یاد داشت هایی درخصوص برخی از وزیران دوره ی اولیه ی سلجوقی

نوشته ی : هارولد بوون ترجمه ی : محمّد قُجِقِی

توضیح مترجم : این مقاله درفاصله ی سال های 1957-1937 / م ، در بولتن مدرسه ی مطالعات شرقی و آفریقائی دانشگاه لندن ، توسّط هارولد بوون « Harold Bowen» به چاپ رسیده است.آقای مصطفی علیجان، عضو هیئت علمی بخش تاریخ دانشگاه اژه ترکیه، ترجمه ی ترکی آن را درنشریه ی «Tarih Okulu»،در شماره ی سپتامبر –دسامبر سال 2010 به چاپ رساند.حقیر به علّت مفید و علمی بودن مقاله، ترجمه را برمبنای کار آقای مصطفی علیجان انجام داد. متاسفانه دسترسی به اصل متن انگلیسی مقاله،برای مقابله، مقدور نشد.

متن ترجمه

مورّخین مسلمان قرون میانه که آثاری به زبان های عربی و فارسی نوشته ا ند،فهرست هایی درباره ی وزیران « طغرَل بی » اوّلین سلطان سلجوقی ارائه داده اند.ابن اثیر( متوفّای 1234/ م )(1) چهار فرد را به عنوان کسانی که برای طغرل وزارت کرده اند، ذکر می نماید:

1. ابوالقاسم علی بن عبدالله جوینی

2. رئیس الرؤساء ابو عبدالله حسین بن علی بن میکائیل

3. نظام الملک ابو محمّد حسن بن محمّد دهستانی

4. عمید الملک کَندری

نگاهی به کتاب «تاریخ ایل قشقایی: خاطرات میرزا نصرالله خان قهرمانی، معین دفتر»

مهم‌ترین گزارشی که از تاریخ معاصر ایل قشقایی برجای‌مانده است

کتاب «تاریخ ایل قشقایی: خاطرات میرزا نصرالله خان قهرمانی، معین دفتر» نوشته میرزا نصرالله خان قهرمانی، معین دفتر با تصحیح کاوه بیات از سوی انتشارات نامک منتشر شد.

به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا)، برخی از مورخان ایل قشقایی را از مغول‌های دوره چنگیزخان محسوب داشته و فامیل خوانین را از نژاد و نبیره خود چنگیزخان می‌دانستند. اخیرا در تاریخی که مشیرالدوله پیرنیا نوشته و هنوز به چاپ نرسیده می‌نویسد ایل قشقایی از ایلات قفقاز است که هنوز هم قریب بیست‌هزار خانوار در دربند قفقاز به نام کشکانی موجود و ساکن است و در یک قسمت از کوه و کمر دربند به لفظ ترکی حجاری شده، ترجمه عبارت ترکی به زبان فارسی این است: در اینجا می‌نشستند ایلات کشکانی. چیزی که به تحقق رسیده قشقایی و خلج و آق قویونلو و قره‌قوینلو از ایلات قفقاز هستند که از آنجا مهاجرت کرده و به اردبیل آمده از ابتدا دارای اهمیت و اعتبار بوده‌اند.

ارزیابی جنبش باسماچی در ترکمنستان1918 تا 1924

نوشته­ی قربان گلدی قوتلی یف . ترجمه­ی محمد قُجُقی

مترجم.این ترجمه را،با احترام به محضر استاد « جهانگیرعرب » تقدیم می    

(این مقاله حدود یکسال قبل ، توسّط دانشجوی کارشناسی ارشد انستیتوی علوم اجتماعی دانشگاه غازی در آنکارای ترکیه در نشریه­ی تحقیقات فرهنگی آناتولی، انتشار یافته است)

چکیده: جنبش «باسماچی گری» با انقراض جمهوری مستقل خوقند( کوکند) توسط بلشویک ها در سال 1918 پدید آمد و در طی مدّت کوتاهی در همه­ی ترکستان، گسترش یافت و در محدوده­ی ترکمنستان نیزشیوع پیدا کرد.همانا درپرتومبارزه­ی­ مصممّانه­ی­ جُنیدخان،سرزمین ترکمنستان به صورت مرکز این جنبش در آمد.هدف اصلی این مبارزان رهایی قلمروی ترکمنستان از اشغال روس بود، وپایان بخشیدن به حضور روس هادر آن کشور. دریغا که مبارزه­ی مقدّس ایشان برای رهایی مام میهن،باعث نشد در نظر هم وطنانشان قهرمان شناخته گردند.رژیم شوروی مدّعی شد که این مبارزات، عملیات راهزنانه وتحت حمایت دولت انگلستان بوده است. در دوره­ی رژیم شوروی، علیرغم مبارزات استقلال طلبانه­ی جُنید خان و عزیز خان - رهبران ترکمن – با نوشتن کتاب ها و بستن انواع افترائات، تلاش نمودند، بد نامشان سازند.امّا هیچکدام از از این تشبّثات نتوانستند مانع از نفوذ و جایگزین شدن ایشان در قلوب مردم گردند.

واژگان کلیدی: تُرکمن،جُنید خان،جنبش باسماچی ، ترکستان

تاریخ سیاسی تُخارستان از هزاره ی اوّل قبل از میلاد تا قرن هفتم میلادی

نوشته ی : حسن بایبورتلو اوغلو ترجمه ی : محمد قجقی

توضیح مترجم. آقای حسن با یبورتلو اوغلو ( Hasan Bayburtluoglu) که از پایان نامه ی کارشناسی ارشد خویش با عنوان " خلج ها ی منطقه ی تخارستان ، در قرون میانه " در سال 2019 در دانشگاه " اولو داغ" واقع در " بورسا " ی ترکیه، دفاع کرده اند، از مقدمه و نتیجه گیری تزشان این مقاله را بدست داده اند. مقاله ی مذکور در شماره ی اول ،ماه ژانویه ی سال 2019 نشریه ی زیر ، بین صفحات 1 تا 12 به چاپ رسیده است.

Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi.Cilt1,Sayı 1,Ocak 2019

چکیده:

منطقه ی تُخا رستا ن از دیدگاه سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، بسیار مهم است. اگر منطقه را از نظر سیاسی در نظر بگیریم، می بینیم که صاحب ساختار راهبردی است، که امکان دستیابی به تعداد زیادی از دولت ها را فراهم آورده است. تُخارستان نه فقط شاهد تحرّک و جابجایی جماعات ،که در عین حال شاهد دوره های طولانی حاکمیت دولت ها بوده است. می بینیم که این منطقه امکان دسترسی به منطقه ی ما وراء ا لنّهر در شمال، جغرافیای هند در جنوب ،جغرافیای ایران در غرب و آسیای مرکزی در شرق را داشته است. چندین دولت در تاریخ سیاسی تخارستان موثّر بوده اند. نام این منطقه هم ، بدین مناسبت به وجود آمده است. زیرا نام " تُخار"( سرزمین تُخار) با قبیله ای به نام " تُخار " - که از ترکستان شرقی به منطقه آمده و حکومتی تشکیل داده اند، ارتباط دارد. در منطقه بجز " تُخار ها " امپراتوری هخامنشی، پادشاهی یونانی باختر، دولت کوشان ، دولت هفتالیت ، دولت ساسانی، پادشاهی گو ک تُرک ، دولت های اموی و عبّاسی نیز جزو دولت های بزرگی بودند، که بر آن حاکمیت داشته اند.

واژگان کلیدی : تُخارستان، باکتریا، سا کا (سَکَه )، امپراتوری هخامنشیان، پادشاهی یونانی- باختری، امپراتوری کوشان، هفتالیت ها، ساسانیان، گوگ ترک ها

تکین، فریدون. (1397). قجقی ، محمد. (1397). خان نشین خیوه. تاريخ و پژوهش. سال3، شماره12، صفحات 108-89.

خان نشین خیوه

نوشته ی دکتر فریدون تکین1، ترجمه ی محمد قجقی2

چکیده:

خیوه نام و پایتخت یکی از خان نشین های مستقل ترکستان است، که بین سال های 1920-1804 در آسیای میانه حکم رانده است. محدوده ی جغرافیایی این حان نشین، همان خوارزمی است که، مرکز تمدن های دیرینه سال بوده است. خوارزم، هم نام سرزمینی است که هر دو کناره ی بخش سفلای رود جیحون (آمو دریا) را شامل می شد و هم، نام قوم ایرانی شرقی است ،که تا قرن سیزدهم میلادی از زبان خویش محافظت نموده و در آنجا می زیسته است.3

خوارزم یکی از سرزمین های ارزشمندی است که در پیشرفت و توسعه ی تمدن جهان، نقش بسیار مهمی ایفا نموده اند. از شخصیت های بزرگی که در این سرزمین بدنیا آمده اند، در سراسر جهان با احنرام یاد می شود. اگر بخواهیم با تعبیر و بیان ابوریحان – که خدماتش به علم و تمدن بسیار بزرگ بوده- سخن بگوئیم: تمام علومی که نیازهای انسان را متظاهر می سازند، دراین جغرافیا شکل گرفته اند.تولستوف وغلام اوف ،پس از سال های طولانی پژوهش های باستان شناسانه، موضوع تمدن غنی خوارزم در دوره های باستان را به میان کشیده اند.4

غلام اوف در ارتباط با موضوع چنین می گوید: علت تکامل بسیار کشاورزی در خوارزم، وجود شبکه های آبیاری از زمان های بسیار قدیم در این محدوده ی جغرافیایی است. کیفیت این شبکه باآن مصر و بین النهرین و دیگر کشورها، هم سطح بوده است.5

این تمدن عالی، در توسعه و پیشرفت علم آن عصر تأثیر گذار بوده است. این سرزمین گرانقدر، سیماهای بزرگ علمی جهان چون: ابوعبدالله خوارزمی، محمد موسی خوارزمی و دانشمندانی چون بیرونی، زمخشری، گردانندگان بیت الحکمه مأمون، شعراء، مورخین و ادبا را در دامن خود پرورانده است.

کلید واژه: خیوه، خوارزم، روسیه، شعراء، ادباء

نشریه ی دنیای اسلام (1914-1912)، دو روی سکّه ی تحقیقات اسلامی در روسیه ی تزاری.

مجلّه ی جامعه شناسی، دوره ی سوّم،شماره ی 29، سال 2014صص 450-441 نوشته ی :اونه سامیته و پروفسور دکتر احمد کانلی دره، ترجمه ی : محمد قجقی

چکیده:دولت روسیه،جنبش های ملّی و سیاسی را که بین اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، در بین مسلمانان روسیه پدید آمد، به عنوان تهدید ارزیابی می کرد.این تهدید نیاز به تحقیق در باره ی مسلمانان روسیه و زیر نظرداشتن نزدیک ایشان را سبب گردید.قرار بود نشریه ی دنیای اسلام،که در سال 1912 و در وابستگی با وزارت کشور، در سنت پترزبورگ نشر یافت، به این هدف خدمت نماید.نشریه دراوّلین دوره و سردبیری و.و.بارتولد،شیوه ای علمی درپیش گرفت.امّا این شیوه، متنا سب با اهداف سیاسی مورد نظر نبود. دردوره ی دوّم که د. م. پوزدیف بجای بارتولد، برگزیده شد ،نشریه تمامآ در راستای اهداف سیاسی فعالیت نموده، اهمیّت خود را از دست داد.دنیای اسلام،ضمن این که در موضوعاتی چون تجدّد گرایی،مطبوعات جهان اسلام، جنبش های زنان و اندیشه ی وحدت، منبعی ارزشمند، تلقّی می شود،امّا از نظر محتوا، هنوز هم برای جامعه ی علمی ترکیه، بصورت یک معمّا باقی مانده است. دراین مقاله کیفیّت نشریه از لحاظ علمی، سیاسی و فرهنگی،دقیقآ مورد تحقیق قرار خواهد گرفت.

واژگان کلیدی: دنیای اسلام، و.و. بارتولد،مسلمانان روسیه، تحقیقات اسلامی در روسیه، د.ام . پوز –دانییف

اشعار الحاقی به مختومقلی

خلاقیت‌ ادبی‌ مختومقلی‌ توجه‌ی‌ بسیاری‌ از پژوهشگران‌ و دانشمندان‌ را به‌ خود جلب‌ نموده‌ است‌. در اواخر قرن‌ 18 و اواسط قرن‌ 19 میلادی‌ برخی‌ از اشعار او به‌ زبان‌های‌ آلمانی‌ و انگلیسی‌ ترجمه‌ و چاپ‌ شد. در آغاز قرن‌ بیستم‌ به‌ ویژه‌ پس‌ از انقلاب‌ اكتبر سال‌ 1917 میلادی‌ اشعار برگزیده‌ او به‌ تمام‌ زبان‌های‌ جمهوری‌های‌ سابق‌ شوروی‌، همچنین‌ به‌ زبان‌های‌ فرانسوی‌، لهستانی‌ و انگلیسی‌ منتشر شد. در سالهای‌ برقراری‌ جمهوری‌ اسلامی‌ در ایران‌ نیز تعداد كثیری‌ از آثار منظوم‌ او به‌ زبان‌ فارسی‌ ترجمه‌ و نشر گردید.
كارهای‌ انجام‌ گرفته‌ بر آثار مختومقلی‌ را می‌توان‌ به‌ سه‌ مرحله‌ تقسیم‌ نمود:

مرحله‌ی‌ اول‌: جمع‌ آوری‌ آثار شاعر از دستخطها و منابع‌ قدیمی‌، بدست‌ آوردن‌ دیوان‌ خطی‌ او از نقاط مختلف‌ جهان‌ به‌ ویژه‌ از آسیای‌ میانه‌، ایران‌ و موزه‌های‌ سایر كشورها.

مرحله‌ی‌ دوم‌: شناختن‌ و شناساندن‌ شاعر به‌ مردمان‌ جهان‌ در اثر پژوهشهای‌ همه‌ جانبه‌. این‌ مرحله‌ به‌ دوران‌ پس‌ از انقلاب‌ اكتبر و به‌ دوران‌ رژیم‌ خودكامه‌ی‌ كمونیستی‌ در اتحاد شوروی‌ سابق‌ مربوط است‌. در این‌ دوران‌ تحریفات‌ زیادی‌ در آثار شاعر انجام‌ گرفت‌ كه‌ عبارت‌ است‌ از الحاق‌ اشعار ضد دین‌ و مذهب‌ و به‌ سود مرام‌ كمونیستی‌ كه‌ تاریخچه‌ی‌ مختصر آن‌ را در زیر بیان‌ خواهیم‌ داشت‌.

مرحله‌ی‌ سوم‌: دوران‌ كنونی‌. یعنی‌ دوران‌ بعد از فروپاشی‌ رژیم‌ شوروی‌ است‌. خوشبختانه‌ در این‌ دوران‌ هیچگونه‌ ممنوعیتی‌ در تركمنستان‌ مثل‌ سابق‌ برای‌ چاپ‌ و نشر آثار عرفانی‌ و مذهبی‌ شاعر وجود ندارد. با وجود این‌ هنوز هم‌ به‌ علل‌ ذهنی‌ و وجود بقایای‌ جهان‌بینی‌ سابق‌ به‌ بهانه‌های‌ غیر منطقی‌ از بیان‌ حقیقت‌ جلوگیری‌ می‌شود. چندی‌ پیش‌ این‌ مسئله‌ در صفحات‌ روزنامه‌ی‌ «ادبیات‌ و صونغات‌» مورد بحث‌ و بررسی‌ قرار گرفت‌. در این‌ بحث‌ عده‌ای‌ از ادیبان‌، نویسندگان‌، استادان‌ و روزنامه‌نگاران‌ شركت‌ كردند. تعدادی‌ به‌ عنوان‌ مخالف‌ و تعدادی‌ نیز موافق‌ مقالاتی‌ نوشتند. در نتیجه‌، بسیاری‌ از مسائل‌ مربوط به‌ تحریفات‌ و اضافات‌ در آثار مختومقلی‌ كاملا آشكار نشد.

سردار ملی جُنِیدخان

رحیم حسنوف

مترجم: خدر خاسمی

           آرزوی هر فرد ترکمن، مخصوصا در سنین پیری این است که سرنوشت، آنگونه رقم بخورد تا او بتواند به سرزمینی که آبا و اجدادش در خاک آن آرام گرفته‌اند برگردد.او می‌خواهد قبل از مرگ، آسمان را زمانی که پای در خاک خود دارد نظاره کند و دودِ شعله‌های آتشِ سرزمین مادری به تن و جانش بنشیند. اگر بازیِ سرنوشت، ترکمن را به سرزمینی بیگانه بکشاند ارزش این آرزو دوچندان می‌شود. او حاضر است برای رسیدن به سرزمین آبا و اجدادی از تمامی مال و منال خود بگذرد.

       روزگار برای جنیدخان هم چنین سرنوشتی رقم زده بود. بنا به روایات، زمانی که او در بستر مرگ افتاد، به فرزندانش چنین وصیت کرد:

• مرا در آرامگاهی که " ایسمامیت آتا "، آن پیرِ با کرامت در آنجا آرام گرفته و در جوار زادگاهم قرار دارد به خاک بسپارید. می‌دانم کار آسانی نیست... اما برای بجاآوردن این وصیت اگر قرار باشد هم‌وزن جسد من طلا پرداخت کنید، هیچ دریغ نکنید، بپردازید!... کافی است بلشویک‌ها اجازه‌ی خاکسپاری مرا بدهند.اگر رضایت ندادند، جسد مرا در آمودریا رها کنید...حتی اگر بدانم بخشی از آبی که مرا درمیان می‌گیرد، در زادگاهم موج می‌زند در آن دنیا به آرامش خواهم رسید.

           آوردنِ نام مبارزی همسنگ با جنیدخان، چه در دوران استعماری پادشاهی روسیه و چه پس از آن در دوران بلشویک ها کار ساده‌ای نیست. در همه‌ی مقالات و تحقیقات علمی و تاریخیِ دوره‌ی شوروی ،که در رابطه با جنیدخان نوشته شده، وی را شخصی خونخوار، جلاد و دست‌نشانده‌ی امپریالیسم انگلیس و دشمن خلق خود برشمرده است. اما تمامی این موارد در تقابل با دیدگاه‌ها و تفکرات مردم در مورد این خان و حاکم بود.