"شهری و گلی"، کتابی ترکی در فهم آثار کلاسیک شاعران پارسی‌گوی
کشور ترکیه گنجینه‌ای غنی از آثار مرتبط با ادبیات کلاسیک فارسی را در خود جای داده است. در جای
جای این کشور، می‌توان آثاری پربار از دیوان شعر تا تفسیر اشعار شاعران نامی فارسی‌زبان را پیدا کرد
که از سوی ترکها به رشته تحریر درآمده‌اند.
به‌واقع نویسندگان، شاعران و محققان ترک از دیرباز نقش مهمی در اعتلای زبان و ادبیات فارسی
داشته‌اند و شاهد نمونه‌های آن نیز وجود آثار پرباری است که اکنون در جای جای کتابخانه‌های ترکیه و
گنجینه‌های شخصی افراد وجود دارند.
یکی از این آثار که شاید در خود ایران نیز نامی از آن شنیده نشده باشد، کتاب "شهری و گلی" به خامه
میرک محمدی تاشکندی می‌باشد که چاپ اول آن به کوشش دکتر یوسف اؤز دانشیار دانشگاه
قریق‌قلعه و استاد زبان و ادبیات فارسی آن دانشگاه و پروفسور دکتر بهاءالدین قهرمان استاد زبان و
ادبیات ترکی دانشگاه بالیکسیر در سال ۲۰۱۲ از سوی انتشارات آک‌چاغ در آنکارا روانه بازار شده است.
از میرک محمدی، نویسنده این اثر گرانمایه به دلیل تولد در شهر تاشکند و نیز انتساب به طریقت
نقشبندی با القاب تاشکندی و نقشبندی نیز یاد می‌شود. در مورد تاریخ تولد این نویسنده و نیز زندگی
شخصی وی اطلاعات چندانی در دست نیست و بر اساس اطلاعاتی که نویسنده در کتابش "شهری و
گلی" آورده است وی از ترکهای چاغاتای بوده و نسبش به باراک خان می‌رسد.
این نویسنده مشهور اما گمنام برای ایرانیان در حدود ۱۵۹۰ تا ۱۶۰۰ میلادی در بخارا با شاعر تاجیک
مشفقی بخارایی دیدار می‌کند و پس از بخارا به شیراز سفر می‌کند و ضمن بررسی آثار بسیاری از
شاعران پارسی‌گوی در سال ۱۶۱۱ میلادی کتاب "نوادر الأمثال" را که فرهنگنامه فارسی-ترکی امثال و
حکم است در آن شهر به رشته تحریر درمی‌آورد.
میرک سپس از شیراز راهی استانبول می‌شود و در سال ۱۶۱۳ میلادی کتاب "شهری و گلی" را تألیف
می کند.
کتاب "شهری وگلی" قصاید، غزلها، رباعیات، مثنوی‌ها و قطعات دشوار فارسی را به زبان ترکی شرح
می‌دهد و بخشهایی از این آثار فارسی را که در گذر زمان معنای آن برای شاعران و نویسندگان و
خوانندگان غیرقابل فهم شده است شرح می‌دهد.
زبان کتاب ترکی عثمانی است و مؤلف، منظومه‌های بسیاری از شاعران پارسی‌گوی از بهرام گور که به
روایتی اولین شاعر فارسی دری است و فردوسی گرفته تا شعرای هم‌عصر خویش را، در کتاب "شهری و
گلی" آورده است.
معنای نام کتاب نیز "یک شهر و یک گل" است و میرک که خود نیز طبع شاعری دارد در مقدمه این اثر
چنین می‌آورد:
"اولدی ای جان گلشنی‌نینگ بلبلی بو کیتابینگ نامی شهری و گلی"
مؤلف در باب علت نگارش کتاب نیز آورده است: "در ابیات فضلای متقدم و شعرای متأخر تتبع می‌کردم.
به هنگام هم صحبتی با دوستان نیت کردم که علی قدر امکان ابیات مشکلۀ برخی از قصائد، رباعیات،
مثنوی و مقطعات را با طبع الماس گون دست کشیده نمایم."
بخشهایی کتاب "شهری و گلی": میرک تاشکندی در باب بیت
با عطای کف تو بخشش آل برمک مثل لجۀ دریا بود و لمعۀ آل" از قصائد
سلمان ساوجی در وصف ممدوح چنین آورده است: آل‌برمک قبیله‌ایست که به سخاوت مشهور بوده
است. و مراد از لمعۀ آل، لمعۀ سراب است. در این بیت کف ممدوح به دریا و بخشش آل‌برمک به سراب
تشبیه شده است.
... نقل است که شاعری یک رباعی در وصف حضرت خواجه شمس‌الدین سروده و آنرا به وی اتحاف
می‌کند.رباعی چنین است:
دریا چو محیط است کف خواجه نق پیوسته به گرد نقطه می‌گردد خط
پروردۀ تو که و مه و دون و وسط دولت ندهد خدای کس را بغلت
خواجه ی مذکور بعد از اطلاع از معنای رباعی در ظهر شعر شاعر یک رباعی سروده و به چوپانش دستور
می‌دهد سیصد گوسفند سفید به آن شاعر به عنوان جایزه تقدیم کنند. رباعی خواجه چنین است:
سیصد برۀ سفید چون بیضۀ بط در وی ز سیاهی نبود هیچ نقط
ا ز گله خاص ما نه از جای غلط- چوبان بدهد به دست دارندۀ خط
کتاب "شهری و گلی" یا "یک شهر و یک گل" را می‌توان از کتابفروشی‌های معتبر ترکیه تهیه نمود.
احمد خاتمی‌نیا
منبع: ت.ر.ت فارسی
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی