نسخه دیگر، با مقدّمه دکتر محمود عابدی انتشار یافته است.

کلید واژه: کشف المحجوب، هجویری، تصوف، صوفیان، عرفا، خرقه.

کارکرد وزرای ایا لات در دولت صفوی

چکیده

وزرای ایالات از جمله ارباب قلم و اصحاب دفترخانه بودند که مستقیماً از طرف شاه منصوب می شدند و به آن ها وزرای عظام ممالک محروسه می گفتند. این وزرا از میان صاحبان مشاغل مختلفی برگزیده و با دستورالعمل خاصی به ایالات فرستاده می شدند. وسعت قلمرو یک وزیر متفاوت بود، از چند ایالت تا یک شهر و محل را در بر می گرفت. وزرا در میان صاحبان قدرت از جایگاه مهمی برخوردار بودند که البته تا حد زیادی بستگی به میزان کاردانی آن ها داشت. جایگاه مهم وزرای ایالات باعث می شد که آن ها از طرف شاه، وزیر اعظم و مستوفی الممالک بازرسی شوند.

موقعیت وزرا در ایالات و وظایف آن ها در دو مقطع از امپراطوری صفوی فرق می کرد: 1 مقطعی که ایالات به وسیله حکّام اداره می شد و وزرا به عنوان قدرت درجه دوم، رقیبی جدّی برای والیان محسوب می شدند. در این زمان، نزاع های متعددی میان آنان پدید آمد که گاه باعث سقوط وزرا از جایگاهشان می شد، 2 مقطعی که ایالات، خالصه شاه شدند و وزرا همه امور ایالات را بر عهده گرفتند و حکّام را حذف کردند.

وزرا، وظایف مهمی بر عهده داشتند که بیشتر مالی بود، ولی در مقطع دوم در امور نظامی هم صاحب نفوذ شدند.

کارکرد وزرا در مقطع دوم، نتایج منفی زیادی به بار آورد و به انحطاط اقتصادی و نظامی امپراطوری صفوی منجر شد. از هم پاشیدگی ارتش، شکست های پی در پی وزرا در مقابل شورشیان و شکایت های متعدد رعایا از وزرا که منجر به عزل و نصب های پی درپی آن ها می شد، نشانه های کارکرد منفی وزرا و انحطاط امپراطوری صفوی در این مقطع بود و راه را برای افاغنه که ضربه نهایی را وارد آوردند، هموار کرد.

کلید واژه: صفوی، وزرای ایالات، امور مالی، امور نظامی.

تاتار. (اِخ ) تتر و یا تتار نام قومی است بقول تامسُن ۞ در قرن هشتم میلادی (دوم هجری ) درکتبیه های ترکی ارخون ۞ نام دو طایفه از تاتار بنام «سی تار» و «نه تاتار» یاد شده در آن عصر مراد از نام مذکور مغول یا بخشی از مغول بود نه قومی ترک و بقول تامسُن این تاتاران درجنوب غربی بایکال ۞ تا حدود ناحیه ٔ کرول ۞ سکنی داشتند. طرد ترکان از مغولستان کنونی و پیشرفت قبایل مغول مرتبط با تأسیس حکومت ختا (قراختائیان ) است . محمود کاشغری (در نیمه ٔ دوم قرن پنجم هَ . ق .) که از تاتار نام برده (I، 123) آگاه بود که زبان تاتار جز زبان ترکی است (I، 30). بعض دسته های تاتار با قبایل ترک متحدشدند و در قسمت های غربی تر سکونت گزیدند. در حدود العالم تاتاران متعلق به تغزغز دانسته شده اند. در کتب مربوط به فتوحات مغول در قرن هفتم هجری همه جا (در چین و ممالک اسلامی و روسیه و اروپا) آنان بنام تاتار یاد شده اند. ابن الاثیر (چ ترنبرگ XII، 178 ببعد، 236ببعد) اسلاف چنگیز را بدین نام میخواند.

سفارت نامه خوارزم: آخرين هيات ايراني در آسياي ميانه قرن نوزدهم

گرانمايه علي*

* مدرسه مطالعات شرقي و آفريقايي دانشگاه لندن

تعدادي از سفرهاي ايراني که در دوره قاجار به خارج از کشور اعزام شده بودند، شرح ماموريت خود را به رشته تحرير کشيدند. اما، همه اين گزارش ها به کشورهاي بزرگ اروپايي مانند روسيه ، فرانسه، آلمان، بريتانيا، اتريش و بعدها ايالات متحده مربوط است. در نتيجه، شرح ماموريت هدايت به خيوه که در سفارت نامه خوارزم ارائه شده، در بافت تاريخ ديپلماسي ايران، و قدرت رو به افول آن در اين دوره موردي استثنايي است. هدايت، اولين فرستاده ايراني نيست که به نگارش ماجراهاي سفرش اقدام کرده باشد. چهار دهه پيش از ماموريت او، ميرزا ابوالحسن خان ايلچي به بريتانيا (1224 ق. / 1809 م.) و روسيه (1229 ق. / 1814 م.) اعزام شد تا پيام فتحعلي شاه (1250-1212 ق. / 1834-1796 م.) را به شاه جورج سوم، و تزارآلکساندر اول برساند. ايلچي، مکتوباتش را دردو کتاب تحت عناوين حيرت نامه سفرا و دليل السفرا گرد آورد.

  

دكتر محسن رحمتي     استاديار گروه تاريخ دانشگاه لرستان     چکیده: واحه ی خوارزم، با داشتن فرمانروایان بومی (موسوم به خوارزمشاهان) و بهره‌مندی از خودمختاری داخلی، از نظر سیاسی همیشه جزئی از ایران بوده ولی در آغاز قرن دهم به  رغم دولت شیعی مسلک صفوی، تیره‌ای از اعقاب جوچی موسوم به عربشاهیان توانستند با  تکیه بر میراث نیاکان، قدرت ایلیاتی، ریشه‌دار بودن مذهب تسنّن در خوارزم و تناسب آن زمینه  مذهبی با مذهب خود، بر خوارزم مسلط شده و خان نشین خیوه را پایه‌گذاری کنند. دولت صفوی با تلاش برای حفظ تمامیت ارضی سنتی کشور، سرانجام آنها را تحت حمایت خود درآورد. اما در اوایل قرن دوازدهم هجري تحت شرایط و دلایل متعدد، حکومت عربشاهیان به ضعف گراییده و منقرض گردید

 

نام و نشان تاریخی ایل قشقایی معمای نام و نشان ایلات ترک قشقایی و بیات 

    قشقائیان از کجا و از چه زمانی به استان فارس و حوالی آن مهاجرت کرده اند. در کتاب مهاجران توران زمین که توسط نادر بیات قشقایی تبار به رشته تحریر در آمده تلاشی جدی در این راه انجام گرفته است. جواب سؤال دوم با مطابق اسناد از دوره ایلخانان است. اما تلاشهای ایشان در پیوند قبیله بزرگ بیات (اسب سروران، اسب ساران) با ایل قشقایی تحقیقات وی را مغشوش ساخته است. بیاتها که با چنگیز خان مغول از سمت مغولستان به نقاط مختلف شق و شمال خاورمیانه آمده اند، نظر به معنی لفظی نامشان که مترادف نام سانسکریتی هیون(منسوبین به اسب یا گوزن= مه سکا) هستند، اینان را اعقاب هونها (تاتارها، یعنی مردم کناری و سکائیان ماوراء حدود) نشان میدهند. بنابراین کلمه اوستایی گرچه نام خیون که به طور عام به جای نامهای سکا و اسکیت به کار می رفته است، مفهوم فراگیرتری از تور و ترک بوده است ولی آن با ناپدید شدن سکائیان آریایی از استپهای اوراسیا و جانشینی ایشان توسط ترکان این نام به طور گسترده و رسمی با تور و ترک جایگزین گردیده است. نظر نادر بیات در باب موطن اولیه بیاتهای هون/ تاتار تبار در سمت مغولستان و ترکستان درست است

 

 جغرافياي تاريخي شهرستان سرخس با  تكيه بر متون جغرافياي تاريخي و سفرنامه ها

 پژوهشگر :  عباس معمري   دبير دبيرستانهاي مانه و سملقان   زمستان 86  

 

    فهرست مطالب                                                                     صفحه

 مقدمه .........................................................................................1

خاستگاه ايرانيان – سرخس عهدباستان .........................................1

سرخس دورۀ اسلامي .................................................................4

سرخس محور طلائي و كانون تحولات ............................................8

منابع و مأخذ.................................................................................11

تبریز. [ ت َ ] (اِخ ) نام شهری است در آذربایجان در اقلیم پنجم ... و مردم آنجا اکثر آهنگرند و جلال الدین سیوطی در لب الالباب نوشته که تبریز بالکسر شهری است قریب آذربایجان و این معرب آن است . (غیاث اللغات ). هدایت در انجمن آرا گوید: در شمال مغرب ایران واقع شده است و از شهرهای معظم بوده بواسطه ٔ محاربات سپاه ایرانی و عثمانی و زلزله های مکرر ویرانی یافته اکنون دویست هزار خلق در آنجا موجودند. در سال گذشته که 1283 هَ . ق . بود بمرض وبای عام صد هزار خلق هلاکت یافتند و ما بجانب سراب و اردبیل فرار نمودیم . باری مقابر اولیاء در آن شهر بسیار بوده ، آب و هوای سازگار دارد. اکنون چند سال است که ولیعهد پادشاه در تبریز حکمران است ، فقیر بحکم شاهنشاه در خدمتش بسر میبرد. (انجمن آرا). لقب آن ، دارالسلطنه . (نسخه ٔ خطی لغت محلی شوشتر موجود در کتابخانه ٔ مؤلف ). نام بزرگترین شهر ایالت آذربایجان . (فرهنگ نظام ). شهرستان تبریز یکی از شهرستانهای آذربایجان و مرکز استان سوم کشور است ، از شمال محدود است بشهرستان مرند و اهر، از جنوب بشهرستان مراغه ، از خاور بشهرستان سراب و میانه و از باختر بدریاچه ٔ ارومیه و خوی . آب و هوا: هوای کنار دریاچه ٔ ارومیه معتدل نسبةً گرم و مالاریایی است وقسمتهای جلگه ، معتدل ولی قسمتهای کوهستانی آن معتدل و سردسیر است .

   گؤرولسين ايندي

 غوُرقي اده-اده روسواميز چيقدي

هرنه نصيب بُولسا گؤرولسين ايندي

ظاليم أوزبك آخيريوردوميز ييقدي

كؤپ ياتديق ياران لار تورولسين ايندي

 

موولام برميش بيزه نيچه غالاني

قيتنامي ،پروردي،خالاچ ،چيلاني

باشدان-آياق ييغيپ خوردوكلاني

چأرجوينگ اوستونه يؤرولسين ايندي

 

زندگي و زمانه ي شاعر  سيدناظار سيدي   تحقيق از:آنادردي عنصري

 هديه اي كوچك باياد پژوهشگر بزرگ ادبيات تركمن نورمحمد عاشورپور

                                           فروردين 1387

                  فهرست اشعار

        غُوشوق

    1- دؤنمه نم بگ لر     2-  بارالي بگ لر   ۳- غُوچاق لار    4- گلينگ ييگيت لر

    5-گؤرولسين ايندي   6- بارايلينگ   ۷-غالدينگ خُوش ايندي  ۷- چيقيپ گيده لينگ

    9-  أرساري نينگ ييگيت لري     10- اوستي بدوينگ   ۱۱-گل آرزي گول گؤروشه لي

     12- سروي نازلي نينگ     13-أوزي گلين ينگ    14- گلين لر

        غازال

     1- سوزانلي سيدي        2- نصيب

       مخمّس                     1-ماهي روخساريم منينگ

 

 مشخصات كتابشناختي اثر:

نام اثر : مختومقلي فراغي ( تركمني، فارسي ، انگليسي)

                  سري ميراث ادبي تركمن

تأليف وترجمه : مسعود احمدي ، قمر الدين باديردست ، آنادردي عنصري

ناشر : گرگان – نشر مختومقلي فراغي

چاپ اول : 1388

قطع رقعي

شابك 4-298-508-964-978

كلاسيك شاهير مسكين غئلئجئنگ عؤمري و دؤره ديجيليگي

كؤپلرچه چشمه لردن ماغلوم بوُلئشئ شاهيرئنگ چئن آدي غئلئچ بوُلوپ سوُنگ ايل

 آراسئندا ديني عئلم اوُقانئ اوچين موُلاّ غئلئچ آدئ بيلن تانئلئپ شاهيرئنگ اؤزي هم

 مسكين غئلئچ دييِن اده بي لاقامئ اوللانئپ دئر .آيدئلشئنا گؤرأ شاهير 1268ـنجي

(ه ـ ق)يئلئندا انه دن دوُغولوپ 1325ـنجي (ه ـ ق )يئلئندا هم آرادان چئقئپ دئر(امّا

شونونگ آنئقديغي تاحقيق بللي دأل). 

با ابتكار وبرنامه ريزي بنياد مختومقلي فراغي گنبدكاوس وهمكاري تعدادي از مدرسين ادبيات تركمن

 ازتاريخ 10/10/1383سلسله كلاس هايي با عنوان «مختومقلي خواني» درشهر گنبدكاوس برگزار شد.

اين كلاس ها ابتدا درمحل مركز تربيت معلم شهيد بهشتي اغاز ودر ادامه درمحل دفتر جديد بنياد در

پاساژ شهرداري پيگيري شد. كلاس هاي «مختومقلي خواني» از جانب علاقمندان به ادبيات تركمني

 ودوستداران شعرمختومقلي با استقبال مواجه شد. مدرسين ثابت كلاسها عبارت بودند از استاد بايرام

 قليچ فرزام،حاج عبدالجبار آخوندنيك نهاد، قاري جلال الدين جان زمين ، قربان صحت بدخشان، نورقليچ

 فداكار، يعقوب رحيمي داشلي برون ،عبدالقهار صوفي راد وآنادردي عنصري .علاوه بر مدرسين مذكور

 ،طبق جدول زمان بندي شده ،مدرسين مدعو نيز از ساير شهرهاي تركمن صحرا، بندرتركمن ، آق قلا،

 كلاله وگنبدكاوس درجلسات مختومقلي خواني مشاركت داشتند.

 چکیده

طایفه تکلو از طوایف قزلباش در تشکیل حکومت صفوی نقش عمده ای ایفا کردند، آنها برای کسب مقام و مراتب بالاتر در دربار فعالیتهایی انجام دادند که در دوره شاه طهماسب اول گروهی از آنها قتل عام شدند، اما موجودیت خود را در تشکیلات صفویان حفظ کردند.تا سال 1005 ه/1596 م که شاه عباس آنها را حذف کرد این طایفه به طور علنی و غیر علنی توطئه ای زیادی را علیه صفویان تدارک دیدند و در تضعیف حکومت صفویه نقش آفرین شدند.پس از فوت شاه عباس اول در بسیاری از حوادث به خصوص از بین رفتن شاهزادگان و خاندان صفوی دخالت داشتند و با حمایت از برخی شاهزادگان به درگیریهای درون درباری دامن می زدند.باز شدن دست قزلباشان در قتل شاهان صفوی که تکلوها در آن بی نقش نبودند، باعث از بین رفتن قداست معنوی و تغییر باور عمومی و اعتقاد قزلباشان نسبت به شاهان صفوی گردید که این امر باعث ضعف و ایجاد هرج ومرج های پس از فوت شاه طهماسب اول و جدایی هرچه بیشتر دین سالاری از حکومت در دوره شاه عباس اول گردید.مخالفتهای تکلوها از جنبه سیاسی و نظامی نیز ضربه های اساسی بر حکومت صفویان وارد کرد، چراکه آنان برای مخالفت با صفویان به همکاری با عثمانیان و حمله آنان به ایران در سال ۹۴۰هجری پرداختند که از این رهگذر نیز صدمات جدی بر صفویان وارد آمد.

 (*)-استادیار گروه تاریخ دانشگاه سیستان و بلوچستان

تحقق روياي شاه عباس     بخش پنجم       تبديل گمبرون به بندر عمده مملكت آرزويي بود كه گرچه شاه عباس آن را در زمان حيات خويش نديد اما با وجود بدي آب و هوا در اين بندر در نهايت به تحقق پيوست.      در بخش پنجم از گزيده كتاب «انقراض سلسله صفويه»، (نوشته لارنس لاكهارت) پس از ذكر وضع اوضاع گمبرون، حضور كمپاني هاي انگليسي و هلندي در اصفهان و ديگر شهرهاي ايران را مورد توجه قرار مي دهيم.      تونو عقيده داشت بهترين طريقه براي حفظ سلامتي در بندرعباس آن است كه غذاي مخصوصي به طور منظم بخورند و به اندازه اي در خوردن آن جانب اعتدال را نگه دارند كه هميشه اشتها داشته باشند. همچنين براي پاكيزه كردن آب، آهن گداخته اي را در آن فرو برند و بعد موارد خارجي آن را با پارچه كتاني بگيرند. به اين ترتيب، هميشه خوش و خرم خواهند بود. ترديدي نيست كه اكثر مطالبي كه در بالانقل كرديم تا حدي اغرق آميز است ولي بايد به خاطر داشت كه در آن ايام علم طب قادر نبود بيماري هايي را كه در محل هايي مانند گمبرون وجود داشت، معالجه كند. گذشته از اين، بسياري از اروپايي هايي كه در آن محل زندگي مي كردند اقدامات احتياط آميز براي حفظ سلامتي خود به جا نمي آوردند.

تاريخ اقتصاد: ايران و كمپاني هند شرقي- 1تا3

دكتر لارنس لاكهارت (Lawrence lockhart)، پژوهشگر انگليسي كه چند سال در شركت نفت ايران و انگليس كار مي‌كرده و علاوه بر آن چند سال نيز در ايران ساكن بوده است، كتابي با عنوان انقراض سلسله صفويه نوشته است. آنچه مي‌خوانيد بخش‌هايي از اين كتاب است.                                تجارت ايران      بخش نخست     از آنجا كه امتيازات دو كمپاني انگليسي در ايران مربوط به فرامين پادشاه بود و به عهد‌نامه بستگي نداشت، آن امتيازات بعد از مرگ شاه سليمان در ماه ژوئيه 1695 ملغي شد. بروس مي‌نويسد كه «در ايران تعهداتي كه پادشاه در امور جزئي، مثلا تجارت، مي‌كند پس از مرگ او ملغي محسوب مي‌شود. و بنابراين از جانشين او بايد تقاضا كرد كه آن تعهدات را تجديد يا امتيازات تازه‌اي تفويض كند.» نظر به اينكه نمايندگي كمپاني انگليسي هند شرقي به طور دائم در اصفهان سكونت داشت، به مجرد در گذشت شاه سليمان توانست در نتيجه مذاكرات طولاني، فرامين جديدي به دست آورد و با وجود سعي و مجاهدتي كه در اين راه مبذول داشت، نتوانست قبل از ژوئن 1697 به تحصيل بيست و يك فرمان مورد نظر موفق شود. اين فرامين درباره مطالب زير بود:

 دورۀ ايوبيان و مماليك شاهد شرايط تنش زاي قلمرو دولت هاي عربي، بين مسلمانان و صليبيان از يك سو و مسلمانان و مغولان از سوي ديگر بود. پيروزي هاي سلاطين و حكام مماليك در نبرد با مغولان و صليبيان باعث مي شد كه مورخان ــ يا برخي از آنان ــ ايشان را به چشم بزرگمردان تاريخ ببينند و سيره يا شرح حال آنان را بنويسند. يكي از كساني كه در اين زمينه قلم فرسايي كرده، ابن شداد صاحب اثر تاريخ (سيرۀ) الملِك الظاهر به زبان عربي است. او به سبب دارا بودن موقعيت برتر در نزد ملك ظاهر بَيبَرس (658 ـ 676ق) شاهد عيني اوضاع سياسي زمان خويش بوده و توانسته است رويدادهاي مربوط به سلطان مذكور را در اثرش به تصوير كشد.
يكي از مسائل مهم دورۀ سلطان بيبرس، تهاجم مغول به قلمرو شامات و نواحي اطراف آن و تلاش بيبرس در دفع حملات آنان بود. در اين زمان، نيروهاي مغول آسياي صغير (آناطولي) را كه دولت سلاجقۀ روم در آن حكومت مي كرد، اشغال كرده بودند. در اين زمان سرزمين آناطولي براي حكام و دولت هاي بزرگ يك منطقۀ راهبردي و مهم محسوب مي شد؛ طبيعي بود كه ملك ظاهر نيز به عنوان سلطاني كه فتوحات بي شماري در منطقۀ مديترانه و قلمرو تحت تسلط صليبيان كسب كرده بود، به آناطولي چشم بدوزد. بنابراين با شروع مناسبات و استمداد دولتمردان سلاجقة روم از جمله معين الدين پروانه (نايب السلطنه) از بيبرس در مبارزه عليه اشغالگران مغول، از فرصت استفاده كرد و پاسخ مثبتي به استمداد آنان داد و پس از پيروزي در نبرد ابلستان در سال 676ق به منطقۀ آناطولي لشكر كشيد.

سلاجقه و گسترش ادب فارسی  دوره ی سلاجقه شامل تمام مدّتی است که بین شکست سلطان مسعود غزنوی تا کشته شدن طغرل سوم (۵۹۰) قرار دارد. در این مدّت که بیش از یک قرن و نیم طول کشید، سلاجقه و اتابکان و امرای آنان بر بخش مهمّی از ایران حکومت و امارت کردند خصوصاً در دوره ی درخشان ملک شاه سلجوقی، دولت آل سلجوق به اوج قدرت و ترقّی و تعالی فرهنگی و ادبی خود رسید...

سلاجقه با سرعتی تمام توانستند قلمرو حکومت و فتوحات و کشورگشایی خود را تا سواحل مدیترانه و سر حدّات امپراتوری روم شرقی در آسیای صغیر و حدود تصرّفات خلفای فاطمی گسترش دهند و بسال ۴۷۰ هـ .ق. حکومتی جهانی و امپراتوری زمان را بوجود آورند، این فتوحات و گسترش حکومت و فتح پیروزی های آنان تا پایان پادشاهی ملکشاه سلجوقی (۴۵۵ ۴۸۵) ادامه یافت، بالاخّص در زمان پدرش الب ارسلان و وزارت وزیر با تدبیر او خواجه نظام الملک که با کاردانی و شایستگی قلمرو حکومت وسیع سلجوقی را اداره می کرد و با ایجاد تشکیلات منظّم و مرتّب بر قدرت این خاندان افزوده گردید و به جرأت می توان گفت تنها سلسله ای که بعد از اسلام در این کشور و بلکه در مشرق زمین حکمفرمایی کرد و ممالک اسلامی را تحت یک فرمان و دولت و حکومت واحد درآورد سلسله ی سلجوقی است مخصوصاً در زمان پادشاه ملکشاه، قلمرو دولت سلجوقی بمنتهای وسعت و عظمت خود رسید چه از حدّ چین تا مدیترانه و از شمال تا حدّ خوارزم و دشت قبچاق و ماوراء یمن به نام او خطبه می خواندند و امپراتور روم شرقی و امرای عیسوی گرجستان و ابخاز باو خراج می دادند. در عصر این پادشاه و خواجه نظام الملک بسیاری از شهرهای ایران بالاخص شهر اصفهان، از مهمترین و باشکوهترین شهرهای دنیا و یکی از آبادترین آنها بشمار می رفت، و از همین سلسله، آثار مهم تاریخی در این شهر بجای مانده است.

       آثار تقدس درخت در قالی های ترکی

          یازدهمین کنگره هنرهای ترک – اوتریخت،هلند .اوت 1999

             نوشته ی : گالینا سرکینا         ترجمه ی :دکتر رحمت قاضیانی

    مقدمه ی مترجم : ( در جهان بینی ترکهای باستان درخت از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.  در نظر ترکهای باستان،  مدل فضائی دنیا از دیدگاه آفرینش جهان، شامل بالا ، زیر و میانه بوده ، که بیشتر تصویر یک درخت را در نظر آنها مجسم می کرد ، درختی که هر قسمت آن معرف بعضی فعل و انفعالات طبیعی یا اجتماعی بوده  است . بالا،تاج درخت : که یادآور فضا،ستارگان ، قلل کوه ها ، سرچشمه های رودخانه ها ، پرندگان و جهان بالا است . پائین : ریشه های درختان ، غارها ، تنگراه ها ، آب و حیواناتی که در لانه های زیر زمینی زندگی می کنند ، و دنیای زیرین را بخاطر می آورد . دنیای میانه ، یا تنه درخت : دّره ها ، نوع بشر، و حیوانات خون گرم را یاد آور می شود.

      درختی که به عنوان نماد این طرز فکر مورد احترام ترکهای باستان بود ، درخت غان بوده است ، که در مراسم مذهبی مختلف برای تا نگری از آن استفاده می شده است . و مردم برای بر آورده شدن آمال و آرزو هایشان ازسوی تا نگری، به آن پارچه می آویختند.)

                               ردپای تقدس درخت در قالی های ترکی

     قالی  در جوامع سنتی ، علاوه بر اینکه بعنوان یکی از وسایل زندگی مورد استفاده قرار می گیرد، نشان دهنده و منتقل کننده طرز فکر و جهان بینی خالق آن نیز میباشد . ردّ و نشانه هایی که در قالیچه های ترکها وجود دارد، مثل سایر آثار فرهنگی نشان از ریشه های مشترک تاریخی ترکها در آسیای میانه و آسیای صغیر دارد . در قالی و قالیچه های ترکی نشانه هائی از اندیشه های شامانیستی قبل از اسلام دیده می شود . اغلب قالیچه های  نماز گزاران ترک(نمازلیق) که بعنوان قسمتی از جهیزیه به دختران داده می شود ، آثاری از درخت در خود دارند.

     اکثر جوامع انسانی به تولید مثل - که عمل اصلی طبیعت است - توجه خاصی داشته اند . تمام تغییر و تحولات کیهانی به عنوان نشانه ای از تجدید زندگی  مورد توجه بوده است .

    در جهان بینی و مراسم مذهبی ترکان باستان ، درخت موقعیت ممتازی داشته است . در اسطوره های ترکان، درخت مرکز زندگی بود و بصورت نقطه ی شروع در فضا و زمان بوده است . تم بسیاری از داستانهای حماسی ترکان ، در اطراف درختان تمرکز داشته و ماجراهای مهم  قهرمان داستانها در اطراف آنها بوقوع می پیوسته است.

 

در تستهای سنجشی پیچیده تر، کودکان دو زبانه موفقیت بیشتری نسبت به تک زبانه ها نشان دادند

 

عشرت کول آبادی*

اشاره

عالم آرای عباسی یک از مهمترین کتابهایی است که در عصر صفویه و در دوران شاه‏ عباس کبیر نگاشته شده است مؤلف در این کتاب وقایع سلطنت بعضی از شاهان صفوی‏ خصوصا شاه عباس کبیر را بیان نموده است.در اهمیت و امتیاز این کتاب همین بس است که‏ بدانیم مؤلف آن شاهد و ناظر بسیاری از وقایع و حوادث آن دوران بوده است علاوه بر این‏ اسکندر بیک مؤلف این کتاب فصلهایی را هم در ذکر احوال شاعران و سادات و هنرمندان و ارکان دولت آورده است.او در این کتاب به ذکر تاریخ وقایع اکتفا ننموده و به مباحث و مسائل اجتماعی نیز کم و بیش توجه نموده است.این مقاله گامی است کوچک در معرفی این‏ کتاب و مؤلف آن.

انگيزه ی نگارش اين وجيزه را مقاله ی پروفسور آ. آ. سيمونوف كه در نشريه ی «پژوهش هاي تركمن » (شمارة 9-8 سال 1929 ) با عنوان « منابع و مآخذ مرتبط با عرفان در ميان مردم تركمن » به چاپ رسيده بود ، فراهم آورد . پروفسور سيمونوف صرفاً با استناد و ارجاع به آثار پيشين من ( تا سال 1915 ) در باره ی شاعر تركمن مختومقلي ، از عدم پاسخگويي به يك سؤال اساسي و مهم مبني بر اينكه « چه تأثيرات ويژه اي باعث نفوذ آسان شعر مختومقلي در نظريه ی جهاني صوفيان گرديد ؟ » اظهار عدم رضايت كرده بود . علاوه بر اين ، ايشان قبل از اشاره به خلاصه ی دو كتابي كه به زبان فارسي در آن باره نوشته شده است ، ما را ـ گويا از چيزي جديد و واقعيتي غيرقابل ترديد ـ مطلع ساخته در باره ی اين موضوع كه هر چند آنچه كه امروزه استپ تركمن گفته مي شود،در گذشته ی  دور  غيرقابل نفوذ بود،جاذبه ی   مذهبي كه ساكنين پيشين ( قرن 14 ميلادي ) در سرزمين هاي آسياي مركزي ماوراءخزر [ آنسوي رودخانه ی ‌آمودريا ] احساس مي كردند ، به قدر كافي شديد و قوي بوده است ؛ و به دلايلي كه هنوز هم ناشناخته است ، طريقت هاي صوفيانه ی بخارا ـ نه خيوه و نه جاهاي ديگر ـ در عضوگيري از مردان ترك اين استپ ها بدون توفيق نبوده اند

احمد خان كه ده ها هزار رأس دام داشت ، همه ساله ييلاقي اجاره می‌كرد و با ايل و تبار و چوپانان ، به آنجا رفته و وقت قشلاق كه می‌شد دوباره با آنها باز می‌گشت. اما در يكي از اين سال‌ها ييلاقي را كه در گيلان اجاره كرده بود ، چنان اور ا مفتون كرد كه به ايل و تبارش گفت :" نمی‌دانم چرا آهنگ رفتن ندارم و بند مهرم سخت به اينجا سرشته است. دوست دارم اينجارا خريده و عمارتي بنا كنم و هركه مشتاق است با من بماند وهركس كه دلش هواي وطن دارد برگردد. همه را هم سهمی‌می‌دهم كه هر كسي آقاي خود باشد. اما با اين شرط كه موسم ييلاق باز آييد كه اينجا نيز متعلق به خودتان است. فراموش نكنيد كه همه رهگذريم و آنچه می‌ماند فقط خاك است ! "

فردايي ديگر كه آفتاب بردميد و ايل عزم كوچ كرد ، ياراني رفتند و جاناني ماندند و وقتي كه ديد او را هنوز رفيقان و مشفقاني باقي مانده است ، شادمان شد و ديد كه آنچه انسان به آن زياده دل می‌بندد ، روزي به هيچستاني بدل شده و آرام جان اش را می‌گيرد.

احمد خان پسري به نام " طاهر " داشت كه هرچه او از كردار و گفتار پيشينيان  آموخته بود ، همه را به وي يادداد وروزي كه به راه مرگ پا گذاشت ، هرچند كه دوستان و خويشان ، شيون ها كرده و دلها در فراق اش سوخت ، اما آن چه كه ماند ، خاطره و يادي بود كه در اذهان ايل و تبار همچنان زنده بود

 
                         چرند پرند (اخبار شهري)

          ديروز سگ حسن‌دله نفس‌زنان و عرق‌ريزان وارد اداره شد. به محض ورود بي‌سلام وعليک فوراً گفت:«فلان کس زود زود اين مطلب را يادداشت کن که در جشن خيلي لازم است.»
گفتم:«رفيق حالا بنشين خستگي بگير.»
گفت:«خيلي کار دارم زود باش تا يادم نرفته بنويس که مطلب خيلي مهم است.»
گفتم:«رفيق مطلب در صندوق اداره به قدريست که اگر روزنامة هفتگي به بلندي عريضه کرمانشاهي‌ها يوميه هم که بشود باز زياد مي‌آيد.»
گفت:«اين مطلب ربطي به آن‌ها ندارد، اين مطلب خيلي عمده است.»
ناچار گفتم:«بگو.»
گفت:«قلم بردار!» قلم برداشتم.
گفت بنويس:«چند روز قبل.» نوشتم.
گفت بنويس:«پسر حضرت والا در نزديک زرگنده(1)»، نوشتم.
گفت بنويس:«اسب‌هاي کالسکه‌اش در رفتن کندي مي‌کردند.» نوشتم.
گفت بنويس:«حضرت والا حرصش درآمد.»
گفتم:«باقيش را شما مي‌گويد يا بنده عرض کنم؟» يک مرتبه متعجب شده چشم‌هايش را به طرف من دريده گفت:«گمان نمي‌کنم جناب عالي بدانيد تا بفرماييد.»
گفتم:«حضرت والا حرصش درآمد رولوه(2) را از جيبش درآورده اسب کالسکه‌اش را کشت.»

     گلستان سعدي - باب ششم: در ضعف پيری

 
حکايت اول

با طايفه دانشمندان در جامع دمشق، بحثي همي کردم که جواني درآمد و گفت: درين ميان کسي هست که زبان پارسي بداند؟ غالب اشارت به من کردند. گفتمش: خير است. گفت: پيري صد و پنجاه ساله در حالت نزع است و به زبان عجم چيزي همي‌گويد و مفهوم ما نمي‌گردد، گر بکرم رنجه شوي مزد يايي، باشد که وصيتي همي‌کند. چون به بالينش فراز شدم اين مي‌گفت

گلستان سعدي - باب پنجم: در عشق و جوانی

حکايت اول 

 حسن ميمندي را گفتند: سلطان محمود چندين بنده صاحب جمال دارد که هر يکي بديع جهاني‌اند، چگونه افتاده است که با هيچ يک از ايشان ميل و محبتي ندارد چنانکه با اياز که حسني زيادتي ندارد؟ گفت: هر چه به دل فرو آيد در ديده نکو نمايد.

 

 

   هر كه سلطان مريد او باشد       گر همه بد كند نكو باشد
 
     وآنكه را پادشه بيندازد          كسش از خيل خانه ننوازد

 

           كسى به ديده انكار گر نگاه كند          نشان صورت يوسف دهد به ناخوبى
 
       و گر به چشم ارادت نگه كنى در ديو       فرشته‌ايت نمايد به چشم، كروبى
*****

گلستان سعدي - باب دوم، در اخلاق پارسايان

باب دوم، در اخلاق پارسايان  
 
حکايت اول
يکي از بزرگان گفت: پارسايي را چه گويي در حق فلان عابد که ديگران در حق وي بطعنه سخنها گفته‌اند؟ گفت بر ظاهرش عيب نمي‌بينم و در باطنش غيب نمي‌دانم.

  هر كه را جامه پارسا بينى      پارسا دان و نيك مرد انگار
 
 ور ندانى كه در نهانش چيست   محتسب را درون خانه چكار

حکايت اول
 يکی را از دوستان گفتم: امتناع سخن گفتنم بعلت آن اختيار آمده است، در غالب اوقات که در سخن نيک و بد اتفاق افتد و ديده دشمنان جز بر بدی نمی‌آيد. گفت: دشمن آن به که نيکی نبيند.

و اخو العداوة لایمر بصالح   الا و یلمزه بکذاب اشر

هنر به چشم عداوت  بزرگتر عيب است
 گل است سعدى و در چشم دشمنان خار است

         گلستان سعدي - باب سوم، در فضيلت قناعت

 باب سوم : در فضيلت قناعت
حکايت اول
خواهنده مغربي، در صف بزازان حلب مي‌گفت: اي خداوندان نعمت، اگر شما را انصاف بودي و ما را قناعت، رسم سوال از جهان برخاستي.

   اى قناعت توانگرم گردان

  كه وراى تو هيچ نعمت نيست
 
  گنج صبر، اختيارلقمان است 

                                         هركه را صبرنيست حكمت نيست

                                  گلستان سعدي

   باب اول در عبرت پادشاهان
 
 حکايت

در يكى از جنگ‌ها، عده‌اى را اسير كردند و نزد شاه آوردند. شاه فرمان داد تا يكى از اسيران را اعدام كنند. اسير كه از زندگى نااميد شده بود، خشمگين شد و شاه را مورد سرزنش و دشنام خود قرار داد كه گفته اند: هر كه دست از جان بشويد، هر چه در دل دارد بگويد.
وقت ضرورت چو نماند گريز      دست بگيرد سر شمشير تيز
 
  ملک پرسيد: اين اسير چه مى‌گويد؟
يكى از وزيران نيک محضر گفت: اي خداوند همي‌گويد: والكاظمين الغيظ و العافين عن الناس

ملک را رحمت آمد و از سر خون او درگذشت. وزير ديگر که ضد او بود گفت: ابناي جنس ما را نشايد در حضرت پادشاهان جز راستي سخن گفتن. اين ملک را دشنام داد و ناسزا گفت. ملک روي ازين سخن درهم آمد و گفت: آن دروغ پسنديده‌تر آمد مرا زين راست که تو گفتي که روي آن در مصلحتي بود و بناي اين بر خبثي.  چنان‌كه خردمندان گفته‌اند: دروغ مصلحت آمیز به ز راست فتنه انگیز

                                         نوروزنامه


                 حکيم ابوالفتح عياث‌الدين عمربن ابراهيم خيام

نوروزنامه نمونة کاملي از سبک نثر در قرن پنجم است و کلية مختصات نثر قرن پنجم در آن ديده مي‌شود. روش نگارش اين کتاب بسيار ساده و شيوا و خالي از تکلف است. عبارات آن کوتاه و مفردات تازي آن کم است و بعضي لغات و عبارات پهلوي در آن ديده مي‌شود.
نوروزنامه منسوب به شاعر گران‌مايه و عالي‌قدر ايران خيام است. حکيم ابوالفتح عياث‌الدين عمربن ابراهيم خيام در رياضيات و نجوم و فلسفه استاد و سرآمد فضلاي مبرز و حکماي مسلم عصر بوده است و در شمار بزرگ‌ترين شعرا و نويسندگان ايران قرار دارد. وي به قرائن، در حدود 407 به دنيا آمده و در سال 517 در نيشابود درگذشته است. خيام در سال 467 به اصلاح و تعديل تقويم فارسي مبادرت ورزيده و درست‌ترين روش گاه‌شماري را بنياد نهاده است.
نوروزنامه در بيان اسباب پيدايش جشن نوروز و کشف حقيقت آن و اين‌که کدام‌يک از شاهان واضع جشن نوروز بوده و آيين آن و آداب پادشاهان ساساني در اين باب و مطالب گوناگون ديگري آمده است.

                      داستان بر دار کردنِ حسنک وزير

                                     ابوالفضل محمدبن‌حسين بيهقي           

           فصلي خواهم نبشت در ابتداي اين حالِ بر دار کردن اين مرد، و پس به شرح قصه شد[1]. امروز که من اين قصه آغاز مي‌‌کنم، در ذي‌الحجة سنة خمسين و اربعمائه[2]، در فرّح روزگار سلطان معظّم، ابوشجاع فرخزاد بن ناصر دين‌الله، اَطالَ‌اللهُ بقائَه، از اين قوم که من سخن خواهم راند يک دو تن زنده‌اند، در گوشه‌‌اي افتاده، و خواجه بوسهل زوزني چند سال است تا گذشته شده است، و به پاسخِ آن که از وي رفت گرفتار[3]. و ما را با آن کار نيست ـ هرچند مرا از وي بد آمد ـ به هيچ‌حال. چه، عمر من به شصت و پنج آمده، و بر اثر وي مي‌‌ببايد رفت و در تاريخي که مي‌‌کنم سخني نرانم که آن به تعصبي و تربُّدي کشد، و خوانندگان اين تصنيف گويند:«شرم باد اين پير را!» بلکه آن گويم که تا خوانندگان با من اندر اين موافقت کنند و طعني نزنند.

                                            داستان‌ جديد

                                                 اميد خرمالي‌

          پنج‌ شش‌ ماهي‌ مي‌شد كه‌ نتوانسته‌ بود داستان‌ جديد بنويسد. كاغذ و مدادش‌ را كه‌ روي‌ تخت‌ افتاده‌ بود نگاه‌ كرد. نمي‌توانست‌ افكارش‌ را متمركز كند. چندبار طول‌ اتاق‌ خواب‌ را رفت‌ و برگشت‌. يك‌ لحظه‌ ايستاد و به‌ پنجره‌ نگاه‌ كرد. انگار چيزي‌ را به‌ خاطر آورده‌ باشد. سراسيمه‌ روي‌ لبة‌ تخت‌ نشست‌. كاغذ و مداد را برداشت‌ و نوشت‌. «در اين‌ هفت‌ سالي‌ كه‌ ازدواج ‌كرده‌ايم‌ حتي‌ يك‌ روز هم‌ از هم‌ دور نبوده‌ايم‌، به‌جز همين‌ شش‌ ماه‌ پيش‌ كه‌ پاي‌ مادرش‌ شكست‌ و مجبور شد يك‌ ماه‌ پيش‌ او برود.»
           سرش‌ را بالا گرفت‌ و بي‌بي‌ را ديد كه‌ به‌ چارچوب‌ در تكيه‌ داده‌. كاغذ و مداد را روي‌ تخت‌ گذاشت‌. «ديگه‌ نمي‌تونم‌ تنهات‌ بذارم‌.»

  قانونگزاري تازة ايران توجه را به فکري معطوف داشته که براي توضيح و تدوين روية جاري در زمينة قانون خانواده در اين کشور به کار برده شده است. هر چند پيدا است که بسياري از اصلاحات در قانون خانواده از قوانين غير ايراني، بخصوص از قوانين اروپايي ريشه گرفته، اما دست‌کم حقوق شيعه اثني عشري در اصل، منبع اساسي قوانين کنوني خانوادة ايراني بوده است. 3
   مع‌هذا ما ناگزيريم منبع ديگر تأثير گذاري، يعني سنت و عرف را در تأويل و تعبير قوانين خانواده، ولي نه در طرح و زمينة آن، بشناسيم. قصد اين مقاله پژوهش در اين زمينة گسترده نيست، بلکه قصد آن بيشتر ارائة نشانه‌اي کوتاه از گرايش‌ها در روابط خانوادگي ميان زنان و شوهران، والدين و فرزندان و جز آن است که در ادبيات عامة جاري هنوز متجلي است. با اين که ممکن است در بيشتر موارد، ماية اصلي ادبيات عامه بسيار کهنه باشد، وليکن با اندکي ترديد مي‌توان گفت که ادبيات عامه از سويي عقايد عامة اين روزگار را منعکس مي‌کند، و از سوي ديگر بر عقايد عامه تأثير مي‌گذارد.

     زبان ترکمنی

                        جنیدخان

1. حفظ و حراست و اعتلاي فرهنگ هنر عشاير ايران به عنوان بخشي از ميراث ملي در راستاي تحكيم اركان هويت ملي.
2. كمك به بروز و ظهور خلاقيتها و ابداعات اهالي فرهنگ و هنر عشاير ايران به منظور ارتقاي فرهنگ اصيل ايراني – اسلامي.
3. انسجام و هويت بخشي به هنر و فرهنگ عشاير ايران به منظور كمك به هنر و فرهنگ ملي ايران.
4. ايجاد فضاي تحقيق و پژوهش در زمينة ايلات و عشاير ايران به عنوان يك جامعة پويا در كشور
5. بالابردن سطح آگاهي گروههاي اجتماعي و فرهنگي ايران از پيشينة فرهنگ و هنر عشاير و تمدن ايران و تقويت حس ميهن دوستي و تحكيم تاريخ تمدن ايران و مقابله با تهاجم فرهنگي بيگانگان.
6. برگزاري همايش‌هاي علمي، جشنواره‌هاي ملي و منطقه‌اي و نمايشگاههاي موقت و دائمي ميراث فرهنگ و هنر عشاير ايران.