سیمای ایران در ادبیات ترکمنستان؛ نمونه‌ای از مؤلفه‌های ذهنی و فرهنگی همگرایی.نوشته بهروز قزل

سیمای ایران در ادبیات ترکمنستان؛ نمونه‌ای از مؤلفه‌های ذهنی و فرهنگی همگرایی

 

سیمای ایران در ادبیات ترکمنستان؛ نمونه‌ای از مؤلفه‌های ذهنی و فرهنگی همگرایی

درآمد:
موسسه مطالعات راهبردی شرق: به کارگیری زبان، جهان اجتماعی را آنگونه که هست، پدید می‌آورد. کارگزاران و ساختارها، یکدیگر را با گفتارها، سیاست‌ها، قواعد و نهادها می‌سازند. در تمام روابط اجتماعی، افراد نقش کارگزاری دارند و قواعد، ضمن فراهم آوردن امکان کنش، محدودیت هایی نیز برای کنش های ممکن ایجاد می کنند. «سخن گفتن» مهم ترینِ این کنش ها است. سخن گفتن یا کنش های گفتاری، در بسیاری از ابعاد جهان اجتماعی شامل فرهنگ ها و ارزش ها گسترش می یابد و زمینه ای برای ساخت اجتماعی منافع پدید می آورد (1).
 

ادامه نوشته

دندانقان  نویسنده:  فریده صفری سندیانی  ماخذ: دایره المعارف بزرگ اسلامی

دندانقان .نویسنده  : فریده صفری سندیانی

 


دَنْدانْقان، شهرکی کهن میان مرو و سرخس که ویرانه‌های آن امروزه در ۳۳کیلومتری جنوب مرو کنونی قرار دارد؛ نیز نام نبردی سرنوشت‌ساز که در این محل، میان سلطان مسعود غزنوی و طغرل بیک سلجوقی رخ داد.
از تاریخ دندانقان جز اندک آگاهیهایی که در منابع تاریخی و جغرافیایی سده‌های نخستین اسلامی آمده است، آگاهی دیگری در دست نیست؛ اما بنابر گزارش جغرافی‌نویسان سده‌های نخستین اسلامی، این شهر در منطقه‌ای خشک و بی‌آب‌وعلف، در میان دشت و بیابان و ریگزار بر سر راه سرخس به مرو جای داشته است (یعقوبی، ۲۷۹؛ ابن‌خردادبه، ۲۴؛ اصطخری، ۲۶۳؛ یاقوت، ۲ / ۶۱۰) و در دژ استوار آن نیروهایی مستقر بوده‌اند که از تهاجم ترکان به نواحی داخلی خراسان جلوگیری می‌کرده‌اند. این شهر به‌وسیلۀ دیواری بلند که در اطراف آن کشیده شده بود و حدود ۵۰۰ گام درازا داشت، محافظت می‌شد (یعقوبی، همانجا؛ حدود ... ، ۲۳؛ یاقوت، همانجا) و جانب شرقی آن به کشتزارهای مرو منتهی می‌گردید.

ادامه نوشته

دوازده‌مقام اویغوری . نویسنده: مقدس میجیت . ماخذ: دایره المعارف بزرگ اسلامی

دوازده‌مقام اویغوری


نویسنده  : مقدس میجیت

 


دَوازْدَهْ‌مَقامِ اویْغوری (اُن‌ایکی‌موقام)، رپرتوار (کارگان) مقامهای اویغوری که به خانوادۀ رپرتوارهای عالمانۀ جهان اسلام تعلق دارد. این مفهوم، به شکلهای مختلف، در یک طیف وسیع موسیقایی از افریقای شمالی تا هندوستان یافت می‌شود. اگر در خاورمیانه از اصطلاح «مقام» به معنی مُدِ موسیقایی استفاده می‌شود، در آسیای میانه و به‌ویژه نزد اویغورها «موقام» به شکل نوبت (سوئیت) یا سلسله‌قطعات آهنگ‌سازی‌شده ظاهر می‌شود (برای بحث دربارۀ مفهوم مقام در آسیای میانه، نک‍ : ‌دورینگ، «از دست دادن[۱] ... »، سراسر اثر). بااینکه این نوبتها امروزه فرم معین و مقرری یافته‌‌اند، ویژگی مُدال آنها حاصل تغییر‌ شکلهای تدریجی‌ای است که به تثبیتِ آنها در سدۀ ۱۳ ق / ۱۹ م منجر شده است (سامیتس و لوین، 320-343).

ادامه نوشته

دهستان نویسنده  : مصطفی ملایی  ماخذ: دایره المعارف بزرگ اسلامی

دهستان نویسنده  : مصطفی ملایی

 


دِهِسْتان، یا دَهستان، نام شهر و سرزمینی کهن، واقع در نواحی جنوب خاوری دریای مازندران که بخش های بزرگی از آن امروزه در خاک جمهوری ترکمنستان جای دارد. نام دهستان ظاهراً برگرفته از نام یکی از قبیله‌های بیابان‌گرد سکایی، موسوم به «داهه» یا «دهه» بوده است (فرای، 50؛ برانر، 767؛مشکور، ۳۴۳).دهستان از جنوب به گرگان، از باختر به کرانه‌های دریای مازندران، از شمال به فراوه، و از خاور به خراسان محدود می‌شده است (ستوده، ۴(۱) / ۷۲۴).
جغرافی‌نویسان نخستین سده‌های اسلامی، دهستان را از توابع گرگان برشمرده‌اند (ابن‌خردادبه، ۱۱۹؛ ابن‌حوقل، ۲ / ۳۷۵). مقدسی دهستان را یکی از بهترین نواحی گرگان و ناحیه‌ای آباد و پرجمعیت توصیف کرده است. به نوشتۀ او، این ناحیه دارای یک شهر به نام «آخُر» و ۲۴ روستا بوده است (ص ۳۵۸). مؤلف ناشناختۀ حدود العالم (ص ۱۴۴) و اصطخری (ص ۲۱۴) نیز دهستان را با کشت و برز بسیار و ناحیه‌ای آباد توصیف کرده‌اند.

ادامه نوشته

تاریخ حقوق ترکان    ترجمه ی:محمد قجقی

تاریخ حقوق ترکان  ترجمه ی:محمد قجقی

 

 «ساختار حقوق و دولت ترکان قبل از اسلام» 

 

کشور  مایملک مشترک فرمانروا و خاندان او است." مته Mete امپراتورهون هاقلمروش را به سه قسمت تقسیم نمود. " تیگین" در غرب،" خاقان " در مرکز و " ولیعهد"، به عنوان تیگین غرب، سازماندهی شده بودند. ولی بعدآ دولت های ترک، در دو قسمت " شرق " و " غرب" سازمان یافتند ، و " خاقان ها " در " شرق" و " یبغو ها " در " غرب" حکمرانی کرده اند. " تفوق" از آن خاقان شرق نشین بود.

سازمان تصمیم گیرنده " قورولتای" ( کنگره ) بود. اعضای قورولتای شامل : خاقان، یبغو،بزرگان و سران طوایف بودند.قورولتای سالی دو بار تشکیل می شد و در آن به " امور دولتی" رسیدگی می کردند ، کوچ ها را سازمان دهی می نمودند، به دعاوی مرتبط با دولت رسیدگی می شد، تصمیم برای اعلان " جنگ و صلح" اتخاذ می گردید. خاقان به امر این نهاد رسیدگی می نمود. این نهاد( قورولتای ) را می توان اولین " مجلس " ترکان نیز نامید. اصول حقوقی، مکتوب نبودند. تصمیمات قورولتای، مبتنی بر " عرف و عادات" بود. دین قدرت اجرایی نداشت. جرائم مهم عبارت بودند از : خیانت به وطن، شورش، فرار از میدان جنگ و اعمال جنایی. قورولتای به جرائم ضد دولتی رسیدگی می کرد، پیگیری جرائم دیگر بر عهده ی " قضات" بود.

ادامه نوشته

نوای دل‌نشین «هودی» آرام‌بخش کودکان ترکمن . ایسنا

نوای دل‌نشین «هودی» آرام‌بخش کودکان ترکمن

نوای دل‌نشین «هودی» آرام‌بخش کودکان ترکمن

ایسنا/گلستان   بخشی از داشته‌های فرهنگی در حوزه ی میراث ناملموس، گروه سنت‌ها و نمودهای شفاهی هستند که در قالب ادبیات شفاهی، گویش‌ها، سنت نوشتاری و فهلویات ظاهر می‌شوند و به شکل شفاهی و سینه‌به‌سینه به ما به ارث می‌رسند. راویان این نوع ادبیات، افراد سالخورده جوامع محلی همچون مادربزرگ‌ها هستند که لالایی‌هایی را که مادرانشان در گوش آن‌ها زمزمه کردند، به نسل‌های بعدی انتقال می‌دهند. «هودی» یک اثر ادبی و در زمره ادبیات شفاهی قوم ترکمن به شمار می‌رود که در زبان ترکمنی به آن لالایی گفته می‌شود.

لالایی در میان اقوام ترکمن جزو فرهنگ، سنت و آداب آنها بوده و از جایگاه خاصی در بین مردم برخوردار است. هودی که به‌عنوان میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است، یک واژه مرکب است و از دو ماده «هو» و «دی» مشق شده است. «هو» به معنای «خدا» و «دی» فعل امر از مصدر گفتن، به معنی بگو است.

ادامه نوشته

مردم ترکمن‌صحرا آب باران را چگونه ذخیره می‌کنند؟ ایسنا

مردم ترکمن‌صحرا آب باران را چگونه ذخیره می‌کنند؟

مردم ترکمن‌صحرا آب باران را چگونه ذخیره می‌کنند؟

ایسنا/گلستان مردم گلستان از دیرباز آب را به طرق مختلف جمع‌آوری و ذخیره می‌کردند و در این میان مرسوم‌ترین روش برای جمع‌آوری آب باران به‌منظور تأمین آب نوشیدنی در میان ترکمنان این استان، «لاری‌ها» هستند.

با توجه به اینکه ایران کشور کشاورزی بوده و هست، به آب نیازمند است و به آن زنده. از دیرباز آب همیشه نگرانی و مسئله اول این کشور بوده است. همین کمبود آب و وجود بیابان‌ها و کویرهای خشک و اندیشه والای ایرانی بود، که حرمت نهادن ویژه به آب را در میان ایرانیان در زمان باستان به وجود آورد، اعتقادی که تا زمان ما همچنان ادامه داشته است.آب در این سرزمین از زمان پیش از اسلام، به‌عنوان یک عنصر حیات‌بخش نمادی از تقدس، تازگی، طراوت، تجدید حیات، برکت و فراوانی است.

ادامه نوشته

مطالعة نشانه شناسانة زيورآلات تومار زنان ايل تكة قوم تركمن

مطالعة نشانه شناسانة زيورآلات تومار زنان ايل تكة قوم تركمن  1، معينه السادات حجازي 2* پريسا شاد قزويني

چكيده

 پوشش و زيورآلات سهمي بسزا در شكل گيري هويت جمعي اقوام دارند و چگونگي آراستگي بدن بـه نـوعي بيـانگر ساختار زندگي و فرهنگ يك قوم محسوب مي شود. زينت همواره بخشي مهم از سنت زندگي افـراد، بـه خصـوص زنان، را شكل ميدهد. در اين زمينه، اقوام تركمن، كه از خرده فرهنگهاي تمدن اسلامي به حساب ميآينـد و در بخشي از آسياي مركزي و ايران زندگي مي كنند، به طوايف مختلف تقسيم مي شوند كه يكي از آن طوايف ايل تكه است. زيورآلات طوايف تركمن ويژگي هاي هويتيِ خاصي دارند كه ضمن حفظ هويت جمعي قوم تـركمن، هويـت ايل خود را نيز متمايز ميكند. زنان قوم تكه، زيوري به نام تومار دارند كه به عنوان قاب محافظ كاغـذ دعـا زينـت زنان ايل است. اين مقاله در نظر دارد به مطالعة نشانه هاي هويتي، باوري و آييني زيورِتومار بپردازد. اينكـه چـه لايه هاي نشانه شناسانه اي در طراحي اين زيور (تومار زنان ايل تكه) به كار رفته است؟ و تومـار غيـر از كاربردهـاي اوليه (قاب دعا و پوشش تزئيني)، چه دلالت هاي معنايي ديگري در گفتمـان معناشـناختي قـوم تـركمن دارد؟ از پرسش هاي اساسي اين نوشتار است. در مقالة حاضر، نشانه هاي بصري در هفت نمونه تومار بـه طـور كيفـي مـورد خوانش نشانه شناسانه قرار گرفته است و داده ها از ميان اسناد مكتوب، شفاهي و ميداني گردآوري شده انـد. شـيوة بررسي توصيفيـ تحليلي با رويكرد نشانه شناسي لايه اي است. در تجزية نشانه شناسانة زيور تومـار بـه شـش لايـة اداركي، اين نتيجه حاصل آمد كه توصيف، تحليل و تفسير نشانه ها كاربرد مشخص اولية آن را معنادار مـيكنـد و دلالت هاي معنايي نشانه ها به مفاهيم عميق در باورهاي قومي، مذهبي شمني و اسلامي اشاره دارد.

كليدواژگان ايل تكه، تومار، زيورآلات زنان، قوم تركمن، نشانه شناسي.

1. دانشيار گروه آموزشي نقاشي، دانشكدة هنر، دانشگاه الزهرا shad@alzahra.ac.ir 31 :دريافت تاريخ 1399/5/ 10 :پذيرش تاريخ ، 1399/12/ 2. دانشجوي دكتري تاريخ تطبيقي و تحليلي هنر، دانشكدة هنر، دانشگاه الزهرا art.hejazi@gmail.com 370

ادامه نوشته

قبايل تركمن در آناتولي. تركمن‌هاي بوز اولوس بين سالهاي 1540 تا 1640 نوشته ی: دکتر توفان گوندوز

قبايل تركمن در آناتولي. تركمن‌هاي بوز اولوس بين سالهاي 1540 تا 1640

نوشته ی دکتر توفان گوندوز. انتشارات بيلگه. چاپ اول 1997

 ترجمه ی : محمد قجقی، عضو هیئت موسس و مدیر عامل بنیاد مختومقلی فراغی گنبد کاووس

توضيح: دكتر توفان گوندوز، استاد تاريخ دانشگاه  حاجت تپه در آنكاراي تركيه است. كتابي كه ايشان تاليف كرده‌اند متشكل از اين بخش‌ها است: در خصوص منابع و تحقيقات، مدخل «از مام وطن به آناتولي»

قسمت اول: تركمن‌هاي بوزاولوس، قسمت دوم: ساختار اداري بوزاولوس وظايف مالي آن قسمت سوم: بوزاولوس و زندگي در ييلاق و قشلاق

نتيجه- كتابشناسي، ضمايم و فهرست.

بنده از مجموعه‌ي مطالب فوق فقط «مدخل» يعني از صفحه 17 تا 42 را ترجمه نموده‌ام. در مدخل اين مطالب را خواهيم خواند: ازمام وطن به آناتولي: اسم تركمن و دولت سلجوقي و تركمن‌ها. این ترجمه مدتها قبل( سال 1384) انجام گرفته است . از دكتر توفان گوندوز كه با ارسال مدخل تجديد نظر شده‌ي كتاب امكان به روز شدن مطلب را فراهم آوردند، تشكر و تقدير مي‌نمايم. مترجم.

از مام وطن به آناتولی

اسم تركمن. مسئله‌ي منشاء قومي تركمن‌ها، كه پدران تركان آناتولي، تركمنستان، آذربايجان، عراق، ايران، سوريه، افغانستان و بالكان مي‌باشند، هنوز به صورت قطعي حل و فصل نشده است.بر اساس جغرافياي اسلام مقدسی ، احتمال بسيار دارد كه ساكنان تركمن شهر «اردو» در شمال شرقي اسفیجاب اولين گروه از تركان باشند، كه اسلام را پذيرفته‌اند. چيني‌ها هم با نام تركمن‌ها، به عنوان افرادي كه در محدوده‌هاي حاكميت قارلوق‌ها مي‌زيسته‌اند، آشنا بوده‌اند. از اين جهت احتمال اينكه از زمره‌ي قارلوق‌ها بوده باشند، يا اينكه پس از پايان يافتن حاكميت گوگ ترك‌ها- به سبب حملات اويغورها و اوغوز قارلوق‌ها، كه ديگر اصطلاح «گوك ترك» را بكار نمي‌برده‌اند، مسئله‌ي كاربرد اسم تركمن را پيش كشيده باشند- نیز وجود دارد. هر چند اين ديدگاه مورد تاييد محمود كاشغرلي نمي‌باشد. او ضمن اينكه مي‌نويسد: قارلوق‌ها جزئي از تركمن‌ها هستند، اينها «قارلوق‌ها» طايفه‌اي از تركمن‌ها هستند و «قارلوق نام قسمتي از تركان كوچ نشين است» از اوغوزها متفاوت هستند، مثل اوغوزان تركمن هستند». قارلوق‌ها را شاخه‌اي از تركمن‌ها بحساب مي‌آورد. ضمناً محمودكاشغرلي اگر چه قارلوق‌ها را بخش و جزء شمرده و مورد بحث قرار داده، آنها را در فهرست 22 طايفه ی اوغوزنامه‌ي خويش قيد نكرده است. علت اينكه كاشغرلي آنها را از اوغوزان مستقل شمرده، مي‌تواند وجود تفاوت در لهجه‌ي آنها باشد. معناي عبارت "مثل اوغوزان تركمن هستند" شاید علاوه بر برادري خوني (خويشاوندي نژادي) بیانگر شباهت در شیوه ی زندگي و كوچ نشين بودن ایشان باشد.

ادامه نوشته

در مدرسه سید قلیچ ایشان. دایره المعارف بزرگ اسلامی

در مدرسه سید قلیچ ایشان


نویسنده (ها) : 

علی آخرتی

آخرین بروز رسانی : پنج شنبه 19 دی 1398 تاریخچه مقاله


دَرْ مَدْرِسۀ سِیِّدْ قِلیچْ ایشان، فیلمی مستند با مایه‌های پژوهشی و مردم‌نگارانه به کارگردانی فرشاد فداییان. در این فیلم ضمن ثبت مدرسۀ سید قلیچ ایشان به‌عنوان یکی از مدرسه‌های علوم دینی، چگونگی زندگی و فعالیت طلبه‌های دینی آن نیز بررسی شده است.
این فیلم یکی از مجموعه‌فیلمهای «کودکان سرزمین ایران» است، که به تهیه‌کنندگی شبکۀ دو سیمای جمهوری اسلامی ایران، در فاصلۀ سالهای ۱۳۷۴-۱۳۷۶ ش ساخته شدند. با این کار، افزون ‌بر گرد‌هم‌آوردن شماری از کارگردانان بنامِ نسلهای مختلف سینمای مستند ایران و تولید مجموعه‌ای از آثار دربارۀ مراسم، آیینها و فرهنگ مردم نواحی مختلف کشور، اتفاق مهمی در عرصۀ سینمای مستند قوم‌پژوه رقم خورد (امامی، ۵۵).
فیلم با تصویری از ساختمان مدرسه و طلبه‌های عازم آنجا آغاز می‌شود. این نما با میان‌نویسی قطع می‌شود که در آن، نوشته شده است: «سید قلیچ ایشان در روستای خود در درۀ قره‌بالخان سرگرم احداث یک مدرسۀ دینی است». در میان‌نویسهای بعدی به اطلاع تماشاگر می‌رسد: «تمام کار احداث بنا بر عهدۀ دو تن بنّا ست و سید قلیچ ایشان بر تمام کارها نظارت می‌کند». این میان‌نویسها بیننده را دچار این اشتباه می‌کند که ساخت مدرسه در زمان ضبط فیلم در حال انجام است، اما در چهارمین میان‌نویس مشخص می‌شود که این متون برگرفته از کتاب سفرنامۀ خراسان و سیستان، تألیف چارلز ادوارد ییت در نوامبر ۱۸۹۴ است. 

زنبورک ترکمانی. دایره المعارف بزرگ اسلامی

زنبورک ترکمانی


نویسنده (ها) : 

بهروز وجدانی

آخرین بروز رسانی : پنج شنبه 7 فروردین 1399 تاریخچه مقاله


 زَنْبورَکِ تُرْکَمانی، وسیله‌ای کوچک و ساده برای نواختن که نوازنده یا نوازندگان آن را به‌صورت انفرادی یا گروهی می‌نوازند. نوازندگان این ساز بیشتر دختران و زنان جوان ترکمنی هستند و معمولاً این ساز را خواننده یا ساز دیگری همراهی نمی‌کند. 
زنبورک یا قوپوز در محاورات مردم ترکمن «قاووز» نیز نامیده می‌شود و از سازهایی است که در میان بسیاری از فرهنگهای جهان رواج دارد. در برخی از کتابهای سازشناسی و واژه‌نامه‌های موسیقی، نام آن jaw’s harp، به معنای «چنگ دهنی» (jaw = آرواره، فک) آمده است که این نام‌گذاری با فنون اجرایی این ساز نیز مطابقت دارد (درویشی، دایرةالمعارف ... ، ۲ / ۶۵۸). 
نوع سادۀ فلزی این ساز در هندوستان، پاکستان و افغانستان «چنگ» نامیده می‌شود (معطوفی، ۳ / ۲۴۳۲) که مردان به‌صورت انفرادی یا گروهی آن را می‌نوازند. معمولاً از چنگ در اجرای ترانه‌های عاشقانه در حالت تک‌نوازی، و به جای انواع طبل برای تولید ریتم در گروه‌نوازیها استفاده می‌شود (جنکینز، ۱۰۶-۱۰۷). این ساز را در منطقۀ سیسیل ایتالیا «اسکاتچاپنسیری[۱]» می‌نامند (همو، ۱۰۸). قوپوزی که از چوب ساخته می‌شود، مانند دیگر انواع رایج آن در آسیای میانه، جنوب آسیا و اقیانوسیه، نسبت به نمونه‌های فلزی، قدمت بیشتری دارد (مسعودیه، ۸۱). 

ادامه نوشته

سوزن‌دوزی ترکمن. دایره المعارف بزرگ اسلامی

سوزن‌دوزی ترکمن


نویسنده (ها) : 

مریم بیجاری

آخرین بروز رسانی : جمعه 15 فروردین 1399 تاریخچه مقاله


سوزن‌دوزی ترکمن، نوعی سوزن‌دوزی رایج در میان ایل ترکمن که به نامهای کِشته، کوجمه و ایلمه نیز معروف است (گلی، ۳۲۲) و در آن، زمینۀ کار را به روش سوزن‌دوزی یا گل‌دوزی پُر می‌کنند و برای ترسیم خطوط، در تمام سطح طرح، از روش ساقه‌دوزی با نخ یکرنگ که هماهنگ با رنگ پارچه است، استفاده می‌کنند. در برخی از موارد برای تزیین بیشتر، دور طرحها را با نخ طلایی یا نقره‌ای ساقه‌دوزی می‌کنند (صبا، ۱۹۶؛ «سوزن‌دوزی ... »، ترکمن‌صحرا مدیا، بش‍‌ ). 
پیشینۀ سوزن‌دوزی در منطقۀ ترکمن‌نشین کنونی به ۸هزار سال قبل برمی‌گردد. در غارهای کمربند و هوتو در نزدیکی بهشهر، سوزن‌دوزیهای شاخک‌داری به دست آمده است که حکایت از دیرینگی این هنر در منطقه دارد (عطایی، ۱۳). براساس آثار به‌جامانده، اوج این هنر در دوران افشاریه، زندیه و به‌ویژه قاجاریه بوده است (سیدصدر، ۸۷؛ نیز نک‍ : صبا، ۱۹۲). نمونه‌ای از گل‌دوزی لباس زن ترکمن مربوط به سدۀ ۱۲ ق / ۱۸ م، از ترکمنستان غربی شوروی در موزۀ لُس‌آنجلس موجود است که بر روی پارچۀ پنبه‌ای سفیدرنگ کار شده است. دو روپوش دیگر موجود در مجموعه‌های خصوصی، زمینه‌ای از ابریشم طلایی و زرد دارند. این روپوشها با قبای ترکمنهای ایران اندکی اختلاف دارند؛ به‌این‌ترتیب که زمینۀ پارچۀ روپوشهای ترکمنستان شوروی، رنگی روشن‌تر دارد و فاصلۀ میان نگاره‌ها بیشتر است، نقوش کوکب و خورشید در آنها دیده می‌شود، و نگاره‌های هندسی منحصر به نوار یقه است. روپوشهای گل‌دوزی‌شده که به روی سر کشیده می‌شود، متعلق به ایل تکه است (علاء فیروز، ۲۵۱). 

ادامه نوشته

طاهر و زهره. دایره المعارف بزرگ اسلامی

طاهر و زهره


نویسنده (ها) : 

حسن ذوالفقاری

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 26 فروردین 1399 تاریخچه مقاله


طاهِـر و زُهْره، از معروف‌ترین افسانه‌های عاشقانۀ ترکمنی که معمولاً به‌همراه نواختن ساز نقل می‌شود. طاهر و زهره در کنار نقلهایی چون اصلی و کرم،صیاد و همراه، حورلقا و همراه، نجف اُقلان، ورقه و گلشاه، گل و بلبل، شاه صنم و غریب، وامق و عذرا، لیلی و مجنون و یوسف و زلیخا اجرا می‌شود که بسیاری از آنها متأثر از ادبیات کتبی ایران است. 
منظومۀ عاشقانۀ طاهر و زهره از دیرباز در میان اقوام ترک و ترکمن ایران و آسیای مرکزی، آذربایجان و آسیای صغیر و نیز تاجیکان رواج داشته است. در این مناطق نوازندگان داستان را به آواز می‌خوانند. 

ادامه نوشته

اغوز. دایره المعارف بزرگ اسلامی

اغوز


نویسنده (ها) : 

مصطفی موسوی

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 12 خرداد 1399 تاریخچه مقاله


اغوز \oqūz\، نام قبیله یا در واقع اتحادیه‎ای مرکب از قبیله‎های ترک‌زبان که موطن اصلی آنها در شمال شرقی آسیای میانه و در کرانۀ شاخه‎هایی از رود ینی‎سئی در سرزمین مغولستان امروزی واقع بود.
برای واژۀ اغوز چند معنا فرض، و پیشنهاد شده است که از میان آنها اُق / اُغ به‌معنای قبیله + ـ اوز / ـ ز نشانۀ جمع، یعنی قبیله‎ها، ایلها درست‌تر می‌نماید. اُق به همین معنا در اصطلاحِ اون اُق، نام مجموعۀ قبیله‌های ده‌گانۀ بازمانده از گوک‌ترکها / تورکوها (= تو ـ کیوچینی)ی غربی، و اوج اُق و بوزاُق، نام دو شاخۀ اصلی قبیلۀ اغوز در حماسۀ اغوزان، نیز به کار رفته است (سومر، ۱؛ کلاوسن، 76). اما در همان حماسه، اُغوز برگرفته از نام اغوزغاقان / خان، بنیان‌گذار و فرمانروای افسانه‌ای قبیلۀ اغوز، دانسته شده است.

ادامه نوشته

اغوز خان. دایره المعارف بزرگ اسلامی

اغوز خان


نویسنده (ها) : 

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 12 خرداد 1399 تاریخچه مقاله


اغوز خان \oqūz xān\، خاقان‌ افسانه‌ای ترک‌. در پرداختهای مختلفِ متنی داستانی‌ که‌ با نام‌ عمومی‌ اغوزنامه‌ شناخته‌ می‌شود، وی‌ فرمانروایی‌ است‌ که‌ اقوام‌ گوناگون‌ ترک‌ را گرد آورده‌، به‌ کشورگشایی دست‌ زده‌، و بخش‌ مهمی‌ از جهان‌ آباد را به‌ زیر فرمان‌ خود درآورده‌ است‌؛ همچنین، در روایات‌ عصر مغولی‌، او‌ به‌‌عنوان‌ نیای‌ گروهی‌ از طوایف‌ ترکمن‌ شناخته‌ شده‌ است‌ که‌ پنداشته‌ می‌شد نام‌ قومی‌ خود، «اغوز» (شکل معرب‌: غُز)، را از این‌ نیا گرفته‌ بوده‌اند. 
در تاریخ‌ زبانهای‌ ترکی‌، واژۀ اغوز، هم‌ به‌صورت‌ نام‌ شخص‌، و هم‌ نام‌ قوم‌ به‌ کار رفته‌ است‌ و همگام‌ با شک‌ در اشتقاق‌ واژه‌، در اینکه کدام‌یک از این‌ دو کاربرد بر دیگری‌ پیشی‌ داشته، نیز تردید وجود دارد. نمت [۱]این‌ واژه‌ را از دو بخشِ اُق‌ (= قبیله‌) + ( ـ و) ز (z= ادات‌ جمع‌) به‌معنی‌ «قبیله‌ها» دانسته‌، و بدین‌ ترتیب‌، عملاً کاربرد آن‌ را به‌عنوان‌ نام‌ قوم‌ اصل‌ گرفته‌ است‌؛ اما شماری‌ از ترک‌شناسان مانند بانگ‌ [۲]در درستی‌ این‌ نظریه‌ تردید نموده‌، به احتمالاتی‌ دیگر روی‌ آورده‌اند (مثلاً نک‍ : بازن‌، 315 ff.؛ هامیلتون‌، 25-26؛ سومر، 1-3). به‌طورکلی، در تشکلهای‌ قومی‌ ترک‌، این‌ فرایند که‌ رئیسی‌ نام‌آور، نام‌ خود را به‌ قبیله‌اش‌ داده‌ باشد، امری‌ معمول‌ و متداول‌ است‌. 

ادامه نوشته

آق قلا. دایره المعارف بزرگ اسلامی

آق قلا


نویسنده (ها) : 

بخش جغرافیا

آخرین بروز رسانی : یکشنبه 18 خرداد 1399 تاریخچه مقاله


آق‌قلا \āq-qalā\، شهر و شهرستانی در استان گلستان که گاهی آق‌قلعه نیز خوانده می‌شود. 

شهرستان

شهرستان آق‌قلا در دو سوی رودخانۀ گرگان قرار گرفته، و از شمال به کشور ترکمنستان، از غرب به شهرستان ترکمن، از جنوب به شهرستانهای گرگان و علی‌آباد کَتول، و از شرق به شهرستان گنبد کاووس محدود است. این شهرستان از ۲ بخش، ۵ دهستان و ۲ شهر تشکیل شده، و جمعیت آن طبق آخرین سرشماری رسمی کشور (۱۳۹۰ ش) ۱۸۵‘۱۲۴ تن است («درگاه ... »، بش‍ ‌). منابع درآمد مردم آق‌قلا نخست کشاورزی و پس از آن، صنایع دستی و کارگری ساده است. محصولات عمدۀ این شهرستان گندم، جو، برنج، پنبه، حبوبات، نباتات علوفه‌ای، سیب‌زمینی و دانه‌های روغنی است که ازطریق آبیاری و دیم به دست می‌آید. همچنین آب مورد نیاز از چندین رشته قنات و چاههای عمیق و نیمه‌عمیق تأمین می‌شود (جهاد سازندگی، ۱۲۴ مکرر ۲ و ۳).
بیشتر ساکنان شهرستان آق‌قلا ترکمنهای آتابای هستند که به دو دستۀ «چاروا» یا کوچ‌رو و «چُمور» (اسکان‌یافته) تقسیم می‌شوند. شغل اصلی چارواها دامداری است و درآمد آنها از فراورده‌های دامی تأمین می‌گردد. چمورها در روستاها و در مرکز آق‌قلعه به سر می‌برند (گرگانی، ۳۴۰). طایفۀ آتابای در محوطه‌ای که از تپۀ آقشین، در مجاورت هاشم‌آباد، تا نزدیک محمدآباد گسترده است، زندگی می‌کنند. زبان این اهالی ترکمنی است و به فارسی نیز سخن می‌گویند. همچنین مذهب آنان سنی حنفی است.

ادامه نوشته

آق قویونلو . رضا رضا زاده لنگرودی

آق قویونلو


نویسنده (ها) : 

رضا رضازاده لنگرودی

آخرین بروز رسانی : یکشنبه 18 خرداد 1399 تاریخچه مقاله


آق‌قویونلو \āq-qoyūnlū\، یا بایَنْدُریان، آلوس یا اتحادیۀ قبایل ترکمان که بیش از یک سده در آناتولی شرقی و غرب ایران فرمان راندند. 
این واژه مرکب از آق (سفید)، قویون (گوسپند)، لو (پسوند دارندگی و نسبت)، و به معنی دارندۀ گوسفند سفید یا منسوب بدان است و نام دیگر آنان، یعنی بایندر (دانشنامه، ذیل «بایُنْدُر»)، به گفتۀ صریح رشیدالدین فضل‌الله (ص ۴۱) به معنی «زمین همیشه پرنعمت» است. 

فرمانروایان

۱. قراعثمان (عثمان بیگ)

بهاءالدین (د ۸۳۹ ق / ۱۴۳۵ م)، بنیادگذار سلسلۀ ترکمانان آق‌قویونلو. او زمانی در خدمت امیران محلی ارزنجان و سیواس و حتى پادشاهان مصر بود. هنگامی که تیمور به سرزمین عراق آمد، قراعثمان به او پیوست (غیاث، ۳۷۲؛ سخاوی، ۵ / ۱۳۵؛ حولیات ... ، ۱۴۵ بب‍‌ ) و به یاری وی بر قرامحمد قراقویونلو (در ۷۹۱ ق / ۱۳۸۹ م) و دیگر رقیبانش پیروز شد. قراعثمانْ تیمور را در جنگ با حاکم سیواس و عثمانیها یاری فراوان کرد و با حمایت وی ریاست قبیلۀ آق‌قویونلو را رسماً برعهده گرفت و شهر آمِد را پایتخت خویش ساخت (وودز، 66 ff.). 
پس از مرگ تیمور (۸۰۷ ق / ۱۴۰۵ م)، قراعثمان در ۸۱۰ ق / ۱۴۰۸ م رها (اورفه) را به تصرف درآورد (منجم‌باشی، ۳ / ۱۵۵-۱۵۶) و میان سالهای ۸۳۱- ۸۳۹ ق / ۱۴۲۸-۱۴۳۵ م، قاضی برهان‌الدین احمد، حاکم سیواس و توقات، و ملک عادل، فرمانروای حلب و دمشق، و ملک ظاهر عیسى، امیرِ ماردین، را شکست داد (هینتس، ۱۶۶، به نقل از جنابی). 
قراعثمان سرانجام پس از شکست از اسکندر بن قرایوسف قراقویونلو در ارزروم، در ۸۰‌سالگی درگذشت؛ اسکندر پس از تصرف ارزروم دستور داد جسد وی را از گور درآوردند، سر از تنش جدا ساختند، به مصر فرستادند و به فرمان سلطان ملک اشرف سر وی را بر دروازۀ زویله آویختند (غیاث، ۳۷۵؛ غفاری، ۲۵۱؛ روملو، چ نوایی، ۲۲۶؛ ابن تغری بردی، النجوم، ۶ / ۷۴۰). 

ادامه نوشته

اترک. دایره المعارف بزرگ اسلامی

اترک


نویسنده (ها) : 

آخرین بروز رسانی : چهارشنبه 7 خرداد 1399 تاریخچه مقاله


اَتْرَك، یكی از طویل‌ترین رودخانه‌های ایران در شمال شرقی كشور. نام اترك را جمع تُرك و به مفهوم رودخانۀ تركان (به نام مردمی كه در اطراف آن می‌زیستند) دانسته‌اند كه درست نمی‌نماید (لسترنج، ۳۷۷؛ ذبیحی، ۵۵). در آثار جغرافی‌دانان اسلامی پیش از سدۀ ۸ ق لفظ اترك دیده نمی‌شود و حمدالله مستوفی اولین كسی است كه این رودخانه را به این نام یاد كرده است (ص ۲۱۲؛ لسترنج، همانجا).
حوضۀ آبگیر رودخانۀ اترك بین °۳۶ و ´۴۵ تا °۳۸ و ´۴۲ عرض شمالی و °۵۴ تا °۵۹ و ´۱۰ طول شرقی واقع شده است. این حوضه از جنوب به حوضۀ آبگیر رودخانه‌های كال شور و گرگان رود، ‌از شمال به خاك تركمنستان، از خاور به حوضۀ آبگیر رودخانۀ ‌درونگر و كَشفَ رود و از باختر به دریای خزار محدود است. مساحت كل حوضۀ آبگیر رودخانۀ ‌اترك را حدود ۰۰۰‘۳۰ كم‍‌۲ برآورد كرده‌اند (طرح مطالعات، «۱-۴»؛ قس: GSE, II / 505).
دربارۀ سرچشمۀ اصلی این رودخانه اطلاعات گوناگونی وجود دارد. حمدالله مستوفی سرچشمۀ آن را در كوههای نسا و باورد (ایبورد) ‌می‌داند (همانجا). كرزن این محل را در مرتفعات بین مزینان و شاهرود معرفی می‌كند (۱ / ۳۶۸) و دومُرگان آن را در كوههای نزدیك مشهد ذكر می‌كند (ص ۱۳۲). عده‌ای نیز به اختلاف، سرچشمۀ اترك را در نزدیكی ابیورد و دره‌گز (حكیم، ۱۶۵)، قریۀ یدك (شاكری، ۸۴)، كوه كلایوسف (ملگونوف، ۲۰۱)، كوههای خراسان ـ تركمنستان (GSE، همانجا) ذكر كرده‌اند. 

ادامه نوشته

 حقوق در نزد تركان باستان .  بخش اوّل  مقدّمه و دولت هون و نظام حقوقي آن  .نوشته دکتر اسراءیاقوت

 حقوق در نزد تركان باستان .

                      بخش اوّل  مقدّمه و دولت هون و نظام حقوقي آن                    

       نوشته‌ي: دكتر اسراء ياقوت      ترجمه ی: محمد قجقی

مقدمه:

برخي از پژوهشگران، تركاني را كه در دوره‌هاي قبل از اسلام مي‌زيسته‌اند، به صورت مّلتي توصيف نموده‌اند كه گويا هنوز گريبان خود را از فرهنگ كوچ‌نشيني رها نكرده، تشكيلات دولتي پيشرفته‌اي تاسيس ننموده و صرفاً ملتي جنگاور و رزمنده بوده‌اند. (1) در صورتي كه اگر حقوق و تشكيلات هر يك از جوامع ترك آن دوره را،در چهارچوب قلمروهای تاریخی و جغرافیایی ،که این جماعات در آن زیسته اند، مورد مطالعه قرار دهند،  شاهد تاثيراتي كه از منظر دين و دنيا دريافت نموده‌اند و فرهنگ‌هاي پيشرفته‌اي كه عرضه نموده‌اند، خواهند بود. (2) علاوه بر اين اثبات خواهد شد كه تركان ،بويژه در حوزه‌ي حقوق عمومي، از تشكيلات اجتماعاتي كه با ايشان ارتباط داشته‌اند، تاثير پذيرفته و در نتيجه‌، سازمان‌هاي  مخصوص خويش را ايجاد نموده‌اند. (3)

ادامه نوشته

"دایره‌المعارف گیاهان دارویی ایران"، زمینه‌ساز رواج استفاده از داروهای گیاهی در کشور

عضو هیأت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی تأکید کرد؛

"دایره‌المعارف گیاهان دارویی ایران"، زمینه‌ساز رواج استفاده از داروهای گیاهی در کشور

عضو هیأت علمی پژوهشکده گیاهان دارویی جهاددانشگاهی، وجه تمایز کتاب جامع "دایره‌المعارف گیاهان دارویی ایران" با سایر کتاب‌های موجود را نگارش آن توسط جمعی از متخصصان این حوزه، اطلاعات علمی کاملاً به‌روز و رویکرد داروشناسی عنوان کرد و افزود: این کتاب با ارائه اطلاعات دقیق داروشناسی گیاهان دارویی ایران، می‌تواند به عنوان مرجع جامعی برای گروه‌های متخصصین مانند پزشکان و داروسازان مورد استفاده قرار گرفته و زمینه‌ساز توسعه و رواج استفاده از داروهای گیاهی در کشور گردد.

دکتر مجید قربانی نُهوجی در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن بیان این مطلب اظهار کرد: بحث استفاده از گیاهان در رفع نیازهای بشری ریشه در تاریخ، تمدن و زندگی بشر دارد. رویکرد استفاده از گیاهان در تسکین آلام و درمان بیماری‌های بشر نیز به همین شکل بوده و گیاهان در محیط زندگی افراد، نخستین گزینه در درمان بیماری‌ها محسوب می‌شدند. با ظهور طب مدرن، استفاده از داروهای شیمیایی گسترش پیدا کرد؛ اما داروهای شیمیایی در کنار همه مزایایی که دارند، با عوارض جانبی متعددی همراه هستند.

ادامه نوشته