همه ما درگفتگوهای روزمره خود، عبارتهای مصطلحی نظیر ((مبارك باشد))، ((خسته نباشید ))،((دستتان دردنكند))و… رادرحالات وموقعیتهای گوناگون برای ابراز احساسات درونی مان نسبت به اطرافیان خودوگاه جهت آغاز ارتباط كلامی بكار می بریم ،به طور مثال درزبان تركمنی ،چنین ضرب المثلی وجود داردبای بیر تازه دون گیسه ،((قوتلی بولسین !))دییر لر ،غریب تازه دون گیسه ،((نیردن آلدینگ ؟))دییرلر
پنجاهمين دورة آموزش زبان فارسي در تركمنستان آغاز شد
روز جمعه 28/3/89 مراسم افتتاحيه پنجاهمين دوره آموزش زبان فارسي با حضور فارسي آموزان جديد در عشق آباد برگزار گرديد. |
با کمال تاسف مطلع شدیم که آقای عبدالله غراوی،خادم آرامگاه شاعر و عارف نامدار ترکمن
" مختومقلی فراغی" در آق تقای، روز یکشنبه ۲۳/۳/۱۳۸۹ دار فانی را ترک نموده اند.برای آن مرحوم
که عمری را خالصانه و شبانه روز در خدمت زایران مزار شاعر عزیزمان بوده اند،از خدای متعال بخشش و
و رحمت و برای باز ماندگان و خویشاوندان ایشان صبر و شکیبایی طلب می کنیم.
از طرف هیئت موسس و هیئت مدیره ی بنیاد مختومقلی فراغی
محمد قجقی
|
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
به نام خداوند جان و خرد کزین برتر اندیشه بر نگذرد
با تائیدات الهی و همچون سال های قبل، بنیاد مختومقلی فراغی، اقدام به تشکیل کلاس های آموزشی در موضوعات زیر می نماید.
۱- زبان و ادبیات ترکمنی
۲- طراحی لباس ترکمنی و سوزن دوزی نقوش ترکمنی( ویژه ی خواهران)
۳- دوخت عملی لباس ترکمنی ( ویژه ی خواهران)
۴- آموزش زبان ترکی استانبولی
۵- آموزش زبان روسی
کلاس ها از تاریخ دوشنبه ۷/۴/۱۳۸۹ آغاز می شود.
علاقه مندان برای کسب اطلاعات بیشتر می توانند به آدرس: گنبد کاووس، خیابان شریعتی شرقی، پاساژ شهرداری، طبقه ی اول، واحد شماره ی ۷، بنیاد مختومقلی فراغی مراجعه نمایند و یا با تلفن شماره ی ۲۲۳۲۷۰۰ - ۰۱۷۲ تماس حاصل نمایند.
مدیر عامل بنیاد مختومقلی فراغی
محمد قجقی
|
اَبوطاهِرِ قُمي، شرف الدين سعد بن علي بن عيسي قمي، ملقب به وجيه الملك و مشهور به مميسه يا مهيسه يا ماميسا (د 516ق/ 1122 م)، از ديوانيان عصر سلجوقي كه مدتي كوتاه در پايان زندگي، وزارت سلطان سنجر را بر عهده داشت. وجه تسمية مميسه، به ضبط منشي كرماني (ص 59) يا ماميسا، به ضبط راوندي (ص 167) كه به دنبال نام ابوطاهر آمده، به درستي معلوم نيست و تحقيقاتي كه محدث ارموي در تعليقات كتاب النقض (2/738 ـ 740) در اين خصوص انجام داده، راه به جاي نبرده است. هرچند بيشتر منابع كهن، دوران وزارت او را چيزي در حدود 3 ماه ضبط كرده اند، عباس اقبال بر آن است كه شرف الدين از محرم 515 تا محرم 516 اين نصب را عهده دار بوده است (ص 249، 251).
|
آمودَرْیا، نام ایرانیِ رود معتبر آسیای مرکزی که 540‘2 کم طول دارد و از ارتفاعات رشته‌کوههای هندوکش و فلات پامیر سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از دشت ترکستان به دریاچۀ آرال می‌ریزد.
نامها: نام آمودریا در یونانی باستان اُکْسُس ، در لاتین اُکسوس و در نوشته‌های جغرافیادانان دورۀ اسلامی جیحون یاد شده است. احتمال دارد نام جیحون از نام گِحون گرفته شده باشد که در تورات به یکی از انهار بهشت اطلاق شده است. جیحون در دورۀ ساسانیان «وِهروذ» یا «بِهرود» نامیده می‌شد (مارکوارت، 35). بخش اول نام آمودریا باید با نام شهر آمل (ﻫ م) که بر کرانۀ آن بنا شده ارتباط داشته باشد. آمل را آمویه و آموی نیز می‌گفتند (اکنون نام این شهر چارجوی است). این رود نیز به نام آمویه (مستوفی، 213؛ خواندمیر، 4/663) و آموی (نرشخی، 86) ثبت شده است. چان کین به عنوان نخستین جهانگرد چینی که از حوضۀ آمودریا بازدید کرده نام آن را کویی ـ شویی ثبت کرده است. پس از وی این رود در در منابع چینی به نام کویی ـ شویی، یا وو ـ هو یا پو ـ تسو آورده شده است.
هنرهای دستی از هنگام خلقت بشر وابسته به شرایط طبیعت بوجود آمده است . به منظور بر آورده کردن احتیاجات انسانها از قبیل پوشش ، حفاظت و غیره .
نمونه های اولیه آن بوجود آمده و بمرور زمان توسعه یافته و با توجه به شرایط محیط تغییراتی در صنایع دستی ایجاد گردیده و با توجه به خصوصیاتی مانند احساسات ، پسندهای هنری و فرهنگی اجتماع ، انعکاس یافته و نام ‹‹ سنتی ›› بخود گرفته است
آلِ حَسول، یا حَسّول، حَسوله، خاندان علمی و ادبی ایرانی که چندی در سدة 4 و 5ق/10و 11م عهدهدار وزارت و دبیری آل بویة شاخة ری و غزنویان و سلجوقیان بودند. از نیای این خاندان، حسنبنحَسّول یا حَسّوله، جز نام وی (یاقوت، 13/19) اطلاعی در دست نیست، اما احتمال هست که مراد نوری (3/480) از «شیخ ابومحمدبنحسولهبنصالحان قمی» ازجمله مشایخ حدیث، همو بوده باشد، خاصه که از معاصران وی میتوان دریافت که در روزگار آل بویه می‌زیسته است، اما شهرت وی که «قمی» یاد شده، اظهارنظر قطعی در این باب را دشوار میسازد، چه غالب مورخان شهرت او را همدانی گفته‌اند.
نخستین کس از این خاندان که در میان ادیبان و دبیران دستگاه آل بویه از او یاد شده، ابوالقاسم علیبنحسنبنحسول است که در دستگاه صاحببنعبّاد، نویسنده و وزیر نامدار آن دوره، پیشة دبیری (ابوحیان توحیدی، 1/24) داشته و طرف توجه ادیبان و شاعران وابسته به این دستگاه بوده است.
آلْتی شَهْر، (= شش شهر)، ناحیهای شامل 6 شهرِ آق سو، اوچ تورفان، کاشغر، یارکند (یارقند)، ختن و کوچا (کُچا)، واقع در جلگه تاریم و بخشی از ترکستان شرقی (یا ترکستان چین).
جلگه تاریم از جنوب به ارتفاعات تبت (کون لون) ، از شمال به کوههای تپان شان و از مغرب به کوهستانهای پامیر محدود است و از شرق بدون برخورد با مانعی طبیعی به دشتهای مغولستان متّصل می‌گردد (اشمیدر، 344؛ قس: اقبال، 4، 16-17) و گودترین قسمتهای آن 750 متر از سطح دریا ارتفاع دارد (اشمیدر، 345). مطالعات زمین شناسی در این ناحیه هنوز به پایان نرسیده است، اما اطلاعات به دست آمده از وجود منابع نفتی در پایکوههای تیان شان خبر میدهد (نپف، 238). نام شهرهای این ناحیه در منابع مختلف به صورتهای متفاوتی آمده است: بارتولد، ینگی شهر و چوتورخان (؟) را جزء این ناحیه برمیشمارد (گزیده مقالات، 39). گروسه از آن به عنوان ناحیهای مجزا و در کنار شهرهای کاشغر، یار کند و و ختن نام میبرد (ص 803).
آقسُنْقُرِ اَحْمَدیلی، (مقـ 527ق/1133م)، از امیران بزرگ سلجوقی در مراغه و آذربایجان. مینورسکی (دانشنامة، ذیل «احمدیلیان») او را در زمرة غلامان امیر احمدیلبن ابراهیمبن وَهْسودان روادی کُرْدی، امیر مراغه، برشمرده است که پس از مرگ امیر، مراغه به اقطاع به او سپرده شد. کسروی (ص 232) آقسنقر را پسر احمدیل می‌داند، ولی سندی بر ایم مدّعا ندارد و ظاهراً دلیل او این است که آقسنقر جانشین احمدیل بوده و نسبت احمدیلی داشته است. حدس مینورسکی به حقیقت نزدیکتر است، زیرا در کتابهای تاریخی از او با عنوان «آقسنقربن احمدیل» یاد نشده است و کسی تصریح نکرده است که او پسر احمدیل بوده است. نسبت «احمدیلی» برای آقسنقر مؤیّد این است که انتساب او بایستی غیر از پدر فرزندی باشد، زیرا معمولاً فرزند بلاواسطه را با «این» به پدر منسوب میدارند، امّا غلامان را با یاء نسبت به نام اربابشان میخوانند. وانگهی، بعید است که یک خاندان کردی یا عربی نام پسر خود را از کلمات ترکی انتخاب کند.
آرال، دریاچهای بزرگ در آسیای مرکزی و جنوب غربی بخش آسیایی اتحاد شوروی، میان ْ43 و َ30 و ْ46 و َ50 عرض شمالی، با آب شور که اطراف آن را اراضی جمهوری شوروی خودمختار قرهقالپاق (بخشی از جمهوری ازبکستان شوروی) و جمهوری قزاقستان احاطه کرده‌اند (دایرهالمعارف بزرگ شوروی، چ 2، 2/609). مساحت دریاچۀ آرال با جزایر آن 4500’6 کمـ 2 است.
حداکثر طول دریاچه 428 کمـ و عرض آن 235 کمـ است. حجم متوسط آب این دریاچه 000’1 کمـ 3 و عمق آن معمولاً 20-25 متر و در عمیقترین ناحیه 67 متر است. این دریاچه بیش از 300 جزیره دارد که مساحت کلی آنها حدود 5/3٪ مجموع مساحت دریاچه را تشکیل میدهد (همان، چ 3، 3/159). بزرگترین جزایر دریاچۀ آرال عبارتند از کوگ آرال به مساحت 273 کمـ 2، وزروژدنیه 216 کمـ 2 و بارسا کلمز 133 کمـ 2 (همان، چ 2، 2/610). روبهروی مصب آمودریا جزایر متعددی وجود دارد که عمدهترین آنها طوطْمَقْ اَطه (توتماق آنا) است.
آخال تِكّه، يا اَخَل تِكّه، نامي كه در سالهاي 1299ـ1307ق/ 1882ـ1890م بر شهرستاني از استان ماوراءِ خزر اطلاق مي‌شد كه اكنون قسمتي از آن معروف به عشق‌آباد، مركز تركمنستان شوروي است. آخال اسم محل و تِكه يا تِكّه نام قبيلة تركمان ساكن در اين سرزمين است. اين شهرستان از بخشهاي اَتِك (مركز آن: كاخْكه) و دُرون يا دَرون (مركز آن: بَهاردِن) متشكّل بود و از 1307ق/1890م نام عشق‌آباد جايگزين آن شد.
زمينهاي حاصلخيز اين ناحيه در دامنه‌هاي شمالي كُپِت داغ (كوه كُپِت) و كورِن‌داغ (كوه كورِن) قرار دارد كه ايستگاههاي راه‌آهن قزل‌آرْوات (قزل رباط) و جيورس در دو طرف آن واقع شده است.
تومان، از واحدهای کهن شمارش، اصطلاحاً عنوان دسته‌های بزرگ نظامی، برخی درجات و مناصب لشکری، و دسته‌ای از تقسیمات کشوری. این واژه به صورتهای تومن، تمان، تُمن و تومانه نیز در منابع آمده است. برخی از محققان تومان را اصلاً واژه‌ای ترکی ـ مغولی (برهان...، 1/535؛ معین، 1/535؛ قدری، ذیل واژه)، و بعضی دیگر ریشۀ آن را تُخاری ــ شاخه‌ای از زبانهای ایرانی ــ می‌دانند که احتمالاً از زبان چینی کهن بدان راه یافته است (کلاوسن، II/507؛ دورفر، EI2, X/619, EI1, VIII/836;؛ II/641-642؛ روشن، 3/2345). تومان در زبان ترکی به معنی 10 هـزار است (برهان، نیز معین، همانجاها)، همچنین به معنی خیلی زیاد (سامـی، 1/453) و هزار‌هزار نیز آمده است (کاشغری، I/202). مغـولان که نامی برای شمارش بیش از 100 نداشتند، هزار و 10 هزار را از زبان ترکی گرفتند (روشن، همانجا).
تومان در واحدهای نظامی به سپاه مرکب از 10 هزار نفر گفته می‌شد. تقسیم سپاه به10 هزار نفر در ایران باستان نیز معمول بود و مهم‌ترین نمونۀ آن سپاه 10 هزار نفری موسوم به «جاودانان» است (کخ، 297- 298). اگر چه این واژه قبل از مغولان نیز کم‌و‌بیش متداول بوده است (کسروی، 55)، لکن کاربرد حقیقی و عمومی آن به دوران مغولان باز می‌گردد که تقسیم سپاه به واحدهای 10 هزار نفری رایج بوده است (جوینی،
تُتُش، ابوسعیـد تـاج‌الـدولـه (458- 488ق/1066-1095م)، فرزند آلب‌ارسلان و برادر ملکشاه سلجوقی، بنیان‌گذار سلسلۀ سلجوقیان شام. ملکشاه پیش از سلطنت، یکی از امیران ترک‌تبار خود به‌نام اَتْسِز بن اُوَق (ﻫ م) را با سپاهی برای تصرف شام و فلسطین که قلمرو فاطمیان مصر بود، فرستاد. اتسز فقط دمشق را توانست تصرف کند. از این‌رو، ملکشاه در 470ق/1077م، برادر خود، تاج‌الدوله تتش را با سپاهی روانۀ شام کرد و بدو اختیار داد تا هر شهری را که می‌گشاید در قلمرو حکومت‌خود درآورد، و از مسلم بن قریش عقیلی، امیر موصل نیز خواست تا تتش را
یاری کند (ابن قلانسی، 112؛ حسینی، اخبارالدولة…، 72؛ ابن اثیر، التاریخ…، 12؛ بنداری، 71؛ ابن عدیم، 2/57). تتش با سپاهی مرکب از عربهای بنی کلاب و ترکها، نخست حلب را محاصره کرد، اما عربهای بنی کلاب به تحریک سابق بن محمود، امیر حلب، دست از محاصره کشیدند و مسلم بن قریش نیز به موصل بازگشت و تتش در تصرف حلب ناکام ماند (همو، 2/57- 58).
از سوی دیگر بدرالجمالی، وزیر و سپهسالار فاطمیان، دمشق را در محاصره گرفت. اتسز از تتش یاری خواست و وعده داد در صورت عقب راندن فاطمیان، شهر را در اختیار او خواهد گذاشت. تتش روی به دمشق نهاد و مصریان که تاب رویارویی با او را نداشتند، محاصره را رها کردند و گریختند.
تاجُ الْمُلْک، ابوالغنائم مرزبان پسر خسرو فیروز (د 12 محرم 486ق/12 فوریۀ 1093م)، از دولتمردان و دیوانیان دورۀ اوج قدرت سلجوقیان ایران. وی تا مرز دست‌یابی به وزارت سلطان ملکشاه (به جای خواجه نظام‌الملک) و پسرش سلطان برکیارق هم پیش رفت.
خانوادۀ تاج‌الملک از خاندانهای ریشه‌دار و کهن فارس بودند و نیاکانش در آنجا وزارت و ریاست داشتند (بنداری، 58؛ هندوشاه، 281؛ اقبال، 93؛ قس: میرخواند، 4/284، که او را به اشتباه به قم منسوب کرده، و منشأ اشتباه برخی از مورخان و نویسندگان بعدی‌شده‌است، ازجمله:خواندمیر،حبیب‌السیر،2/493، دستورالوزراء، 166؛ صفا، 2/187؛ کانپوری، 159). از این خاندان بجز تاج‌الملک دست کم دو تن با شهرت «ابن دارست» (ﻫ م) در بیرون از حوزۀ محلی فارس به وزارت رسیدند که یکی از آنان خواهرزادۀ ابوالغنائم تاج‌الملک بود (نك : ابوالرجاء، 128).
از روزگار تاج‌الملک، پیش از پیوستن به دستگاه حکومت آگاهی چندانی دردست نیست؛ اما از آنجاکه او را به فضل و علم و کفایت و زبان‌آوری ستوده‌اند (ظهیرالدین، 33؛ راوندی، 133)، پیداست که از تعلیم کافی برخوردار بود و در کنار خاندان اهل سیاست و ریاست خود، تجربه‌ها آموخته بوده است. تاج‌الملک در خدمت سرهنگ ساوتکین که از امیران برجستۀ سلجوقیان بود، چندان کفایت نشان داد که امیر او را لایق ورود به دربار تشخیص داد و به سلطان شناساند.
تاجُ الْاَفاضِل، ابوسعد فخرالدین خالدبن ربیع کاتب طورانی هروی، دبیر، خوش‌نویس و شاعرپارسی‌گوی دربار سلجوقیان به‌ویژه دربار سلطان سنجر (سل 511-552ق/1117-1157م).
او اهل طوران از روستاهای هرات بود (سمعانی، 1/263؛ یاقوت، 3/557). ظاهراً تحصیلات وی نیز در همین منطقه بوده است، چنان که سمعانی و یاقوت به سماع حدیث از او در هرات اشاره دارند (همانجاها). وی در خوش‌نویسی و دبیری دستی داشت و به دو زبان فارسی و عربی شعر می‌سرود (سمعانی، همانجا). عوفی او را به فصاحت، بلاغت و تازگی شعر و نثر ستوده است (ص 342) و صفا برپایۀ سروده‌های اندکی که از این شاعر باقی مانده، غزلهای وی را لطیف و زیبا، قصایدش را قوی، و در مجموع او را ماهر در سرودن شعر دانسته است
(2/605). به گواهی غزلی که از این شاعر باقی مانده، تخلص او «خالد» بوده است (عوفی، 347). هدایت نیز این معنا را تأیید کرده است (2/937).
تاج‌الافاضل به لحاظ ویژگیهای فردی، شخصی خوش‌مشرب، ظریف و مهرورز بود (سمعانی، همانجا). ویژگیهای علمی و خصوصیات فردی او سبب شده بود تا دوستان و هم‌نشینانی از میان رجال علم و ادب به دست آورد؛ از آن جمله سمعانی است که مکاتبات و دوستی عمیقی میان آن دو برقرار بود.
پیریْ رَئیس، محیی‌الدین، دریانورد و نقشه‌نگار معروف ترک. دربارۀ تاریخ تولد او اتفاق‌نظر وجود ندارد. برخی او را زادۀ 869ق/1465م، و عده‌ای دیگر 880ق/1475م دانسته‌اند (IA, IX/561؛ «دائرة المعارف...1»، XXVII/30). بیشتر مورخان محل تولد او را گلیبولو2 آورده‌اند، به همین سبب، برخی از محققان غربی سعی کرده‌اند تا او را مسیحی و یونانی بشناسانند؛ اما با توجه به اینکه نام کامل او را احمد بن حاج محمد قرامانی لارنده‌ای دانسته‌اند، میتوان پی برد که پدرش ترک و از اهالی لارنده بوده است (نک : دانشمند، II/271؛ EI1).
اوایل زندگی پیری رئیس به کار دریانوردی نزد عمویش کمال رئیس سپری شد. کمال رئیس پیش از آنکه در خدمت نیروی دریایی عثمانیان درآید، در دریای مدیترانه به راهزنی می‌پرداخت (آلپاگوت، 1-2؛ EI2). دورۀ دیگر زندگی پیری‌رئیس هنگامی آغاز شد که بایزید دوم (حک 886- 918ق/1481-1512م) در 900ق/1495م کمال رئیس، عمویش را به خدمت در نیروی دریایی عثمانی فراخواند. نام پیری رئیس نخستین‌بار در جنگهای دریایی سالهای 904- 908ق که میان عثمانیها و ونیزیان درگرفته بود، آمده است. در این سالها، پیری رئیس فرمانده یک کشتی از ناوگان جنگی عثمانیان بود و در کنار عمویش که در این جنگها حضور داشت، به نبرد با ونیزیان می‌پرداخت (آلپاگوت، 6؛ EI2).
پیرْبوداق، ابوالفتح میرزا (مق ذیقعدۀ 870/ ژوئن 1466)، ملقب به عضدالدولة والدین، پسر ارشد جهانشاه قراقویونلو، حاکم فارس و بغداد. نخستین تاریخی که از آن میتوان ورود پیربوداق را به عرصۀ سیاست پی گرفت، به 852ق/1448م مربوط می‌شود که وی در رمضان این سال، از سوی پدرش به حکومت بغداد رسید (غیاثی، 5/ 288، 305). پس از آن، وی در 857ق به فرمان پدر به همراه تنی چند از امرا برای تسخیر عراق عجم، بغداد را ترک کرد؛ پس از تسخیر ساوه، به قم رفت و پس از محاصرۀ آنجا، سرانجام شهر را گشود (نک : یزدی، 81؛ ابوبکر طهرانی، 326؛ روملو، 323؛ تتوی، 113). آنگاه روی به کاشان و گلپایگان نهاد و آنجاها را گرفت (غیاثی، 5/307؛ ابوبکر طهرانی، نیز روملو، همانجاها).
در همین سال، جهانشاه پسران خود، پیربوداق و محمدی میرزا را که در شیراز و اصفهان اقامت داشتند، فرا خواند. پس از آنکه بابر میرزا، شیراز را به سنجر، و یزد را به خلیل، نوادگان شاهرخ تیموری سپرد (احمدبن حسین، 14)، پیربوداق از سوی پدر به شیراز رفت و در اواخر شعبان 857 با سنجر جنگید که به پیروزی پیربوداق و تسخیر شیراز انجامید (ابوبکر طهرانی، 332-333؛ روملو، 341؛ تتوی، همانجا؛ نیز نک : ییلدیز، IX/259).
|
 | |||
|
شهر شانلی اورفای امروزی یکی از مراکز مسکونی قدیمی در ترکیه می باشد که تاریخی نزدیک به تاریخ آناطولی دارد . شانلی اورفا که دانشگاه حران اولین دانشگاه آناطولی را در بنیه خود گنجانده است، بسان دیار افسانه هاست. زندگی پیامبرانی که گفته می شود در این خاکها زیسته اند، مضمون بسیاری از افسانه ها را تشکیل می دهد. به گونه ای که بموجب این افسانه ها دشت حران دراورفا اولین خاکهایی بوده است که آدم و حوا برآن قدم نهاده اند. حضرت ابراهیم در این دیارزاده شده و در اینجا بتها را شکسته و به همین علت نیز در آتش انداخته شده است. | ||||
|
| |||
|
در این قسمت از سری افسانه های آناتولی، از قهرمانانی که ۳۰۹ سال به خواب رفته و پس از بیداری افسانه ایشان در بین مسیحیان با نام " ۷ خفتگان" و در دنیای اسلام با نام "اصحاب کهف" تا به امروز زیسته است سخن خواهیم گفت. این افسانه که مناطق مختلفی بعنوان محل وقوع آن ذکر شده اند، بقدری مورد علاقه انسانها قرار گرفته که در گستره وسیعی از آسیای میانه گرفته تا اروپای مرکزی و از روسیه گرفته تا مصر، میتوان به غارها و یا اعتقاداتی در رابطه با اصحاب کهف برخورد. مشهورترین غارهایی که در ترکیه بعنوان مامن ۳۰۰ ساله این اسطوره های افسانه ای شناخته میشوند در مناطق "Afşin"، " لیجه"، " افِس" و " تارسوس قرار گرفته اند. بر اساس افسانه مورد قبول مسیحیان، غار اصحاب کهف در دامنه های کوه " پانائیر" در نزدیکی شهر آنتیک افس قرار داشته است | ||||
بَیات، نام یکی از قبیله‌های مهم بیست و دوگانه یا بیست و چهارگانۀ قوم ترک زبان اغوز(نک: کاشغری، 1/56؛ رشیدالدین، 1/42، 58) که گاه در منابع مطابق تلفظ ترکی آن، به صورت «بایات» ضبط شده است.
واژه‌شناسی: اشتقاق و معنای واژۀ بیات کم و بیش مبهم است. در زبان ترکی واژۀ کم بسامدی به صورت بایات وجود دارد که به معنای خدا، و مترادف تنگری و واغان در آن زبان است. ارتباط این واژه با نام قبیلۀ بیات(اگرچه به کلی مردود نیست) سخت بعید می‌نماید(کلاوسن، «فرهنگ...1»، 385؛ دورفر، II/379). خواجه رشیدالدین نام قبیلۀ بایات را به معنای با دولت و پرنعمت می‌داند(همانجا). اگر نظر وی را صائب بدانیم، به ناچار باید بپذیریم که آن نام از واژۀ بای ترکی(نک: ه د، بیگلربیگی، ذیل معنای بیگ) به معنای دارا و توانگر مشتق شده که در آن زبان گاه به معنای اشرافی و به ندرت به معنای شوهر نیز به کار رفته است(کاشغری، III/158؛ جعفر اوغلو، 236؛ دورفر، II/259؛ کلاوسن، همان، 384). بای ترکی به زبان مغولی نیز راه یافته، و در این زبان به صورت بایان(توانگر، توانگری، خوشبختی) درآمده است(لسینگ، 76؛ دورفر، همانجا). در این صورت بایات(بیات) می‌تواند جمع بای ترکی و بایان مغولی باشد.
بَهْرامْ‌شاهِ غَزْنَوی، ابوالمظفریمین‌الدوله(حک 512-547ق/1118-1152م)، فرزند مسعودبن ابراهیم، از سلاطین نامدار دورۀ دوم غزنوی، مادربهرام شاه گوهر خاتون، ملقب به «مهدعراق»، دختر ملکشاه سلجوقی بود(خواندمیر، حبیب‌السیر، 2/398؛ همایی، 195؛ خان، 64؛ قس: دولتشاه، 60).
پس از مرگ سلطان مسعود، پسرش ملک ارسلان جای پدر را گرفت و آنگاه همۀ برادران، مگر بهرام را که درآن وقت در پایتخت نبود، از دم تیغ گذراند. بهرام به امیر کرمان پناه برد و امیر مقدم او را گرامی داشت، اما به سپاهْ وی را یاری نکرد و او ناچار روی به سلطان سنجر سلجوقی آورد(عوفی، جوامع...، چ شعار، 164-165؛ فخر مدبر، 269؛ خان، 72) و در مرو به خدمت او رسید(فخرمدبر، 270).
سنجر که در تدارک گسترش قلمرو شرقی خود بود، از این واقعه حسابگرانه بهره برد و نشستن ملک ارسلان به جای برادر(بهرام‌شاه) بر تخت سلطنت غزنویان را بهانه کرد و با لشکری بزرگ بدانجا تاخت(منهاج، 1/241). از آن سوی ملک ارسلان، قاضی ابوالبرکات را با پیشکشیهای فراوان نزد سنجر فرستاد و خواستار تسلیم برادر شد.
بَهاءُالدّین نَقْشْبَنْد، خواجه محمدبن محمدبن محمدبخاری(718-791ق/1318-1389م)، عارف نامدار و مؤسس سلسلۀ نقشبندیه که نزد ترکان به شاه نقشبند مشهور است. وی درقصر هندوان، روستایی در نزدیکی بخارا که بعدها به «قصرعرفان» شهرت یافت، به دنیا آمد(بخاری، 80؛ فضل‌الله، 43؛ کاشفی، 1/95)؛ پدرش، بابا صاحب سرمست، از صوفیان زمان خود بود که مزارش در نزدیکی مسجد جوزجانیۀ سمرقند قرار داشت(سمرقندی، 127).
جد بهاءالدین که نامش را جلال‌الدین نیز ذکر کرده‌اند(غلام سرور، 1/549)از مریدان خواجه محمدبابای سماسی (د 755ق/1354م)، شیخ صوفیان خواجگانی از پیروان خواجه‌یوسف همدانی بود. وی نوه‌اش را در سومین روز تولد نزد خواجه سماسی که به تازگی به قصر هندوان وارد شده بود، برد تا از او برکت یابد. سماسی نیز بهاءالدین را به فرزندخواندگی پذیرفت و او را «مقتدای روزگار» پس از خویش خواند(بخاری، 79-80؛ جامی، نفحات...، 385-386؛ خواجه محمد پارسا، قدسیه، 9).
بومُسْلِمِ رازی(مق ح 488ق/1095م)، از بزرگان ری درعهد سلجوقیان که مقارن وزارت نظام الملک طوسی(451- 458ق/1059-1066م)می‌زیسته، و از او با عنوان «رئیس‌ری» یاد شده است.
آنچه از سوابق خانوادگی بومسلم می‌دانیم، به یکی از قصاید معزی، امیرالشعراء دربار سنجر مربوط می‌شود؛ معزی در یکی از ابیات این قصیده از بومسلم با عنوان «سروشیار» یادکرده است(ص 212)، اما دربارۀ این عنوان نکته‌ای در مآخذ موجود دیده نمی‌شود. به هرحال، گویا بومسلم از خاندان پرنفوذی در ری برخاسته بود، زیرا با آنکه در نوخاستگی پدر خویش را از دست داد(همانجا)، بعدها از چندان اهمیتی برخوردارشد که به مقام «ریاست ری» و خویشاوندی با وزیر قدرتمندی چون خواجه نظام‌الملک دست‌یافت(ابن اثیر، 10/316؛ منجم باشی، 1/گ 473 ب؛ دفتری، 339؛ قس: کانپوری، 166). در یکی از کهن‌ترین مآخذ از بومسلم با القاب «استاد» و «ثقة الملک» یاد شده است(قزوینی، 33) که هر دو لقب می‌تواند اشاره‌ای به منزلت اجتماعی او باشد.
بوقا، در ترکی کهن به معنای گاو نر و گشن است که با اندک دگرگونیهای آوایی در بیشتر شاخه‌های زبان ترکی به همان معنی برجای مانده‌است(کلاوسن، 312). کاشغری آن را به صورت «بُقا»(3/172) ضبط کرده، اما در زبانهای اویغوری، قرقیزی، قزاقی، ازبکی و گویشهای ترکی سیبری به همان صورت کهن بازمانده‌است(جعفر اوغلو، 51؛ یوداهین، 141؛ قزاق…، 52؛ شنیتکوف، 66). در زبانهایی چون یاقوتی، قبچاقی، عثمانی، جغتایی و ترکی آذربایجانی به شکل «بوغا»(دورفر، II/299؛ استرابادی، 88)، و بدون تغییر آوایی به زبان مغولی(لسینگ، 142)، و به صورت «بوها»به زبان منچوری و «بیکا» به زبان مجاری، و به اشکال دیگر به زبانهای قفقازی و روسی راه یافته‌است(دورفر، همانجا). این واژه در برخی زبانها و گویشهای ایرانی، مثل آسی به صورت «بوغ»(یا بوغا)، کردی به صورت «بوخه»، یغنابی به شکل «بوقا و بوقّا»، و وخی به صورت «بوقا» نیز آمده است(همانجا). بوقا و ترکیبهایی از آن به عنوان نام کسان، بیشتر ترکان و مغولان؛ در مآخذ فارسی و عربی کاربرد فراوان داشته است(مثلاً: کلاوسن،75؛ رشیدالدین68؛ حافظ ابرو، 1/49، 475، جم ).
بَنْدَرِ تُرْكَمَن، شهرستان و شهر مركز آن در استان گلستان.
شهرستان: اين شهرستان با وسعت 60 ،كم ، داراي دو شهر به‌نامهاي بندر تركمن و گميش تپه، و دو بخش به نامهاي مركزي و گميشان، و دهستان است نشريه...، 2؛ جغرافيا...، /147 كه از شمال به خاك جمهوري تركمنستان، از شمال خاوري و خاور به شهرستان گرگان و از جنوب به حومة گرگان و كردكوي و از باختر به درياي خزر محدود مى‌گردد فرهنگ جغرافيايى آباديها...، 9. براساس‌سرشماري 375ش‌جمعيت‌شهرستان‌بندرتركمن 92 ،11نفر بوده است كه از اين شمار 4/7% در نقاط شهري و 6/2% در روستاها سكنا داشته‌اند سرشماري...، شانزده.
شهرستان بندر تركمن جزئى از دشت وسيع گرگان است فرهنگ جغرافيايى آباديها، همانجا و در منطقه‌اي كاملاً هموار واقع است و با توجه به اينكه آب درياي خزر 8 متر پايين‌تر از آبهاي آزاد قرار دارد، بخشهاي وسيعى از اين شهرستان، پايين‌تر از سطح درياست. قسمت سفلاي رودخانة گرگان در مركز، قره‌سو در جنوب و شاخه‌اي از اترك در اين شهرستان جاري است. علاوه بر شبه جزيرة آشوراده و شماري جزاير كوچك، حدود 5 كم از شهرستان بندر تركمن از حوالى روستاي قره‌سو تا مرز خشكى تركمنستان در ساحل درياي خزر واقع است. آب و هواي اين شهرستان در قسمتهاي جنوبى معتدل و در قسمتهاي شمالى، نيمه بيابانى است جغرافيا، همانجا.
بُلْغار، نام مردمى از تبار تركان كه در اوايل قرون وسطى دو دولت در اراضى اطراف رودهاي ولگا و دانوب بنياد نهادند. يوحناي انطاكى د 77م از بلغارها به عنوان متحدان زِنون، امپراتور روم شرقى در جنگ با گوتها در 81م نام برده I/1304 , 2 ، EIو زكرياي سُخَنوَر د ح 55م اين قوم را با نام «بورگار» معرفى كرده است بارتولد، .V/509 از مؤلفان اسلامى، ابن سعيد مغربى نيز احتمالاً به پيروي از زكرياي سخنور نام اين قوم را «بُرغار» نوشته است ص 37. اين نام به صورتهاي بُرغَر مسعودي، التنبيه...، 6، قس: مروج...، /4، بُرغال قلقشندي، /17، بلغر يعقوبى، /0؛ ابن رسته، 26؛ انطاكى، 38؛ ابن جوزي، 5/79، و بُلكار ابن رسته، 40؛ گرديزي، 82 نيز آمده است.
تا سدة م بلغارها در استپهاي اطراف رود كوبان و درياي آزُف سكنى داشتند، ولى بعدها با گذر از محدودة قديم خود - ميان دو رود ولگا و دُن - به مناطق شمالى‌تر در محدودة رودهاي ولگا - كاما روي آوردند و در منطقة ميانى حوضة رود ولگا جاي گرفتند و با گروههاي قومى‌ِ اويغوري - فنلاندي، و سپس با اسلاوها در آميختند , 3 BSE؛ III/506 بارتولد، نيز 2 ، EIهمانجاها. ابن رسته ص 41 و گرديزي ص 85 از گروه اصلى اين قوم با نامهاي برصولا برسولا، اسغل اِشكِل يا اَسكِل و بلكار نام برده‌اند كه همه در يك منطقه مسكن داشته‌اند
بُغْراجُق مق ح 90ق/000م، برادر سبكتكين مؤسس‌سلسلة غزنوي و والى هرات و پوشنگ. از بغراجق در دو لشكركشى مربوط به عهد نوح دوم سامانى حك 66-87ق ياد شده، و در هر دوبار، وي همراه محمود غزنوي از سوي سبكتكين در سپاه حضور داشته است: نخست در حدود سال 85ق/95م در جنگ با جيپال كه گفته‌اند: پادشاه هند بوده، و قصد تسخير كابل را داشته است شبانكاره‌اي، 2؛ نيز نك: عتبى، تاريخ...، 7 بب و ديگري در حدود سال 86ق كه سبكتكين براي به رخ كشيدن قدرت خود، سپاه عظيمى به بخارا، تختگاه سامانيان فرستاد نك: بارتولد، /60 -61؛ براي تفصيل، نك: عتبى، همان، 35- 36. پس از آن در سالهاي حكمرانى سبكتكين، بغراجق به همراه محمود براي سركوب ابوالقاسم سيمجور ه م كه در نيشابور علم طغيان برافراشته بود، به آن سامان فرستاده شد همو، «تاريخ...»، /46؛ رشيدالدين، 7 - 8؛ نيز نك: ناظم، 37 .
| ||||||||||||||||
|
| ||
|
| ||
|
|
| |||||
| |||||
| ||
|
بُرْج‌ِ طُغْرُل، از مشهورترين برج‌ْ آرامگاههاي ايران، مدفن طغرل اول سلجوقى (د 455ق/1063م) و برخى ديگر از افراد اين خاندان كه در ري واقع شده است. به نوشتة قزوينى رازي، طغرل در ري درگذشت و در «گورخانه‌اي پر زينت و آلت»، مدفون شد (ص 631؛ نيز نك: ظهيرالدين، 22؛ راوندي، 112؛ بنداري، 31-32؛ براي اختلاف در محل دفن طغرل، نك: ابن خلكان، 5/67). در برخى متون از دفن افراد ديگر آل سلجوق، همچون تتش الب ارسلان (د 488ق/1095م) و طغرل سوم (د 590ق/1194م) نيز در آرامگاه طغرل اول ياد شده است. از اين‌رو، مى‌توان از آن به‌عنوان آرامگاه خانوادگى‌سلجوقيان ياد كرد(نك: مجمل...، 465؛ كريمان، 2/182؛ نيز «شرف»، 6 -7؛ بنجامين، 53).
بارْتولْد، واسيلى‌ولاديميرُويچ(1286-1349ق/1869-1930م)، دانشمند خاورشناس و نويسندة مقالات و كتابهاي متعدد در تاريخ و فرهنگ خاورميانه به ويژه آسياي مركزي. وي در سن پترزبورگ زاده شد. پدر و مادرش از تبار آلمانيهاي مهاجر بودند و گويا به اين سبب واسيلى به ويلهلم نيز موسوم شد و بعدها اين نام را درآثاري كه به زبانهاي اروپاي غربى مى‌نوشت، به كار مى‌برد ( ايرانيكا، .(III/830
رفاه خانوادگى به بارتولد امكان داد تا تحصيلاتش را به راحتى دنبال كند. وي خوب درس خواند و معلومات گسترده‌اي در علوم انسانى كسب كرد و با زبانهاي لاتين و يونانى آشنا گرديد (پتروشفسكى، 1/2). در 1887م در بخش زبانهاي شرقى دانشگاه سن پترزبورگ دانش آموخت و خود چندي در همانجا به تحقيق و تدريس پرداخت III/39) .(GSE, آنگاه به سبب علاقه‌مندي به تاريخ مشرق زمين سخت به تحصيل در آن زمينه همت گماشت، اما از آنجا كه توفيق در اين رشته مستلزم تسلط به زبانهاي خارجى بود، بارتولد به توصية استادش ويكتورفون روزن‌ِ (د 1908م)، متخصص سرشناس زبان عربى در دانشگاه سن پترزبورگ، به آلمان رفت و در آنجا در كلاسهاي درس آوگوست مولر در دانشگاه هاله و تئودورنولدكه در دانشگاه استراسبورگ شركت كرد. سفر آلمان اين فرصت را فراهم ساخت تا بارتولد بتواند به حلقة درس و بحث بزرگ‌ترين پژوهشگران اروپايى راه يابد و از آنان بهره‌مند گردد. در 1892م بارتولد به زادگاه خويش بازگشت و سال بعد به دريافت درجة فوق‌ليسانس نايل آمد (عنايت‌الله، و در 1900م درجة دكتري در تاريخ شرق را دريافت كرد ( ايرانيكا، همانجا). در 1901م به عنوان «استاد فوق‌العاده»، و در 1906م به استادي دانشگاه برگزيده شد و تا پايان عمر در اين مقام باقى ماند (همانجا). بارتولد با استادان برجسته‌اي از قبيل پ. م. مليورانسكى و و.و. رادلُف كه هر دو ترك‌شناس بودند، آشنايى يافت و پس از چندي خواهر ايران‌شناس معروف، و. ا. ژُكوفسكى (د 1918م) را به همسري گرفت (پتروشفسكى، 1/3؛ مينورسكى، و در 1912م به عضويت فرهنگستان روسيه برگزيده شد.
باج، يا باژ، واژه‌اي فارسى است و آن نقد يا جنسى است كه توسط پادشاهان كوچك يا امرا و حكام محلى به پادشاه بزرگ، و توسط رعايا به حكام يا دولت، و از سوي مسافران به راهداران، يا به عنوان عوارض گمركى پرداخت مى‌شد (براي صورتهاي فارسى باستان، پهلوي و اوستايى واژه، نك: كنت، 199 ؛ مكنزي، .(160
باج از نظر معنا وكاربرد دردوره‌هاي مختلف تاريخى دچار تحولات بسياري شده است و گاه آن را همراه و به معناي خراج، جزيه و زكات هم به كار برده‌اند ( لغت‌فرس،55؛ بغدادي، 31؛ برهان...، ذيل باژ)، گرچه معانى و مصاديق تاريخى اين انواع با يكديگر متفاوت است. يكى از علل خلط معانى باج با خراج و ديگر انواع ماليات، فقدان تعريف دقيقى از «باج» و كاربرد معانى آن در دوره‌هاي تاريخى است. در عهد جديد از عنوان «باج گير» ياد شده كه وظيفة جمع‌آوري ده يكها و باجها را داشته، و به ستمگري و سنگدلى مشهور بوده است (لوقا، 7:34، 18: 10-14، 19:2؛ متى، 18:17، 21:31؛ نيز نك: هاكس، 155). در كتيبه‌هاي هخامنشى، واژة باج به صورت «باجى» به كار رفته است (كنت، همانجا؛ معين، 1/391). در دورة ساسانيان از وصول باج‌ِ سرانه از پيشه‌وران، توليدكنندگان و تاجران، ياد شده است و آورده‌اند كه نظارت برگردآوري باج‌با «استريوشان‌سالار» (رئيس‌ماليات ارضى) بوده، و باج و خراج دراين دوره ازمهم‌ترين عوايد دولت محسوب مى‌شده است؛ ولى گاه در مواقع بحرانى چون قحطى، مردم از پرداخت آن معاف بوده‌اند (نك: طبري، 2/82؛ كريستن سن، 143- 145).
بابايى، عنوان جنبشى دينى - اجتماعى كه در نيمة نخست سدة 7ق/13م همزمان با يورش مغولان، در آناتولى و قلمرو سلاجقة روم ايجاد شد. بنيان‌گذار اين طريقت مردي علوي به نام بابا الياس است كه در اوايل سدة 7ق از خراسان به آناتولى مهاجرت كرد. ابن‌بى‌بى - مورخ هم عصر باباييان - از بابا اسحاق كفرسودي به عنوان رهبر اين جنبش نام برده است (ص 498). به نظر مى‌رسد كه او به عنوان رئيس ديوان انشا براي تأليف كتاب خود از گزارشهاي رسمى و دولتى استفاده كرده است كه در آنها بابا اسحاق را به علت نقش فعالى كه در جنبش داشت، رهبر شورشيان خوانده‌اند. ابن عبري بابا اسحاق را فقط خليفة رهبر اصلى اين جنبش كه نامش را «بابا» ذكر كرده، دانسته است (ص 439؛ نيز نك: سبط ابن‌جوزي، 8(2)/733). علوان چلبى (زنده در 760ق) - نوادة بابا الياس - در اثر منحصر به‌فرد خود موسوم به مناقب القدسيه، نياي خود را رهبر اين جنبش و نيز خليفة شيخ ديگري به نام «دده غرقين» خوانده است كه براي دعوت و ارشاد مردم، در رأس 4 خليفة ديگر از طرف دده غرقين از خراسان به آناتولى فرستاده شد (ص .(13-20
مورخ 20/5/2010 مطابق با 20/2/1389 بمناسب دويست و هفتاد و هفتمين سال تولد مختومقلي فراغي، شاعر بزرگ ايراني تركمن هيأتي از مختومقلي شناسان، محققين، نويسندگان، روزنامه‌نگاران، فرهنگ‌دوستان، اساتيد آموزشگاه‌هاي عالي كشور و نمايندگان سازمان‌هاي جنبش عموم ”رستاخيز“ تركمنستان بمقصد استان گلستان جمهوري اسلامي ايران عشق‌آباد را ترك كردند تا در همايش بين‌‌المللي تبيين انديشه‌هاي مختومقلي فراغي شركت كرده و از مرقد آن شاعر فرزانه و پدر بزرگوار وي زيارت بكنند. اين گروه نخبگان تركمنستان با سازماندهي وزارت فرهنگ و صدا و سيماي تركمنستان ميهمان ادارة كل فرهنگ و ارشاد اسلامي استان گلستان بوده و در برنامه‌هاي مختلفي كه در چهارچوب ايام مختومقلي فراغي برگزار شد، حضور داشتند. گفتني است كه روز جعمه 21 مه مطابق با 31 ارديبهشت همايش در شهر مراوه‌تپّة استان گلستان ج.ا.ايران برگزار گرديد. زيارت نمايندگان تركمنستان از تاريخ 20/5/1389 مطابق با 30/2/1389 تا 22/5/2010 (1/3/1389) ادامه يافت. زيارت هيئت نمايندگي تركمن از آرامگاه مختومقلي فراغي و دولت‌محمد آزادي كه در جمهوري اسلامي ايران قرار دارد، در نشريه‌هاي تركمنستان منتشر گرديد. كه به مورادي از آن ذايلاً اشاره ميشود:
بسمه تعالي پيرو هماهنگيها و پيگيريهاي قبلي و موافقت دولت محترم تركمنستان، طي نشستي در روز: چهار شنبه، مورخ : 12/3/89 ، در رايزني فرهنگي ج.ا.ايران، از دوستداران، خادمين، نويسندگان و مترجمين زبان و ادبيات فارسي تجليل شد. |
نام ترکمان نخستین بار در متون اسلامی سده 4 هجری 10 میلادی و نوشته مقدسی آمده است . این نام به صورت trwkkmm در سند سغدی B1 به دست آمده از کوه مغ ضبط شده که متعلق به سده 8 میلادی 2 هجری قمری است .
مقدسی ترکمانان را ساکن آن سوی منطقه مرزی جهان اسلام در آسیای مرکزی ذکر کرده است . می دانیم سراسر ماوراء النهر بلاد اسلام به شمار می رفت .
محمود کاشغری در سده 11 میلادی 5 هجری قمری این گروه را ساکن آن سوی اسفیجاب نوشته که گویا منطقه ای نزدیک به محدوده ترکمانان بوده است . از دریای خزر تا اسفیجاب ، غزان و از اسفیجاب تا فرغانه قارلوقها سکنی داشتند . از اینجا می توان چنین نتیجه گرفت که غزان و قارلوقها را نام برده و این دو قوم را از ترکمانان دانسته است . وی در مورد قارلوقها متذکر شده است که " آنها قبایل کوچنده ای از ترکان و جدا از غزانند . ولی اینان نیز ترکمان هستند " . در نوشته جوینی نیز به ترکمانان اشاره شده است . بعدها عنوان ترکمان صرفاً به غزان داده شد . ولی رفته رفته نام غز ، جای خود را به ترکمان داد .
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی 
