خلج نویسنده : حمیدرضا دالوند

خَلَج، از اقوام ترک‌تبار که از پیش از ورود اسلام به ایران تا روزگار مغول در مناطق میان تخارستان و سیستان می‌زیستند؛ از آن پس به‌تدریج کوچ کردند، گروهی به هند رفتند و گروههایی هم به نواحی خراسان و ایران مرکزی روی آوردند. امروزه بازمانده‌ای از آنها در «خلجستان» میان استانهای قم و مرکزی زندگی می‌کنند.
نام خلج در متون کهن به صورت «الخلجیه» (کاشغری، ۳۰۷؛ ابن‌اثیر، ۹ / ۱۸۸)، «الخرلج» (مسعودی، ۲۵۴) و «قَلَچ» (رشیدالدین، ۱ / ۴۰، ۴۲، ۵۴) نیز آمده است. شباهت ظاهری نام این گروه قومی با «خَلُّخ»، نام یکی دیگر از اقوام ترک‌تبار ماوراءالنهر (نک‍ : گردیزی، ۲۵۶-۲۵۷؛ مینورسکی، ۱۲۷)، ابهاماتی در یکی یا جدا بودن آنها پدید آورده است (همو، ۱۹۰-۱۹۱). گاه این ابهام به نتیجه‌گیریهایی ناصواب انجامیده (نک‍ : جمراسی، ۱۳)، چنان‌که مؤلف جهان‌نامه «خلج» را تصحیف «خَلُّخ» دانسته است (بکران، ۷۳). همچنین برخی بر این باورند که نام قوم «خلج» به «غلجا / غلزا» تغییر یافت و افغانهای غلزایی بازماندۀ خلجها هستند (مینورسکی، 433؛ شرمان، 38, 42-43, 87؛ نیز نک‍ : بارتولد، 72, 79-80). برخـی از نویسندگان معاصر افغـان کـوشیده‌اند تـا غلجی، خلجی و غرچه را از یک ریشه به شمار آورند (حبیبی، ۶۴-۷۶).

خجند نویسنده : محسن احمدی

خُجَنْد، شهری کهن در ماوراءالنهر، امروزه مرکز استان (ولایت) سغد در جمهوری تاجیکستان.

نام‌گذاری

خجند را به صورت «خجندة» نیز نوشته‌اند؛ چنان‌که سمعانی در این‌باره نوشته است که گاهی با افزودن «تا» به آخر خجند، بدان خجندة می‌گویند (۵ / ۵۳). بسیاری از جغرافی‌نویسان متقدم اسلامی نیز آن را به همین صورت خجندة نوشته‌اند (ابن‌خردادبه، ۲۶؛ اصطخری، ۳۳۳؛ ابن‌فقیه، ۳۲۲؛ یعقوبی، ۲۹۴). خجند در نوشته‌های چینی به‌صورت «کو ـ جان» آمده است (برتشنایدر، ۴۲، ۴۸- ۴۹). دربارۀ معنای نام خجند نظرات مختلفی ارائه شده است. برخی آن را «شهر خوبان»، و برخی دیگر «شهر خواجگان» معنا کرده‌اند (بایمت‌اف، ۷۰). وامبری معنای خجند را خوش‌جند یا خوب‌جند، برابر با «شهر زیبا» دانسته است (ص ۴۳)؛ اما این معانی با اصول زبان‌شناسی مطابقت ندارد. هرسنبرگ که ریشۀ خجند را بررسی کرده، آن ‌را مرکب از دو واژۀ «خَوَر» و «جَند» دانسته است، که به نظر او، در زبانهای شرقی ایرانی به معنی «خورشيد ‌شهر» یا «شهر آفتابی» بوده است (نک‍ : تورسان‌زاد، ۳۴-۳۶). خجند در ۱۹۳۶ م / ۱۳۱۵ ش (در دورۀ شوروی پیشین)، «لنین‌آباد» نامیده شد، تا آنکه در ۱۹۹۱ م / ۱۳۷۰ ش (پس از فروپاشی شوروی)، دوباره نام نخستین خود را بازیافت («تاجیکستان ... »، npn.).

چرا باز باران مشهور شد؟

گلچین گیلانی اوایل جنگ جهانی دوم و زمانی که در غربت به سر می‌برد، شعر باران را به یاد دوران کودکی خود سرود و حدود ۳۰ سال بعد از سرایش، این شعر به کتاب‌های درسی راه پیدا کرد و در دل‌وجان کودکان نشست.

شعر باز باران با ترانه یکی از شعرهایی است که در خاطره جمعی ایرانیان مانده و گاه آن را در روزهای بارانی زمزمه می‌کنیم و شاد و خرم به دوران کودکی می‌رویم.

سیدمجدالدین میرفخرایی، متخلص به گلچین گیلانی (۱۱ دی ۱۲۸۸، رشت ــ ۲۹ آذر ۱۳۵۱، لندن)، پزشک و شاعر و از خانواده‌ای سرشناس بود. مجدالدین تحصیلات مقدماتی را در زادگاهش گذراند و دوره متوسطه را در تهران به پایان رساند. سپس در فلسفه و علوم تربیتی دانش‌آموخته شد. پس از آن به انگلستان رفت و در رشته بیماری‌های گرمسیری تخصص گرفت و دیگر به ایران بازنگشت.

گلچین از نوجوانی به شاعری پرداخت و کم‌کم به شهرت دست یافت. چند شعر از او در روزنامه‌های رشت و بعدها در مجله‌های ارمغان، روزگار نو، فروغ و سخن منتشر شد. شعر بارانِ او، که بخشی از آن، از چند دهه پیش به این سو، در کتاب‌های درسی به چاپ رسید، معروف است.

«روح ترکمنستان »

ترکمن نیوز- حدود ۸۰ سال پیش ۴۰ زن پای بزرگترین دار به صبر و حوصله نشستند، تا بزرگترین قالی ترکمنی را نقش بزنند، فرشی که در بحبوحه جنگ روسیه تزاری و ترکمن‌ها، «روح مردم ترکمنستان» نام گرفت.

فرش ترکمن، روح و سمبل مردم این کشور است. روایت مردم قدیم ترکمنستان است که «آب زندگی مردم ترکمن، اسب بال او و فرش روح اوست». ترکمنستانی‌ها معتقدند فرش ترکمن «از سنگ محکم‌تر، از گل رُز لطیف‌تر» است.

مردم این کشور اعتقاد دارند قدمت فرش در این سرزمین به قرن چهارم و سوم پیش از میلاد (حدود پنج شش‌هزار سال) می‌رسد، استناد آن‌ها یافته‌های باستان‌شناسان در دره سومبار در جنوب غربی این کشور است.

ترکیبی از شفیعی کدکنی و شاملو!

یدالله گودرزی در نوشتاری به آدونیس، شاعر معاصر عرب پرداخته و او را ترکیبی از شفیعی کدکنی و شاملو می‌داند. او می‌گوید: آدونیس شاعری است دلبسته و دلباخته به اسطوره و اندیشه، ازاین‌روی حتی فرنام (تخلص) خویش را «آدونیس» یکی از اسطوره‌های جهان باستان برگزیده است.

این مترجم، شاعر و پژوهشگر در یادداشتی که با عنوان «آدونیس و ایران» در اختیار ایسنا قرار داده نوشته است: علی احمد سعید اِسبر (آدونیس) شاعر، پژوهشگر و اندیشمندِ نامدار و معاصر دنیای عرب است، او یکی از تأثیرگذارترین شاعران و پژوهندگان خاورمیانه بوده و همواره در هاله‌ای از هیاهو و جنجال می‌زید. باتوجه‌به بسترهای مطالعاتی و نوشتاری و شاعرانه وی، می‌توان علی احمد سعید را ترکیبی از شفیعی کدکنی و الف. بامداد دانست. وی شاعری است دلبسته و دلباخته به اسطوره و اندیشه، از این‌ روی حتی فرنام (تخلص) خویش را «آدونیس» یکی از اسطوره‌های جهان باستان برگزیده است. در واقع عشق او به اسطوره سبب شده تا نامی اسطوره‌ای نیز برای خویش برگزیند که به معنای رستاخیز حیات و بازگشت زندگی است.

علی احمد سعید اِسبر (آدونیس) در سال ۱۹۳۰ میلادی در قصبۀ قصابین در حوالی شهر لاذقیه سوریه زاده شد، او تحصیلات خود را در سوریه و لبنان پی گرفت و سرانجام دانشنامه دکترای خویش را از دانشگاه قدیس یوسف (سن ژوزف) لبنان دریافت کرد.

زندگی دشوار آدونیس از وی، شاعر و اندیشمندی سرکش ساخت و وی همچون جست‌وجوگری بی‌فرجام و بی‌سرانجام، دلباختهٔ نوگرایی و سرکشیدن به بسترهای اندیشگی و وادی‌های فکری گوناگون شد.

مانایی فرهنگ بومی و حفظ سنت های زیبای کهن درقوم ترکمن

ایسنا/گلستان بدون شک یکی از اقوامی که توانسته است در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه مقاومت کرده و سنت‌ها و فرهنگ بومی خود را همچنان حفظ کنند، ترکمن‌های استان گلستان هستند.آشنایی با فرهنگ‌ها و سنت‌های مردمان دیگر از لهجه و نام لباس‌های قدیمی ایرانی گرفته تا آداب و سنن آن‌ها که می‌تواند دنیایی متفاوت را پیش روی ما قرار دهد.

کشور ایران از جمله کشورهایی می‌باشد که به دلیل قدمت بالا و فرهنگ کهن در میان دیگر تمدن‌های جهان حرفی برای گفتن داشته است. شرایط گوناگون جغرافیایی و آب و هوایی و همچنین فرهنگ‌های مختلف اقوام ساکن در گوشه گوشه کشور و ویژگی‌های پوشاک اقوام ایرانی باعث شده که هر نقطه‌ای از کشور نشان از تمدن کهن آن دیار باشد. تعدد اقوام و همچنین قومیت‌های مختلف و البته همدلی و هم‌صدایی آن‌ها با هم دیگر خود از جذابیت‌های این کشور عزیز است.

زنده نگه داشتن فرهنگ بومی هر منطقه به معنی زنده نگه داشتن هویت و تشخص آن منطقه است، متأسفانه در گذر زمان لباس‌های محلی و فرهنگ بومی مردم در بسیاری از شهرها و مناطق کشور از از پوشش لباس گرفته تا برگزاری مراسم عروسی و سبک زندگی دستخوش تغییر شده و بسیاری از آداب و رسوم کمرنگ و یا حتی به تاریخ پیوسته‌اند.

بدون شک یکی از اقوام ایرانی که توانسته است بیشترین مقاومت را در برابر نفوذ فرهنگ بیگانه داشته باشند و در گذر زمان آداب و رسوم کهن خود را حفظ کند قوم اصیل ترکمن در استان گلستان است.

فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی سال سیزدهم، شماره 49 ـ زمستان ،1390 صص 85-109 ١ روابط سیاسی خان نشین خیوه با دولت مرکزي ایران در عهد قاجار 2 ــــــــــــــــــــــــــــــــــ محسن رحمتی

چکیده :واحه خوارزم با داشتن فرمانروایان محلّی موسوم به خوارزمشاهیان و بهره منـدي از خودمختـاري داخلی از نظر سیاسی همیشه جزئی از ایران بود و فقط حمله مغول موجـب گسـیختگی ایـن پیونـد گردید. در دورةتیموري و صفوي ، این پیوند به شکل دیگر ي تجدید گشت، اما بـا سـقوط همزمـانِ صفویه و عربشاهیانِ خوارزم ، دوباره وحدت و امنیت سیاسی ایران از بین رفت و رقابت سران و سرداران در نواحی مختلف کشور و از جمله خوارزم آغاز شد. این آشفتگی نزدیک به یـک قرن - بدون احتساب ایام سلطنت نادرشاه ـ در اداره امور سیاسی ایران باقی ماند تا بـا روي کار آمدن قاجارها امنیت و وحدت سیاسی کشور تجدید گردیـد . درهمـین زمـان بـا ظهـور سلسله بنی اُیناق در خوارزم، همین سرنوشت براي آن واحه نیز رقم خورد. این مقاله در پـی آن است که ضمن شناسایی تحولات داخلی خوارزم، زمینه هاي استقرار بنی اُیناق (قنقراتها) را بررسی کند. سپس با مطالعه روابط فیمابین خوانین قنقرات با دولت قاجار، نحوه تداوم یـا تغییر در پیوند سنتی خوارزم با ایران را تبیین کند.

واژگان کلیدي: قاجاریه ، خان نشین خیوه ، بنی ایناق، قنقرات ها. . تاریخ دریافت مقاله: 1390/7/16 تاریخ پذیرش مقاله: 1390/10/25 ١ . استادیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان com.gmail@45mohsenrahmati 2 86 فصلنامۀ تاریخ روابط خارجی، س ،13 ش ،49 زمستان 1390

نبرد ملازگرد نوشته ی: آنادردی کریمی *

یکی از جنگ های بسیار مهم و سرنوشت ساز، نبرد ملازگرد است. این جنگ بین سپاه سلجوقی به رهبری آلپ ارسلان و سپاه بیزانس به رهبری رومانوس دیو جانوس در 463 هـ.ق / 1071 م رخ داده است. پژوهشگرانی چون هراندپاسدرماجیان ، نویسنده تاریخ ارمنستان و دیویس مورخ آمریکایی تعجب می کنند که چرا جای مهمتری در صفحات تاریخ به آن اختصاص نداده اند. نویسنده اول ، این نبرد را مهم تر از فتح قسطنطنیه بدست ترکان عثمانی می داند. هرچند ممکن است این نظریه تا حدودی اغراق آمیز باشد ولی با توجه به نتایج کوتاه مدت و دراز مدت آن نمی توان منکر شد که نبرد ملازگرد براستی یکی از جنگ های مهم و سرنوشت ساز تاریخ است.

پروفسور علی سویم، در کتاب کم حجم ولی پر ارزش خود این نبرد را با استفاده از منابع غربی و اسلامی شرح و توضیح داده است. صادقانه، اذعان می کنیم که این کتاب، چه مستقیم و چه غیر مستقیم ، فراوان سود جسته ایم. متأسفانه نویسنده محترم ، به روش امروزین ، منابع و مآخذ مورد استفاده را در هر پاراگراف و یا صفحه بطور دقیق مشخص نساخته است. تنها در پایان کتاب، منابع و مآخذ را بطور کامل ذکر کرده است. مقاله نبرد ملازگرد دکتر حسین آلیاری (سال 46) نیز مورد استفاده قرار گرفت که به جهت استفاده از منابع اصلی قابل توجه است و البته سالها از نگارش آن گذشته است. این نکته در مورد کتاب علی سویم نیز صادق می باشد. (سال چاپ 1971) ما تقریباً از تمامی منابع در دسترس « دوران سلجوقی » در نگارش مقاله سود جسته ایم.

بررسی قیام باسماچی ها بین سالهای 1916-1931 محقق: پوهنمل صنعت اهلل فروتن عضو کادرعلمی دیپارتمنت تاریخ دانشکده علوم اجتماعی چکیده قیام باسماچیان از جمله جنبش های بزرگ در آسیای مرکزی بود که در برابر روسها در دهه دوم قرن بیستم شکل گرفت. با پیروزی کمونیست ها در روسیه و حاکمیت آنها در آسیای مرکزی، مخالفت در برابر آنها بیشتر گردید که یکی از این گروه ها باسماچیان بودند. باسماچیان یک گروه مذهبی بودند که از طرف ابراهیم بیک لقی رهبری می گردید و فعالیت های آنها از سال 1916 الی سال 1931م دوام پیدا کرد. مهمترین اهداف آنها رهایی از زیر حاکمیت روسها در آسیای مرکزی و ایجاد حکومت مستقل به شمار می رفت. ولی طی چند مرحله این جنبش از طرف کمونیست ها سرکوب گردید. هدف اساسی این تحقیق چگونگی شکل گیری جنبش باسماچیان و تاثیرات آن در آسیای مرکزی می باشد. البته هتسند افراد دیگری که پیرامون جنبش باسماچیان تحقیقات را انجام داده اند ولی این تحقیق روی موضوع پاسخ به این سوال اصلی می باشد که جنبش باسماچیان چگونه یک جنبش بوده و چی تآثیرات در اسیای مرکزی از خود به جای گذاشتند. در نوشتههای دیگران کمتر به آن پرداخته شده است. در محتوای این تحقیق از روش کیفی به شکل کتابخانه ای استفاده شده است. بازهم یاد آوری میگردد که، پژوهشگران به تاثیر گذاری جنبش باسماچیان در آسیای مرکزی کمتر توجه نموده اند که این خود بیانگر اهمیت تحقیق می باشد. واژه های کلیدی: آسیای مرکزی، روسیه، کمونیست ها، باسماچیان، قیام

Abstract

The Basmachian uprising was one of the important movement in Central Asia, that raised against of Russia during the second decades of twentieth century. With victory of communists in Russia and their rule in Central Asia, the opposition against of them more increased and one of those groups was Basmachian. They were religious people, which lead by Ebrahim Bick Laqai between 1916-1931. The very specific purpose of this group was to free themselves from Russian rule and establish an independent government, but communist regime in many different periods repressed them. The main purpose of this study is to investigate the formation of the Basmachian movement and its impact on Central Asia. However, many other researchers did research about this topic, but this research provide answer for the basic question: how the Basmachian movement established and what was their impact on situation of Central Asia. This research conducted based qualitative approach with librarian form. Finally, the significant of this research is in its focus on impact of Basmachian movement on Central Asia, that other research not take it in consideration. Keywords: Central Asia, Russia, Communists, Basmachians and Uprising 2

« یوسف خاص حاجب واثرش غوتادغو بیلیک »

ترجمه ی: محمد قجقی

یوسف خاص حاجب، ادیب، شاعر و دولتمرد مشهوری است که در دوره ی قراخانیان پرورش یافت.او در شهر بالاساغون ترکستان شرقی و به احتمال در سال 1017 / م بدنیا آمده است. گما ن بر این است که نسب او به خانواده ای اصیل از ترکان مسلمان می رسد. او در بالاساغون تحصیل کرد و تعلیم و تربیت پذیرفت. قبل از این که به خدمت دولت قراخانی در آید،و عنوان « خا ص حا جب » بیابد، با اسم « یوسف بالاساغونی » شناخته می شد.یوسف بالاساغونی برای کسب علم و و دانش ، اهتمام بسیار ورزید و تکاپوی فراوان نمود.

اودر دهه ی پنجم زندگیش و در طی 18 ماه، اثر مشهورش « غوتاد غو بیلیک » را به شکل منظوم سرود.در سال 1070 / م با عزیمت به کاشغر، کتابش را به پادشاه قراخانی «اولوغ بوغرا خان »- که از علاقه مندان و مشتاقان ادبیات بود- اهداء نمود. قرا بوغرا خان، یوسف خاص حاجب را برانگیخت، تا جلسات خوانش این اثر را- که بیانگر و نماد عالی اخلاق، حقوق، کشورداری و آداب و رسوم ترکان بود- در دربار برگزار نماید.این جلسات در طی روزهای بسیار تشکیل شد و با استقبال فراوان روبرو گردید.او با عنوان « اولوغ خاص حاجب » به معاونت صدر اعظم منصوب شد و بدین گونه یکی از مهم ترین مقامات و مسئولیت های دولت قراخانی را عهده دار گردید. با این منصب و مسئولیت، با عنوان « یوسف خاص حاجب » مشهور گردید و وارد کتب تاریخی و ادبی شد.

آیین تشرف در رؤیا شعرهای مختومقلی

پایگاه خبری اولکامیز- استاد آنادردی عنصری ، نویسنده و صاحبنظر فرهنگ ، تاریخ و ادبیات ترکمن در باره اشعار مختومقلی فراغی مقاله ای وزین و پرمحتوا به رشته تحریر درآورده که در پی می آید :

توضیح: مطلبی که پیش ِ رو دارید تلخیصی از یک تحقیق نسبتا بلند است که در آن رؤیاشعرهای مختومقلی از < دیوان مختوم‌قلی فراغی – متن انتقادی – > تصحیح نورمحمد عاشورپور احصاء و با رویکرد نقد اسطوره‌ای مبتنی بر اصول روش تحقیق بررسی و تحلیل شده است. این تلخیص ِ یادداشت‌گونه به مناسبت ایام بزرگداشت تولد مختومقلی تهیه شده و تقدیم علاقمندان می‌شود.بدیهی است که در متن اصلی ، کلیه‌ی ارجاعات پژوهشی رعایت شده است.

مقدمه

آلکساندر خودزکو که در سال ۱۸۳۰ میلادی سفری به بعض مناطق جنوبی خراسان[ شمالی کنونی ] داشته است در گزارشی از مختومقلی می‌نویسد :<< به هنگام مرگ همچون قدیسین محبوب بود >>. آرمنیوس وامبری دیگر خاورشناس اروپایی که حدود سی بعد از خودزکو به سرزمین ترکمانیه مسافرت داشته در توصیف مختومقلی از همین صفت < قدیس > بهره می‌برد و می‌نویسد :<< او ترکمنی بود از اهل گوکلان که مقام قدوسی داشت …>>.

هر دو خاورشناس نیز از قول راویان ترکمنی ِ خود نقل می‌کنند که ; مختومقلی این مقام قدسی را در نتیجه‌ی دیداری رؤیاگونه با حضرت رسول و علی و عمر کسب کرده است. در این ارتباط پرسش‌هایی به ذهن خطور می‌کند از جمله این‌ که :

* صحت این روایت تا چه میزان است? و تا چه میزان می‌توان به آن اعتماد کرد.

* با فرض صحت و وثاقت این روایت ، شاعر طی چه فرایندی به این موقعیت قدسی دست یافته است?!

* آیا در دیوان شعر شاعر می‌توان شواهدی دال بر صحت این مدعا یافت?

به‌نظر می‌رسد یافتن پاسخ به پرسش‌های یاد شده در درجه‌ی اول منوط به مراجعه‌ی مستقیم به اشعار صحیح مختومقلی است. در حال حاضر نیز صحیح‌ترین نسخه‌ای که از دیوان شاعر در دست داریم کتاب ( دیوان مختوم‌قلی فراغی – متن انتقادی – است که به وسیله‌ی پروفسور نورمحمد عاشورپور تصحیح و مقابله و با بازخوانی یوسف قوجق چاپ و منتشر شده است.

" بازی بزرگ" نوشته ی: پیتر هاپکرک ترجمه ی : محمد قجقی

توجّه :سال ها به میلادی است و مقاله بسال 1997 نوشته شده است.

711- یک سپاه عرب ( مسلمان) سند را به تصرف در آورد.

1175-1026 سلطان محمود غزنوی،هند شمالی را مورد حمله قرار داد.

1206-1175- محمد غوری، شش بار به هند یورش برد.

1240-1219 خاک روسیه به دست مغولان افتاد.

1398- تیمور لنگ، دهلی را به باد غارت گرفت.

1480- اولین مواجهه ی مسلحانه بین روس ها- به رهبری ایوان سوم ( ایوان کبیر 1505-1462) و مغول ها در کنار رودخانه " اوگرا" به هزیمت دو طرف از یکدیگر انجامید.

1526- " بابر"هند را مورد حمله قرار داد و امپراتوری " مغولان هند" را تاسیس نمود.

قوم تورکمن » نوشته استاد آنادردی عنصری

استاد آنادردی عنصری: به آن بخش از اقوام تورک زبان که در کشورهای تورکمنیستان ، افغانستان و ایران سکونت دارند و به زبان ترکمنی سخن می گویند در حال حاضر عنوان اتنیکی " تورکمن " اطلاق می شود ، تورکمن ها از جهت قومی ادامه ی قوم اوغوزاند.

تورکمن های ایرانی در شمالشرقی ایران در استان های گلستان، خراسان شمالی و خراسان رضوی سکونت دارند . در افغانستان در استان های شمالی و شمالغربی کشور در اندخوی ، جوزجان ، شبورغان ، مزار شریف و هرات زندگی می کنند . تورکمن های تورکیه ، عراق و سوریه به رغم داشتن عنوان اتنیکی " ترکمن " اما به جهت زبانشناختی و مردم شناختی متفاوت از تورکمن های موضوع این نوشتاراند .

تورکمن ها از نظر دینی مسلمان ، از نظر مذهبی اهل سنت و از جهت احکام فقهی پیرو فقه حنفی اند .

بررسی قیام باسماچی ها بین سالهای 1916-1931

محقق: پوهنمل صنعت اهلل فروتن عضو کادرعلمی دیپارتمنت تاریخ دانشکده علوم اجتماعی

چکیده قیام باسماچیان از جمله جنبش های بزرگ در آسیای مرکزی بود که در برابر روسها در دهه دوم قرن بیستم شکل گرفت. با پیروزی کمونیست ها در روسیه و حاکمیت آنها در آسیای مرکزی، مخالفت در برابر آنها بیشتر گردید که یکی از این گروه ها باسماچیان بودند. باسماچیان یک گروه مذهبی بودند که از طرف ابراهیم بیک لقی رهبری می گردید و فعالیت های آنها از سال 1916 الی سال 1931م دوام پیدا کرد. مهمترین اهداف آنها رهایی از زیر حاکمیت روسها در آسیای مرکزی و ایجاد حکومت مستقل به شمار می رفت. ولی طی چند مرحله این جنبش از طرف کمونیست ها سرکوب گردید. هدف اساسی این تحقیق چگونگی شکل گیری جنبش باسماچیان و تاثیرات آن در آسیای مرکزی می باشد. البته هتسند افراد دیگری که پیرامون جنبش باسماچیان تحقیقات را انجام داده اند ولی این تحقیق روی موضوع پاسخ به این سوال اصلی می باشد که جنبش باسماچیان چگونه یک جنبش بوده و چی تآثیرات در اسیای مرکزی از خود به جای گذاشتند. در نوشتههای دیگران کمتر به آن پرداخته شده است. در محتوای این تحقیق از روش کیفی به شکل کتابخانه ای استفاده شده است. بازهم یاد آوری میگردد که، پژوهشگران به تاثیر گذاری جنبش باسماچیان در آسیای مرکزی کمتر توجه نموده اند که این خود بیانگر اهمیت تحقیق می باشد. واژه های کلیدی: آسیای مرکزی، روسیه، کمونیست ها، باسماچیان، قیام
Abstract The Basmachian uprising was one of the important movement in Central Asia, that raised against of Russia during the second decades of twentieth century. With victory of communists in Russia and their rule in Central Asia, the opposition against of them more increased and one of those groups was Basmachian. They were religious people, which lead by Ebrahim Bick Laqai between 1916-1931. The very specific purpose of this group was to free themselves from Russian rule and establish an independent government, but communist regime in many different periods repressed them. The main purpose of this study is to investigate the formation of the Basmachian movement and its impact on Central Asia. However, many other researchers did research about this topic, but this research provide answer for the basic question: how the Basmachian movement established and what was their impact on situation of Central Asia. This research conducted based qualitative approach with librarian form. Finally, the significant of this research is in its focus on impact of Basmachian movement on Central Asia, that other research not take it in consideration. Keywords: Central Asia, Russia, Communists, Basmachians an

زبانی که جای خود را به فارسی و ترکی داد

فقط زبان سغدی نیست که در برابر نفوذ زبان فارسی و ترکی به تدریج از میان رفته، زبان خوارزمی نیز که تا حدود قرن هشتم هجری رواج داشته، پس از آن جای به زبان فارسی و ترکی سپرده است.

به گزارش ایسنا، زبان سغدی در کشور سغد که سمرقند و بخارا از مراکز آن بودند رایح بوده است. یک زمان سغدی، زبان بین‌المللی آسیای مرکزی به‌شمار می‌رفت و تا چین نیز نفوذ یافت. آثار سغدی همه از اکتشافات اخیر آسیای مرکزی و چین است.

آثار سغدی را می‌توان از چهار نوع شمرد: آثار بودایی، آثار مانوی، آثار مسیحی، آثار غیردینی. از این میان آثار بودایی بیشتر است.

خط سغدی، خطی‌ست مقتبس از خط آرامی و در آن هزوارش به‌کار می‌رود، اما عدۀ این هزوارش‌ها اندک است. همۀ آثار بودایی و همچنین آثار غیردینی و روایت سغدی کتیبۀ «قربلگسون» در مغولستان (متعلق به قرن سوم هجری و به خط چینی و اویغوری و سغدی) به این خط است.

آثار مسیحی به خط سریانی و آثار مانوی به خط مانویان نوشته شده.

حسن بلخاری در مراسم بزرگداشت «ابوریحان بیرونی» مطرح کرد:

«ابوریحان» بنیانگذار مطالعات تطبیقی ادیان است

انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در روز بزرگداشت «ابوریحان بیرونی» مراسم پاسداشت این حکیم، فیلسوف و ریاضیدان برجسته ایرانی – اسلامی را برگزار کرد.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) در این برنامه که در تالار شهید مطهری(ره) انجمن برگزار شد حسن بلخاری رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حسن تاجبخش عضو پیوسته فرهنگستان علوم ایران، غلامحسین رحیمی استاد دانشگاه تربیت مدرس و برزو قادری محقق و پژوهشگر آثار ابوریحان بیرونی به ایراد سخن پرداختند.

حسن بلخاری در ابتدای این برنامه طی سخنانی گفت: ابوریحان بیرونی بنیانگذار مطالعات تطبیقی ادیان است.یعنی علاوه بر شاهکارهایی که در روش شناسی علم در قرون 4 یا 5 هجری دارد یک مسئله مهم دیگر در اندیشه و اقدامات علمی او بحث مطالعات تطبیقی ادیان به شمار می رود. باید توجه داشت که در قرون 4 و5 هجری قمری سه شخصیت برجسته در حوزه روش شناسی تحقیقی و علمی در تمدت ایرانی – اسلامی داریم که عبارتند از زکریای رازی (که در دانش پزشکی بسیارمهم است اما در بحث ادیان به او ان قلت هایی وارد شده است)، ابوریحان بیرونی و سپس ابن هیثم ( که در فیزیک نور دارای جایگاه مهمی است). اما نکته مهم این است که ابوریحان یک تفاوت اساسی با دو شخصیت دیگر دارد.

`نقش خوارزم در سیاست سلجوقی در آسیای میانه,پیروزی ها و شکست ها:دو مورد پژوهشی

نوشته ی:یورگن پائول,از دانشگاه مارتین لوتر, مطالعات1 اورآسیا .سال 2007-2008k ترجمه ی: محمد قجقی .

عنوان مقاله

:(The Role of Harazm in Seljuq Central Asian Politics. Victories and Defeats:two case studies)

مقدمه:

خوارزم واحه ی بزرگ واقع در بخش سفلای آمودریا، یکی از شناخته شده ترین مراکز باستانی فرهنگ صحرایی در آسیای میانه است. این ناحیه به عنوان مرکز فعالیت اصلی و عمده ی مبادلات صحرایی - شبانی، از قرون باستان تا قرن ۱۹/م. خدمت نموده است. خود واحه محصور است بین کناره های وسیع بیابان، وبا نزدیکترین شهرهای واحه، آن مقدار فاصله دارد که اجازه دهند، پیشرفت عمدتا مستقل خوارزم ادامه یابد، در نتیجه ی این ویژگی متمایز از لحاظ تاریخی مشخص شده است(این امر تا امروز ادامه دارد)راه های تجارتی، خوارزم را به مناطق استپی(حتی مناطق جنگلی) در شمال ، شمال غرب و شمال شرق وصل می نماید، نیز به مناطق بیابانی در آسیای میانه ،ایران و از همه مهم تر به بخارا در یک طرف و گرگان در سمت دیگر مرتبط می سازد.1

نخ تسبیحِ حزب توده و محمدرضا پهلوی

سیاستمداری مطیع و خوش‌فکر که توانست در نمایشنامه‌ای از پیش تعیین شده توسط محمدرضا شاه نقش دبیرکل حزبی را بازی کند که این حزب توانست در داخل و خارج از مجلس شورای ملی نقش حزب مخالفان شاه را به خوبی بازی کند و با جذب اعضای طرد شده حزب توده از حاکمیت، سندیکاهای سیاسی و کارگری این حزب را مطیع پهلویِ پسر کند.

به گزارش ایسنا، امروز ۲۶ اردیبهشت شصت و پنجمین سالروز تاسیس حزب مردم به ریاست اسدالله عَلَم در سال ۱۳۳۶ است.

ساموئل هانتینگتون، استاد علوم سیاسی دانشگاه هاروارد آمریکا و مبدع نظریه برخورد تمدن‌ها، در آن سوی جهان نظریه تاسیس احزاب دولت‌ساخته را مطرح کرد و در این سوی جهان، مورد اقبال محمدرضا پهلوی قرار گرفت.

مختومقلي و حكيم آتا/ آ. ساموئيلويچ / ترجمة محمد قجقي

 انگيزة نگارش اين وجيزه را مقالة پروفسور آ. آ. سيمونوف كه در نشرية «پژوهش هاي تركمن » (شمارة 9-8 سال 1929 ) با عنوان « منابع و مآخذ مرتبط با عرفان در ميان مردم تركمن » به چاپ رسيده بود ، فراهم آورد . پروفسور سيمونوف صرفاً با استناد و ارجاع به آثار پيشين من ( تا سال 1915 ) در بارة شاعر تركمن مختومقلي ، از عدم پاسخگويي به يك سؤال اساسي و مهم مبني بر اينكه « چه تأثيرات ويژه اي باعث نفوذ آسان شعر مختومقلي در نظرية جهاني صوفيان گرديد ؟ » اظهار عدم رضايت كرده بود .

علاوه بر اين ، ايشان قبل از اشاره به خلاصة دو كتابي كه به زبان فارسي در آن باره نوشته شده است ، ما را ـ گويا از چيزي جديد و واقعيتي غيرقابل ترديد ـ مطلع ساخته در بارة‌ اين موضوع كه هر چند آنچه كه امروزه استپ تركمن گفته مي شود ، در گذشتة دور غيرقابل نفوذ بود ، جاذبة مذهبي كه ساكنين پيشين ( قرن 14 ميلادي ) در سرزمين هاي آسياي مركزي ماوراءخزر [ آنسوي رودخانة ‌آمودريا ] احساس مي كردند ، به قدر كافي شديد و قوي بوده است ؛ و به دلايلي كه هنوز هم ناشناخته است ، طريقت هاي صوفيانه بخارا ـ نه خيوه و نه جاهاي ديگر ـ در عضوگيري از مردان ترك اين استپ ها بدون توفيق نبوده اند . در حقيقت هر چند كه موضوع تأثير تصوف بر تركمنها و ادبيات آنها و منابع و ريشه هايي كه از اين امر متأثر شده اند مورد مطالعة كافي قرار نگرفته است ، اما به مناسبت هايي در نشريات آكادميك مطرح شده و حتي در نشريات عمومي هم طرح گشته است .

استرآباد شهری تاریخی در شمال شرقی ایران که امروزه با نام گرگان شناخته می‌شود. دایره المعارف بنیاد امور دینی ترکیه چاپ اول سال 1995 جلد 11 (در چاپ دوم دایره المعارف که در سال 2019 صورت پذیرفت. مدخل استرآباد عیناً و بدون هیچ ... و اصلاح و اضافاتش به چاپ رسیده است).

نویسنده و مولف مدخل پروفسور دکتر تحسین یازیچی « Tahsin yaziciL »

مترجم: محمد قجقی

آداب سوگواری و عزا در بين ترکمن‌ها

نشست «روایت تاریخ در گفتمان پسااستعماری»/2

توفیق: طرفدار رویکرد پسااستعماری در تاریخ نیستم!

ابراهیم توفیق،‌ جامعه‌شناس می‌گوید: طرفدار رویکرد پسااستعماری در تاریخ نیستم. ظرفیت انتقادی این رویکرد امر مهمی است و پژوهشگران هندی متن‌های بسیاری در حوزه تاریخ‌نگاری فرودستان تدوین کرده‌اند اما در ایران متنی تولید نشده که بتوان درباره آن بحث کرد.

                                                                                      ابراهیم توفیق/ یعقوب موسوی

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، توفیق در نشست «روایت تاریخ در گفتمان پسااستعماری» که چهارشنبه (دوم بهمن‌ماه) در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد، اظهار کرد: مساله پسااستعماری، دموکراتیک کردن جهان نیست. تمام بحث این است که در ساخت گفتمانی زندگی می‌کنیم و درکی از امثال «استوارت هال» نداریم. به صراحت می‌گویم پساساختارگرایی و فلسفه «دریدا» متاثر از آن‌هاست. 
 

نشست «روایت تاریخ در گفتمان پسااستعماری»/1

آغاجری: تاریخ‌نگاری پسااستعماری بر شالوده‌شکنی استوار است

سید هاشم آغاجری، استاد تاریخ دانشگاه تربیت مدرس معتقد است که تاریخ‌نگاری با رویکرد پسااستعماری به دنبال شالوده‌شکنی است و افرادی چون ادوارد سعید آن را آغاز کردند. این رویکرد تلاش دارد تا فرودستان را از اُبژه بودن خارج کرده و به سوژه تبدیل کند.

                                                                                                 هاشم آغاجری

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، نشست «روایت تاریخ در گفتمان پسااستعماری» با حضور سید هاشم آغاجری، استاد تاریخ دانشگاه تربیت مدرس، ابراهیم توفیق، جامعه‌شناس و یعقوب موسوی، عضو هیات علمی دانشكده علوم اجتماعی و اقتصاد دانشگاه الزهرا چهارشنبه (دوم بهمن‌ماه) در پژوهشکده تاریخ اسلام برگزار شد.

الله قلی قراخانوف،زبانشناس اندیشمند نوشته ی: پنا تویلیف ترجمه ی :محمد قجقی

الله قلی قراخانوف در سال ۱۸۹۲ در استان مرو،در روستای< مولک باغشی > از توابع شهرستان مرو ترکمنستان ،دیده به جهان گشود.هنوز به سن رشد نرسیده بود که یتیم شد.کار نگهداری و تربیت او را یکی از خویشاوندان،به نام<اوراز چاری> به عهده گرفت.تحصیل را در محضر <قدم آخوند > که در منطقه ی مرو،شهرت داشت ،آغاز کرد ودر مدرسه ای واقع در  بخارا ادامه داد. مدتی بعد در مهم ترین مرکز آموزش عالی آن زمان، اوفا ثبت نام کرد.همزمان با به قدرت رسیدن بلشویک ها،تحصیل در دانشگاه آسیای میانه در تاشکند را به پایان برد.

در سال ۱۹۲۰ به خواهش و پیشنهاد <غایغیسیز آتابایف >در شهر مرو مدرسه ی تربیت معلم تاسیس کرد.فارغ التحصیلان مدرسه به عنوان معلم دبیرستان،هنرستان و مدارس عالی به کار می پرداختند.

اهمیت و نقش کتابشناسی در هموار کردن راه پژوهشگران/ کتابشناسی دانشی با پیشینه‌ 2500 سال

کتابشناسی را دانشی می‌دانند که پیشینه‌ای به درازای 2500 سال دارد و در طول تاریخ و پیشرفت دانش بشری تکامل یافته است.

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- حسین مسرت، نسخه‌شناس و فهرست‌نگار کتاب‌های چاپ سنگی: هیچ‌گاه اهمیت و ضرورت کتابشناسی‌ها بر اهل پژوهش و بررسی پوشیده نیست، امّا برای نوپژوهانی که تازه پای به وادی تحقیق نهاده‌اند، گفته می‌شود که با پیشرفت علم و دانش و پیدایی کتاب‌ها و نشریّه‌های فراوان و اطلاق عنوان: «انفجار اطّلاعات» بر عصر کنونی، پی‌جویی موضوعی واحد در توده چندمیلیونی کتاب، عمری طولانی می‌خواهد. پس باید با پالایش کتاب‌ها، دُرهای ناب را در موضوعی یگانه فرا چنگ آورد و در دسترس اهل تحقیق نهاد و این کار وظیفۀ کتابشناس است تا با بذل جان و عمر و چشم، کتاب‌ها را زیر و رو کرده و کار را برای انبوه اهل پژوهش آسان و هموار کند تا با زحمتی بسیار کم و فرصتی اندک به منابع بایسته دسترسی پیدا کند.

اهمیّت و نقش کتابشناسی در هموار کردن راه پژوهشگران و محقّقان برای بررسی و تدوین موضوعات بر هیچ کس پوشیده نیست. کتابشناسی در حقیقت برداشتن و پشت سر گذاشتن دشوارترین مرحله پژوهش، یعنی آگاهی از کتاب‌ها و مقالات در زمینه موضوعی واحد است.

واژه‌های رایج در فارسی با ریشه ترکی

«بشقاب»، «آچمز»، «تومان»، «ناقلا»، «پاتوق» و «مغازه» که از واژه‌های رایج زبان فارسی هستند، در زبان ترکی ریشه دارند.

به گزارش ایسنا، «یک فنجان واژه‌شناسی» سلسله یادداشت‌هایی است که به کالبدشکافیِ برخی واژه‌های رایج در فارسی می‌پردازد و چند و چونِ پیدایش و تحولِ آن‌ها را می‌کاود. این یادداشت‌ها توسط بهروز صفرزاده، از اعضای هیئتِ مؤلفانِ مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، نوشته و در وبگاه و شبکه‌های اجتماعیِ این مؤسسه منتشر می‌شود.

در ادامه مروری خواهیم داشت بر برخی از واژه‌های پرکاربرد در زبان فارسی که ریشه ترکی دارند:

بررسی و تحلیل تأثیر ادبیات فارسی بر ادبیات ترکمن با رویکرد زیبایی‏شناسی

نویسندگان

• سیاوش مرشدی 1 
• کمال‌الدین آرخی 2

1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرگان، مرکز گمیشان، گروه زبان و ادبیات فارسی، گمیشان، ایران. (نویسنده مسؤول)

2 دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.

چکیده

با توجه به نقش ترکمن­ها در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی ایران و مرکزیت فرهنگی شهر مرو ترکمنستان در دوران اسلامی، تأثیر و تأثر متقابلی بین ادبیات ترکمن و ادبیات فارسی به وجود آمده است. این نوشتار، با روش توصیف و تحلیل محتوا و کتابخانه­ای، تأثیرپذیری ادبیات ترکمن را (در محدوده قرن نوزدهم و بیستم) از ادبیات کلاسیک فارسی، با تأکید بر آثار پنج شاعر نامی ترکمن «مختومقلی فراغی، غایب­نظر غایبی، قربانعالی معروفی، مسکین­قلیچ و نورمحمد عندلیب» بررسی می‌کند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که شاعران ترکمن با ادبیات فارسی آشنایی داشته و به وفور از عبارات، مضامین، اصطلاحات و صور خیال ادبیات فارسی در اشعارشان استفاده کرده­اند، حتی برخی از شاعران ترکمن اشعاری به زبان فارسی نیز دارند. این مسئله به ویژه در بخش زیبایی­شناسی ادبیات فارسی چشمگیر است؛ همچنین اغلب تأثیرپذیری آن‏ها در حیطه سبکی از شاعرانی چون عطار، مولانا، حافظ و... مورد توجه آنان بوده است. در این مقاله در بخش سبکی به تأثیرات سبک زیبایی­شناسانه (صور خیال: تشبیه، استعاره و کنایه) ادبیات فارسی بر پنج شاعرِ ترکمنِ یاد شده پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

• زیبایی‌شناسی 
• صور خیال 
• ادبیات فارسی 
• شعر ترکمن

ایبنا از بازار کتاب‌های علوم اجتماعی در سالی که گذشت، گزارش می‌دهد؛

از پیشتازی آماری تالیف تا روی خوش مخاطبان به ترجمه!

بخش عمده کتاب‌های علوم اجتماعی در سال گذشته در حوزه تالیف بوده‌اند. این در حالی است که اکثر ناشران خصوصی به آثار ترجمه توجه بیشتری دارند چرا که بنا بر تجربه دریافته‌اند، این آثار در مقایسه با آثار تالیفی بازار بهتری نزد مخاطبان پیدا می‌کنند.

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) پردیس سیاسی:سال 1400 در حالی به پایان رسید که همچنان همه‌گیری ویروس کرونا بر بخش بزرگی از روزهایش سایه انداخته بود و اگرچه  واکسیناسیون علیه این پاندمی به شکل گسترده انجام شد، اما انتشار سویه‌های مختلف از این ویروس و فضای شکننده حاصل از آن، زندگی بسیاری از ساکنین کره زمین، از جمله کشور ما را تحت الشعاع داده بود. به همین ترتیب در سال 1400 نیز مانند سال گذشته‌اش اکثر کلاس‌های دانشگاهی در بستر فضای مجازی برگزار شد و باز هم خبری از نمایشگاه‌ بین‌المللی کتاب نبود. علاوه بر شرایط عمومی حاصل از این بیماری، چرخه نشر کتاب در سال 1400 همچنان با معضلی قدیمی اما مهم و تاثیرگذار یعنی کمبود کاغذ نیز دست و پنجه نرم می‌کرد و این امر همراه با سایر افزایش‌ هزینه‌ها، به بالا رفتن بهای کتاب انجامید. به بهانه اتمام سال 1400 در گزارشی به بازار کتاب‌های علوم انسانی در سالی که گذشت پرداخته‌ایم و کم و کیف آن را از نظر گذراندیم

تحلیل نجومی تحویل سال ۱۴۰۱

ایسنا/اصفهان اعتدال بهاری از قرن‌ها پیش در ایران به‌عنوان آغاز سال جدید، جشن گرفته می‌شود و ما آن را لحظه‌ تحویل سال می‌خوانیم؛ لحظه‌ای که ساعت ۱۹ و ۳ دقیقه و ۲۶ ثانیه امروز، یکشنبه، بیست و نهم اسفندماه آغازگر سال یک هزار و چهارصد و یک هجری خورشیدی و ورود به قرن جدید است.

لحظه تحویل سال مصادف با زمانی است که زمین یک دور کامل (۳۶۵ روز) را به دور خورشید گردش کرده و دور جدیدی را شروع خواهد کرد؛ در این زمان خورشید دقیقا در شرق طلوع و در غرب، غروب می‌کند، طول روز و شب با هم برابر می‌شود و اینها به علت اعتدال بهاری است.

از قرن‌ها پیش اعتدال بهاری در ایران به‌عنوان آغاز سال جدید، جشن گرفته می‌شود و ما آن را لحظه‌ تحویل سال می‌خوانیم؛ لحظه‌ای که ساعت ۱۹ و ۳ دقیقه و ۲۶ ثانیه امروز، یکشنبه، بیست و نهم اسفندماه آغازگر سال یک هزار و چهارصد و یک هجری خورشیدی و ورود به قرن جدید است؛ لحظه تحویل سال خورشیدی برابر است با هفدهم شعبان سال ۱۴۴۳ هجری قمری و بیستم مارچ ۲۰۲۲ میلادی.

نقش برجسته‌ی صوفی‌گری در آسیای میانه

نوشته‌ی خانم دکتر فرحت نسیم عَلوِی مدرس مطالعات اسلامی دانشگاه سرگودها (sargodha) پنجاب پاکستان.

ترجمه: محمد قجقی. کارشناس ارشد تاریخ ایران گرایش ایران اسلامی.

چکیده:

آسیای میانه به عنوان مرکز صوفی‌گری در نظر گرفته می‎شود. صوفی‌گری نقش برجسته‌ای در مبارزه علیه تزارهای روسیه و استعمار شوروی بازی کرده است. در اینجا صوفی‌ها و طریقت‌های متفاوت و گوناگون آنها، منابع اصلی مذهبی هستند. این باور کلی وجود دارد که در صوفی‌گری، فعالیت‌های دنیوی، همانند سیاست، اشتغال و گرفتاری در وظایف دولتی و جنگ مورد نفرت هستند و از آنها اجتناب می‎شود. اما تاریخ صوفی‌گری در آسیای میانه داستان دیگری را روایت می‌کند. طریقت‌های گوناگون صوفی، برای محافظت از اسلام و منافع مسلمین به پیش آمدند. آنها نه تنها برای موضوع مسلمانان به جنگ پرداختند، بلکه نقش فعالی در سیاست‌های محلی بازی کردند.

وقتی که صوفی‌گری، در آسیای میانه از نظر سیاسی، فعال شد، دو مرحله پدید آمد: اول وقتی که پیروان صوفیان در مقابل قدرت‌های استعماری قرار گرفتند. تا کشورشان را آزاد نمایند، که بدون تردید به سهم خویش نقش کاملاً مثبتی داشته‌اند. و در مرحله دوم، وقتی که ایشان در سیاست‌های ملی مشارکت پیدا نمودند که نه در سطح یک حزب، بلکه در مقیاس فردی بود. عاطف عبدالحمید (2006) نقل می‌کند که همکاری بین «حزب نهضت اسلامی تاجیکستان (IRB) و غازی تورجان زاده (مفتی اعظم) را به عنوان نمونه‌ی عالی می‌توان برشمرد. این همکاری تا سال 1996 میلادی تداوم یافت.(1)

اندیشه غالب بر نوشته‌های تاریخی دورۀ سلجوقی در ایران: کلام اشعری و حکمت عملی

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده   : پروین ترکمنی‌آذر  :  دانشیار پژوهشکده تاریخ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران

چکیده

از ویژگی‌های تاریخنگاری دوره سلجوقی، جمع میان کلام اشعری و حکمت عملی ایرانیان پیش از اسلام است. از سویی احیای اندیشه سیاسی ایرانشهری و تبیین آن به عنوان الگوی عملی سلاطین در دوره سلجوقی در کتاب‌های سیر الملوک و متون تاریخی تجلی یافت. از سوی دیگر نفوذ کلام اشعری در ایران با آغاز وزارت نظام الملک، به اوج رسید و نوشته اغلب مورخان این دوره را متأثر نمود. مقاله حاضر در صدد پاسخگویی به این مسائل است که چگونه و چرا دو اندیشه اشعری و حکمت عملی ایرانیان در تاریخ نگری مورخان این دوره ظاهر شد، آیا زمینه حضور و جمع میان دو تفکر نشان از تعادل و توازن دارد یا استحاله و یا غلبه یکی بر دیگری؟ تحقیق حاضر نشان خواهد داد، تاریخ نگری مورخان دوره سلجوقی، تجلی‌گاه برخی دیدگاههای مشترک دو تفکر بود. در برخی موارد دیگر مورخان این دوره موجد تحولی در اندیشه‌های ایرانیان پیش از اسلام و اسلامی کردن آن بودند و در مواردی فارغ از دیدگاه‌های اشعریان، برای تبیین جایگاه مستقل پادشاهان، از حکمت عملی ایرانیان سود جستند.

کلیدواژه‌ها  :ایران ،تاریخ نگاری ​​​​​​​،تاریخ نگری ​​​​​​​ ،حکمت عملی ​​​​​​​،سلجوقیان ​​​​​​​،کلام اشعری

عنوان مقاله [English]

The Predominant Thought in Historical Texts during Seljuq Period in Iran: Ash'ari Theology and Practical Wisdom

نویسنده [English]

• Parvin Torkamanyazar

ترکمنی 

به مناسبت پنجم آذر، سالروز درگذشت محمدعلی فروغی

سیاستمداری كه تاریخدان بود/ مردی غرق در نسخ قدیمی

این یادداشت پرتویی است بر زندگی فرهنگی و ادبی یکی از سیاستمداران تاریخ معاصر ایران؛ محمدعلی فروغی که سال‌هایی از عمرش را صرف تالیف، ترجمه و تصحیح متون ادبی کرد و در سال‌های فعالیت سیاسی خویش نیز کوشید چهره‌ای نسبتا خوشنام از خود نشان دهد.

خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)- نسیم خلیلی:پنجم آذر هزار و سیصد و بیست و یک خورشیدی، محمدعلی فروغی مولف-سیاستمدار برجسته‌ تاریخ معاصر ایران از دنیا می‌رود؛ مرگی که با آن همه کتابی که نوشته و ترجمه کرده و آن همه معلمی کردنها و آن همه خاطرات سیاسی تلخ و شیرینی که از خود به یادگار نهاده‌است، خود به یك تولد دوباره می‌ماند.

درباره خاطرات فعالیت سیاسی او یکی از منابعی که می‌توان بدان ارجاع داد و در روایت‌هایش زیست، آن کتاب  «چهل خاطره از چهل سال» ابراهیم صفایی‌ست حاوی نکاتی نغز درباره سیاستمداران و فضاهای سیاسی ایران معاصر که از جمله ناگفته‌هایی‌ست بدیع که به کار شناخت ریزه‌کاری‌های رفتاری سیاستمداران فراوان می‌آید و  یکی‌اش هم معطوف است به رفتارشناسی محمدعلی فروغی در کسوت نخست‌وزیر وقت که خواندنش به شناخت جامعه‌شناسانه جامعه بیمار و فرسوده ایران نیز کمک می‌کند و از این منظر در واقع یک تیر است با دو نشان.
سیاستمداری که خود جمله‌ای معترضه بود.

رضاشاه و حکومت شوروی

رضاشاه به‌واسطه سفیر ایران به وزارت خارجه شوروی پاسخ داد: «در هر مقام باشم، صمیمیت و یگانگی دولتین شوروی و ایران را بر اساس محکم‌تری سوق داده و موجبات تکمیل و توسعه روابط و داد و دوستی را فراهم خواهم کرد.»

به گزارش ایسنا، روزنامه اعتماد نوشت: «نهم آبان ۱۳۰۴ با تصمیم پرشائبه - و حتی شاید شبه‌قانونی - مجلس شورای ملی، عمر سلطنت قاجارها به پایان رسید و تا ۲۱ آذرماه و معرفی دودمان سلطنتی پهلوی، اداره کشور به حکومتی موقت به ریاست سردارسپه سپرده شد. انگلیسی‌ها هم این حکومت موقت را پذیرفتند و هم نخستین کشوری بودند که پادشاهی پهلوی را به رسمیت شناختند. حکومت شوروی نیز با خلع قاجارها و تاسیس سلسله‌ای جدید در ایران همراهی کرد.

نگاهی کوتاه به روند تکامل ادبیات ترکمن – بخش نخست

ترجمه و گردآورنده: رحیم کاکایی: آثار ادبی سده های پانزده تا بیست و یک به زبان ترکمنی

زبان ترکمنی بعنوان زبان قبایل اوغوز منطقه دریای آرال که در سده های هشتم تا نوزدهم میلادی سکنی گزیده بودند بوجود آمد. این زبان در فرایند تکاملی خود برخی ویژگی های گروه زبان«قبچاق» را پیدا کرد، یعنی به زبان ترکی ترکیه و ازبکی نزدیک شد. علاوه بر این زبان ترکمنی بطور سنتی حاوی شمار قابل توجهی واژه های فارسی و عربی بود که در دوران شوروی به جایگزین کردن آنها با کلمات و اصطلاحات ترکمنی آغاز کردند، اما پس از اعلام استقلال ترکمنستان این فرایند متوقف شد.

درباره هنر اسلامی بیشتر بدانید

سرزمین‌های اسلامی، با وجود تنوع در آداب و رسوم و فرهنگ، هر کدام میراث هنری منحصر به فردی را تشکیل داده‌اند که در مجموع به نام هنر اسلامی شناخته می‌شود.

به گزارش ایسنا، الجزیره در گزارشی درباره هنر اسلامی نوشته است: «گسترش و نفوذ اسلام در کشورهای مختلف جهان سبب شد تا هنرهای جدیدی از جمله هنر سرامیک‌سازی، چراغ‌سازی و هنر نقاشی و خطاطی روی شیشه ظهور کنند.

«إن الله جمیل و یحب الجمال»، حدیثی از پیامبر اکرم (ص) است که بیانگر یکی از صفات خداوند متعال است. این حدیث در طول این ۱۴۰۰ سال الهام‌بخش بسیاری از هنرمندان جهان اسلام بوده است. این الهام آن‌طور که در تمدن‌های پیش از اسلام به شکل ساختن بت و مجسمه‌های سنگی بروز یافت نبود، بلکه بُعد جدیدی از هنر را به دنیا معرفی کرد.

لیست پایان نامه ها و سایر منابع در زمینه زبان ترکی

پایان نامه ها و رساله های  فارسی:

- اژدر زاده ، مسعود (1382) . بررسی فرایند ترکیب یا مرکب سازی در واژه سازی زبان ترکی آذری در چهارچوب اصل لیبر درباره ساخت موضوعی . به راهنمایی دکتر علی اشرف صادقی ، کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی ، دانشگاه تهران .

- افخمی موصلو ، ایرج (1379 ) .تجزیه و تحلیل مقابله ای جملات و  ساختهای سازه ای زبان فارسی و آذری با رویکرد آموزشی . به راهنمایی دکتر لطف الله یارمحمدی ، کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی ، دانشگاه شیراز .

- امین غفاری قره شیران ، مریم (1379) . نمود در زبان ترکی . به راهنمایی دکتر مصطفی عاصی ، کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی ، دانشگاه علامه طباطبایی .

- ایزدی ، محمد سعید (1387) . مطالعه ، بررسی و توصیف زبانشناختی گویش ترکی سنقری .  پایان نامه فارسی . پایان نامه کارشناسی ارشد ، دانشگاه شیراز .

- آذرنیا ثمرین ، مصطفی (1373) . مقایسه تطبیقی واکه ها و همخوانها در دو زبان آذری و فرانسه . کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی ، دانشکده علوم انسانی ، دانشگاه تربیت مدرس .

- پهم لی ، غایب نظر (1379) . بررسی و توصیف گویش ترکمنی شهر گنبد کاووس . به راهنمایی دکتر رضا زمردیان ،کارشناسی ارشد آموزش زبان فارسی ، دانشگاه فردوسی مشهد .

ترکمنی 

الله قلی قراخانوف،زبانشناس اندیشمند نوشته ی: پنا تویلیف ترجمه ی :محمد قجقی

الله قلی قراخانوف در سال ۱۸۹۲ در استان مرو،در روستای< مولک باغشی > از توابع شهرستان مرو ترکمنستان ،دیده به جهان گشود.هنوز به سن رشد نرسیده بود که یتیم شد.کار نگهداری و تربیت او را یکی از خویشاوندان،به نام<اوراز چاری> به عهده گرفت.تحصیل را در محضر <قدم آخوند > که در منطقه ی مرو،شهرت داشت ،آغاز کرد ودر مدرسه ای واقع در  بخارا ادامه داد. مدتی بعد در مهم ترین مرکز آموزش عالی آن زمان، اوفا ثبت نام کرد.همزمان با به قدرت رسیدن بلشویک ها،تحصیل در دانشگاه آسیای میانه در تاشکند را به پایان برد.

در سال ۱۹۲۰ به خواهش و پیشنهاد < غایغیسیز آتابایف  >در شهر مرو مدرسه ی تربیت معلم را تاسیس کرد.فارغ التحصیلان مدرسه به عنوان معلم دبیرستان،هنرستان و مدارس عالی به کار می پرداختند.

 مسایل عملی زبان، مشکلات الفبا و قواعد نوشتاری آن ،همیشه جلب توجه نموده است. قراخانوف در مورد این مسایل به شکلی گسترده اندیشیده و کارهای بزرگی انجام داده بود.در اواسط نیمه ی اول دهه ی ۱۹۲۰، به صورتی فعال در کار تنظیم مجدد الفبای عربی - که ترکمن ها به کار می بردند - مشارکت کرد.

برشی از «حقایق و دروغ‌های ملی‌گرایی: به روایت چارواکه» نوشته پارتا چاترجی؛

چرا هیچ قومی نمی‌تواند ادعا کند که بخشی از یک ملت باستانی است؟

پارتا چاترجی، دانشمند سیاسی و مردم‌شناس هندی است. وی -که استاد مردم‌شناسی و مطالعات جنوب آسیا در دانشگاه کلمبیاست- اخیرا کتابی با عنوان «حقایق و دروغ‌های ملی‌گرایی: به روایت چارواک» منتشر کرده که برشی از آن را می‌خوانیم.

خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)- الف. اوتانه: بگذارید من موضوعی را مطرح کنم که اخیراً دوستان شما از آن بسیار عصبانی شده‌اند. چه کسی میهن‌پرست و چه کسی ضدملی است؟ آیا این چیزی نیست که در مورد آن فریاد می‌کشید؟ بیا، بگذار همه دروغ‌هایی را که در مورد ملی‌گرایی گفته شده به تو نشان دهم. در طول راه، برخی از حقایق آن را نیز برای شما بازگو خواهم کرد.

هیچ ملت باستانی در هیچ کجای جهان وجود ندارد. همه ملت‌ها مدرن هستند. یونان باستان، مصر باستان، چین باستان، هند باستان - همه آن‌ها ممکن است تمدن‌های بزرگی داشته باشند که معماری، هنر و ادبیات آن‌ها مورد تحسین قرار گیرد. اما آن‌ها ملت نبودند. برای درک این حقیقت، باید در حال حاضر تاریخی را که در مدرسه به شما آموزش داده‌اند فراموش کنید. از آن‌جا که این تاریخ، از کودکی در سر شما سرازیر شده است، و جشن‌‌ها و جشنواره‌های ملی، سخنرانی رهبران شما، و رمان‌ها، فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی مدام آن را تجدید می‌کند، باعث می‌شود برای شما واضح به نظر برسد که شما ملتی باستانی هستید.اما من به شما نشان خواهم داد که این فقط یک ایده معمولی است. شما آن را بدیهی می‌دانید زیرا همه می‌گویند این طور است. اما در حقیقت، واقعیت ندارد.

به نام خدا

ساختار روانی انسان دردیوان اشعار مختومقلی فراغی

نوشته ی دکترمیکائیل سویله مز(عضو هیئت علمی دانشکده ی علوم تربیتی دانشگاه دجله)

ترجمه ی محمد قجقی

                 این ترجمه را با احترام ،به همسرم، دورسن تاج کلامی تقدیم می نمایم.(م.ق)

چکیده: در این تحقیق،تحلیل هایی در خصوص روانشناسی انسان، در چهارچوب دیوان استاد بزرگ ادبیات ترکمن، مختومقلی، صورت می گیرد.در پیشگفتار، به کوتاهی در خصوص زندگی، تحصیل و اندیشه های او، به عنوان مبانی اصلی ،توضیحاتی آمده است.در زیر عنوان « ساختار روانی انسان» تاثیرات منفی موثّربرساخت روانی انسان، چهار مفهوم و تاثیر های آن توضیح داده شده و در ادامه، درباره ی قلب معنوی انسان، بصیرت وی،عقل خاص و عام،توضیح داده شده است.در بخش پایانی نیز به رابطه ی روح و بدن پرداخته شده است.

واژگان کلیدی: دیوان مختومقلی،روانشناسی انسان، شخصیّت انسان

ترکمن های آسيای مرکزی دردوره حمله مغولان

س.گ.آغاجانف
ترجمه از: رحيم کاکايی

منابع روايت های سده های ميانه حاوی اطلاعات بسيار ناقص درباره قبايل ترکمن درآستانه حمله مغولان آسيای مرکزی است.قبايل ترکمن دراين زمان درمنطقه بين فاراب ودريای آرال زندگی ميکردند. گروه جداگانه ای از ترکمنها ساکن اطراف يانگی کنت (1) وآرال قرا قوم شدند. ترکمنهای چادرنشين وکوچنده همچنين بين جند (2) ودرياچه قارا کول پراکنده بودند ( دراواسط سده دوازده اين قبايل ترکمن به دولت قره خانيان سمرقند درمبارزه عليه خوارزمشاهيان مساعدت کردند). درآغاز سده سيزده ترکمنها درسمت چپ سيردريا درمنطقه زرنوک (3) زندگی کردند. 

بخش بزرگی از ترکمنها دراستپ های پيرامون واحه خوارزم ساکن بودند. ياقوتی مي نويسد، درآنجا قبايلی از ترکها وترکمن ها با دام ها وچارپايان خود زندگی مي کنند. دربين اين قبايل ترکمن احتمالا زندگی مي کردند چاغراق ها ( ايگراق ها – قبايل ترک باستان.مترجم) که در ارتش خوارزمشاهيان خدمت مي کردند. درآرال وماوراء دريای خزر گروه های ترکمن و اوغوز درآميختگی با قبايل کانقال ها وقبچاق ها زندگی مي کردند. توده ی اصلی ترکمن درآستانه ی حمله ی مغولها در خراسان، گورگن، دهستان (4) ومناطق هم مرزسکونت داشتند. درسه ماهه ی نخست سده ی سيزده قبايل ترکمن آسيای مرکزی درمبارزه با حمله چنگيز خان شرکت کردند. يکی از نخستين درگيری ها با استيلاگران پس ازاشغال شهرجند توسط مغولها روی داد.

توماس مان و تاریخ

مان مثل هم‌وطنش اسوالد اشپنگلر سیر تاریخ را در بالندگی، توقف و رکود و بعد انحطاط و سقوط می‌دید، با این تفاوت که اشپینگلر از جامعه و تمدن گفت و مان داستان خانواده‌ای را روایت کرد. اما روند یکسان است؛ مثل گیاهی که می‌روید، رشد می‌کند، پژمرده می‌شود و می‌میرد و جای خود را به گیاه دیگری می‌دهد.

به گزارش ایسنا، روزنامه اعتماد نوشت: «تابستان ۱۹۵۵ در چنین روزی از دنیا رفت. در شاهکارش، خاندان بودنبورک، از زبان شخصیت اصلی می‌گوید: «من چیزی را می‌دانم که هنوز به فکر تو نرسیده. من زندگی و تاریخ آن را می‌شناسم. می‌دانی که اغلب نشانه‌ها و مظاهر دیدنی و ملموس خوشبختی و پیشرفت تازه وقتی به چشم می‌خورند که در واقع راه سراشیب از مدت‌ها پیش شروع شده بوده. طول می‌کشد تا این نشانه‌های بیرونی به ما برسند. مثل این ستاره‌ای که آن بالا می‌درخشد و نمی‌دانیم که از مدت‌ها پیش شروع کرده نورش را از دست بدهد یا مدت‌هاست خاموش شده.»

" بازی بزرگ" نوشته ی: پیتر هاپکرک    ترجمه ی : محمد قجقی

    توضیح: سال ها به میلادی است و مقاله بسال 1997 نوشته شده است.

711- یک سپاه عرب ( مسلمان) سند را به تصرف در آورد.

1175-1026 سلطان محمود غزنوی،هند شمالی را مورد حمله قرار داد.

1206-1175- محمد غوری، شش بار به هند یورش برد.

1240-1219 خاک روسیه به دست مغولان افتاد.

1398- تیمور لنگ، دهلی را به باد غارت گرفت.

1480- اولین مواجهه ی مسلحانه بین روس ها- به رهبری ایوان سوم ( ایوان کبیر 1505-1462) و مغول ها در کنار رودخانه " اوگرا" به هزیمت دو طرف از یکدیگر انجامید.

1526- " بابر"هند را مورد حمله قرار داد و امپراتوری " مغولان هند" را تاسیس نمود.

 1553 – تزار ایوان چهارم ( ایوان مخوف 1584- 1547) قلعه ی " قازان " مغولان را متصرف شد.

تاریخ تاتار

   ترجمه ی : محمد قجقی

مقدمّه ی مترجم: در بهمن ماه سال 1392هیئتی از دانشگاه دولتی قازان جمهوری تاتارستان به استان گلستان آمد.در دانشگاه گنبد کاووس جلسه ای برگزار شد که اینجانب نیز بدان دعوت شده بود.خبرا ین جلسه و تصاویر مربوطه در سایت دانشگاه گنبد کاووس و سایت بنیاد مختومقلی فراغی – برگرفته از سایت مذکور- درج گردید.در فرصت کوتاهی که در اختیار حقیر قرار گرفت، اشاراتی به تاریخ تاتارها و کاربرد نام تاتارو همچنین معنا و مفهوم آن در مقاطع تاریخی گوناگون داشتم و از نقش و تاثیر دانشمندان و علمای تاتار و چاپ کتب اسلامی در شهر قازان صحبت به عمل آوردم.

چند روز بعد مصمم شدم مقاله ی کوتاهی در باره ی تاریخ تاتار ها را از ترکی استانبولی به زبان فارسی برگردانم.توفیق پیدا نمودم و مقاله ای مختصر و مفید یافته ، به ترجمه اقدام نمودم.البته تاریخ تاتارستان را تا سال 1985 و روی کار آمدن میخائیل گورباچف و گلاسنوست و پرستورایکای او کافی دانستم.

بااحترام: محمد قجقی گنبد کاووس .هفتم بهمن ماه هزارو سیصد و نود ودو

ملامحمد ولی کمینه ( یدیگن ینگ بیری )

ملامحمد ولی کمینه ( یدیگن ینگ بیری ) کمینه19عاصئر تورکمن ادبییاتئ نئنگ عاجایئپ سؤز اوسسادئ دئر.  اوُنونگ اثرلری اؤزی نینگ سادالئغئ، چونگنگور ایده آل لئغئ و  اؤتگورلیگی بیلن تاپاوت لانیار. کمینه  تورکمن حالقئ نئنگ یوره گینده  گوندوُغارئنگ بییک  اپِندیسی حؤکمونده  یاشایار. محمد ولی کمینه  ساراغت(سرخس) تؤوه رگینه1770نجی یئلدا غارئپ دایخان غارا دولت ینگ ماشغالاسئندا انه ده ن دوُغیار. آغئر دورموش اوُنئ اکله نچ گؤزله گینینگ آغئر سئیاخاتلارئنا یوُللاپدئر. کمینه  یاشلئقدا ساراغت دا بیر ملادان یازئپ ـ بوُزمانئ اؤوره نیأر.  خارچ سئزلئق سباپلی اسلی واغتلاپ اوُقاپ بیلمه یأر. کمینه  ده گیشگه ن، شوُرتا سؤزلی ییگیت بوُلوپ دئر.  اوُنونگ حالق آراسئندا تانئمال بوُلماغئندا هم شوُل حاسییتی اولئ روُل اوُینایار.  یاشلئقدان غازانان آبرایئ اوُنونگ آرغئشا گیدیان کروه نلره  غوُشولئشئپ بوخارا بارماغئنا کؤمک ادیأر. بوخارادا هم حجره  توتوپ اوُقابرمک کمینه  باشارتمایار.  شو یرده  هم اوُنئ یوُقسوللوک کؤسه یأر، اوُل هم کئشینگ خئذماتئنئ ادیپ، هم اوُقاپ باشلایار. یؤنه  ائزئندا غالان ماشغالاسئ نئنگ یاغدایئ نئنگ پِس بوُلماغئ، اوُنونگ ائزئنا دوُلانماغئنا سبأپ بوُلیار.  شاهئردا اوُقاماغا بوُلان حؤوس، اوُنئ ایندی خیوا آلئپ گلیأر. أرآلئ ایشانئنگ قئدا بیرناچه  واغت بوُلوپ، اوُل ینه ده  ساراغتا دوُلانیأر.

یاد داشت هایی درخصوص برخی از وزیران دوره ی اولیه ی سلجوقی

نوشته ی : هارولد بوون ترجمه ی : محمّد قُجِقِی

توضیح مترجم : این مقاله درفاصله ی سال های 1957-1937 / م ، در بولتن مدرسه ی مطالعات شرقی و آفریقائی دانشگاه لندن ، توسّط هارولد بوون « Harold Bowen» به چاپ رسیده است.آقای مصطفی علیجان، عضو هیئت علمی بخش تاریخ دانشگاه اژه ترکیه، ترجمه ی ترکی آن را درنشریه ی «Tarih Okulu»،در شماره ی سپتامبر –دسامبر سال 2010 به چاپ رساند.حقیر به علّت مفید و علمی بودن مقاله، ترجمه را برمبنای کار آقای مصطفی علیجان انجام داد. متاسفانه دسترسی به اصل متن انگلیسی مقاله،برای مقابله، مقدور نشد.

متن ترجمه

مورّخین مسلمان قرون میانه که آثاری به زبان های عربی و فارسی نوشته ا ند،فهرست هایی درباره ی وزیران « طغرَل بی » اوّلین سلطان سلجوقی ارائه داده اند.ابن اثیر( متوفّای 1234/ م )(1) چهار فرد را به عنوان کسانی که برای طغرل وزارت کرده اند، ذکر می نماید:

1. ابوالقاسم علی بن عبدالله جوینی

2. رئیس الرؤساء ابو عبدالله حسین بن علی بن میکائیل

3. نظام الملک ابو محمّد حسن بن محمّد دهستانی

4. عمید الملک کَندری

ارزیابی جنبش باسماچی در ترکمنستان1918 تا 1924

نوشته­ی قربان گلدی قوتلی یف . ترجمه­ی محمد قُجُقی

مترجم.این ترجمه را،با احترام به محضر استاد « جهانگیرعرب » تقدیم می    

(این مقاله حدود یکسال قبل ، توسّط دانشجوی کارشناسی ارشد انستیتوی علوم اجتماعی دانشگاه غازی در آنکارای ترکیه در نشریه­ی تحقیقات فرهنگی آناتولی، انتشار یافته است)

چکیده: جنبش «باسماچی گری» با انقراض جمهوری مستقل خوقند( کوکند) توسط بلشویک ها در سال 1918 پدید آمد و در طی مدّت کوتاهی در همه­ی ترکستان، گسترش یافت و در محدوده­ی ترکمنستان نیزشیوع پیدا کرد.همانا درپرتومبارزه­ی­ مصممّانه­ی­ جُنیدخان،سرزمین ترکمنستان به صورت مرکز این جنبش در آمد.هدف اصلی این مبارزان رهایی قلمروی ترکمنستان از اشغال روس بود، وپایان بخشیدن به حضور روس هادر آن کشور. دریغا که مبارزه­ی مقدّس ایشان برای رهایی مام میهن،باعث نشد در نظر هم وطنانشان قهرمان شناخته گردند.رژیم شوروی مدّعی شد که این مبارزات، عملیات راهزنانه وتحت حمایت دولت انگلستان بوده است. در دوره­ی رژیم شوروی، علیرغم مبارزات استقلال طلبانه­ی جُنید خان و عزیز خان - رهبران ترکمن – با نوشتن کتاب ها و بستن انواع افترائات، تلاش نمودند، بد نامشان سازند.امّا هیچکدام از از این تشبّثات نتوانستند مانع از نفوذ و جایگزین شدن ایشان در قلوب مردم گردند.

واژگان کلیدی: تُرکمن،جُنید خان،جنبش باسماچی ، ترکستان

تاریخ سیاسی تُخارستان از هزاره ی اوّل قبل از میلاد تا قرن هفتم میلادی

نوشته ی : حسن بایبورتلو اوغلو ترجمه ی : محمد قجقی

توضیح مترجم. آقای حسن با یبورتلو اوغلو ( Hasan Bayburtluoglu) که از پایان نامه ی کارشناسی ارشد خویش با عنوان " خلج ها ی منطقه ی تخارستان ، در قرون میانه " در سال 2019 در دانشگاه " اولو داغ" واقع در " بورسا " ی ترکیه، دفاع کرده اند، از مقدمه و نتیجه گیری تزشان این مقاله را بدست داده اند. مقاله ی مذکور در شماره ی اول ،ماه ژانویه ی سال 2019 نشریه ی زیر ، بین صفحات 1 تا 12 به چاپ رسیده است.

Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi.Cilt1,Sayı 1,Ocak 2019

چکیده:

منطقه ی تُخا رستا ن از دیدگاه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، بسیار مهم است. اگر منطقه را از نظر سیاسی در نظر بگیریم، می بینیم که صاحب ساختار راهبردی است، که امکان دستیابی به تعداد زیادی از دولت ها را فراهم آورده است. تُخارستان نه فقط شاهد تحرّک و جابجایی جماعات ،که در عین حال شاهد دوره های طولانی حاکمیت دولت ها بوده است. می بینیم که این منطقه امکان دسترسی به منطقه ی ما وراء ا لنّهر در شمال، جغرافیای هند در جنوب ،جغرافیای ایران در غرب و آسیای مرکزی در شرق را داشته است. چندین دولت در تاریخ سیاسی تخارستان موثّر بوده اند. نام این منطقه هم ، بدین مناسبت به وجود آمده است. زیرا نام " تُخار"( سرزمین تُخار) با قبیله ای به نام " تُخار " - که از ترکستان شرقی به منطقه آمده و حکومتی تشکیل داده اند، ارتباط دارد. در منطقه بجز " تُخار ها " امپراتوری هخامنشی، پادشاهی یونانی باختر، دولت کوشان ، دولت هفتالیت ، دولت ساسانی، پادشاهی گو ک تُرک ، دولت های اموی و عبّاسی نیز جزو دولت های بزرگی بودند، که بر آن حاکمیت داشته اند.

واژگان کلیدی : تُخارستان، باکتریا، سا کا (سَکَه )، امپراتوری هخامنشیان، پادشاهی یونانی- باختری، امپراتوری کوشان، هفتالیت ها، ساسانیان، گوگ ترک ها