بنیاد مختومقلی فراغی

دو فرستاده ايراني ديگر که پيش ازهدايت شرح سفرشان را نگاشته اند، عبارت اند از ميرزا صالح شيرازي که در سال 1241 ق. / 1826 م. به فرانسه و انگلستان اعزام شد و ميرزا حسن خان ناظم الدوله آجودان باشي که پيام محمد شاه (1263-1249 ق. / 48-1834 م.) را در سال1838به سلطان عثماني و پادشاهان اتريش، فرانسه و بريتانيا تسليم کرد.

ماموريت ايلچي، شيرازي وآجودان باشي، به کشورهاي اروپا بود؛ اما مسئوليت هدايت، عزيمت به خان نشين نيمه مستقل ترکستان بود که خارج از حوزه کشورهاي همسايه، کسي از وجود اين منطقه آگاه نبود. خان نشين خيوه که خوارزم نيز ناميده مي شد، تا اواسط قرن هيجدهم بارها به طور متناوب به خراجگزار و تحت القيد دولت ايران تبديل شده بود. آخرين باري که ايران خيوه را تصرف کرد، در سال 1740 و در زمان نادر شاه افشار بود. اما پس از مرگ نادر، اين خان نشين به صورت خود مختار اداره مي شد.

سياحان اروپايي که قصد سفر به ايران داشتند، نه ترکستان، بلکه قفقاز را به عنوان مسير حرکت خود به ايران انتخاب مي کردند. در نتيجه، خيوه مانند دو اميرنشين ديگر آسياي مرکزي، تا تصرف آن از سوي روسيه در اواخر قرن نوزدهم، منطقه اي دست نخورده وغير امن براي اروپاييان به شمار مي آمد. موانع طبيعي مانند قره گوم (خاک سياه) که اطراف خيوه را دربر گرفته بود، و نيز بي ميلي مردم خوارزم به همزيستي با خارجيان، دنياي خارج را از شناخت يکي از سنتي ترين جوامع موجود شرق محروم کرد. بنابراين، نوشته هاي هدايت در سفارت نامه خوارزم، منبع اطلاعات منحصر به فردي در خصوص جامعه اي دورافتاده و بسته است. به علاوه، اين کتاب، براي کساني که به تحقيق در خصوص منشاي تاريخي روابط بين منطقه اي ناحيه خزرعلاقه مندند، منبع با ارزشي به شمار مي آيد

منبع:www.sid.ir