بنیاد مختومقلی فراغی

کسب اقتدارتوسط فرمانروایان ،آن زمان ممکن و مقدور می شود که آنها ،در کنار پیشرفت در امور دولتی و فعالیت های سیاسی،با حمایت بزرگان دولت از هنرمندان واهل علم و دادن امکانات به ایشان  نیز، اقدام نمایند.آنچنانکه فرمانروایان آق قوینلو و قره قوینلو در آن خصوص،تا حد امکان با دقت رفتار کردند،برای پیشرفت و بهبود اوضاع فکری و هنری ،در دربار خود را،به روی شاعران ، ندیمان واهل علم گشودند و به نوعی از آنان حمایت نموده،سعی کردند قدرت خود ر ا، تحکیم بخشند. جهانشاه قره قوینلو بهنگام سلطنت،به علم و علما احترام می گذاشت ،اهل علم و هنرمندان را مورد حمایت قرار می داد ،مدرسه و مسجد تاسیس می کرد. با این شیوه ،هنرمندانی که در حوزه ی اقتدار سیاسی مورد حمایت قرار می گرفتند با آثار خود،آن را باز هم تحکیم بخشیدند. جهانشاه دیوانی از اشعار ترکی و فارسی خویش تهیه دید ودر پیشرفت ادبیات دوره ی قره قوینلو ، سهم خود را ،ایفا کرد.

  قره قوینلوها که در ربع آخر قرن ۱۴/م در شمال دریاچه ی وان و در ارجیش و اطراف آن،جزو تابعین آل جلایر، وبه عنوان امیر نشینی ترکمن ، وارد صحنه ی تاریخ شدند، بعدها در مناطقی که تحت حاکمیت تیموریان در آمد،دولتی تشکیل دادند.در دوره ی جهانشاه (۱۴۶۷-۱۴۳۸/م) قلمرو خود را تا به  شهر هرات گسترش دادند.قره قوینلوها تقریباً یک قرن حکومت کردند.در سال ۱۴۶۷/م و پس از  کشته شدن جهانشاه،به دست قوای اوزون حسن آق قوینلو،ودر زمان سلطنت  حسن علی،به عنوان آخرین فر د ازخاندان قره قوینلو،حاکمیت آق قوینلوها را پذیرفتند.

داستان های مردمی،که جزو دستاوردهای مجهول الموٌلف ادبیات شفاهی ترکان است و از دوره ای به دوره ای  و از سرزمینی به سرزمین دیگر ،منتقل شده است،خطوط تغییر و تحول خاصی دارد.داستان (آرزو و قنبر)نیز در کنار داستان های مردمی :اصلی و کرم،شیرین و فرهاد ،زهره و طاهر،صایات و همرا،قرار می گیرد.

این داستان در جریان تحول تاریخی خود،در هر سرزمینی خصوصیات ملی (محلی )آن سرزمین را پذیرفته و تا حدودی تغییر یافته است. البته ساختار اصلی خود را حفظ نموده و پر بارتر شده است.

حکیم آتا،یکی از نمایندگان مهم ادبیات صوفیانه ی ترکان ،از مریدان و دراویش خواجه احمد یسوی - که به عنوان موسس آن ادبیات پذیرفته شده است- و خلیفه ی او می باشد.

«احمد یسوی» حکیم آتا را شخصاٌ برای ترویج و تداوم اصول معنوی و ادبی «طریقت یسویه »،ماٌمور منطقه ی خوارزم کرد.او بر جوامع ترکی ،که در آن محدوده زندگی می کردند، تاثیرات عمیقی باقی گذاشت.وی با « حکمت هایی » که بیان کرد، و فعالیت های ارشادی که انجام داد، به حق شهرتی همسان شیخ خود (احمد یسوی) کسب نمود.از شهرتی که در سرزمین ترکستان پیچید ، ترکمن های ماورای خزر نیز، بی بهره نماندند.