اِبْن‌ِ بَطّوطه دانشنامه ایران جلد : 1 شماره مقاله 469
اِبْن‌ِ بَطّوطه battute(a)] ، ابوعبدالله ebn-e شرف‌الدين محمد بن عبدالله بن محمد طَنجى 03-79ق/304-377م، جهانگرد معروف. وي در طنجه به دنيا آمد و در همان‌جا در علوم دينى براساس تعاليم مذهب مالكى به تحصيل پرداخت.
وي نخستين سفر خود را در رجب 25 به قصد زيارت حج آغاز كرد؛ ابتدا از طنجه به تِلِمسان در الجزيره رفت و پس از گذر از طرابلس و ديگر نواحى شمال افريقا به اسكندريه و دِمياط، و آن‌گاه به قاهره رسيد؛ مدتى بعد راه شام در پيش گرفت و از آنجا به فلسطين رفت و از راه بيت‌المقدس به بيروت، طرابلس، حلب، انطاكيه، لاذقيه، بعلبك و دمشق سفر كرد و مدتى در دمشق اقامت گزيد و سپس راهى مدينه و مكه شد؛ پس از ترك مكه آهنگ عراق كرد و از راه قادسيه به نجف اشرف رفت و پس از آن عازم ايران شد و از آبادان، ماهشهر معشور و شوشتر ديدن كرد و در اين شهر بيمار شد. ابن بطوطه به اصفهان و شيراز نيز سفر كرد و از آنجا به عراق بازگشت. وي بار ديگر عزم سفر حج و زيارت حرمين كرد و ميان سالهاي 29-30ق/329-330م، در مكه اقامت گزيد؛ سپس به سواحل شرقى افريقا و از آنجا به يمن، عدن و مگاديشو مقديشو رفت و از آنجا راه ظفار، سواحل شرقى عربستان، عُمان و خليج‌فارس را در پيش گرفت تا به جزيرة هرمز رسيد؛ آن‌گاه به لارستان فارس، جزيرة كيش و بحرين رفت و در 32ق به مكه بازگشت و پس از گزاردن حج از راه درياي سرخ و عيذاب به غزه، و از آنجا به آسياي صغير رفت.
سفر به سوي شمال را دومين مرحلة سفر ابن بطوطه نوشته‌اند. در اين سفر ابن بطوطه از آسياي صغير گذشت و از طريق سينوپ به درياي سياه رسيد و با گذر از شبه جزيرة كريمه به شهر كفّا رفت؛ سپس سراسر شبه جزيرة كريمه را در نورديد و از آنجا به جنوب روسيه رفت. چنين به نظر مى‌رسد كه وي تا سرزمين بلغارها در كنار رود ولگا نيز سفر كرده باشد. ابن بطوطه سپس از حاجى طرخان به قسطنطنيه رفت و مدتى بعد به منطقة اردوي زرين بازگشت و بعد، از طريق ولگا به خوارزم، بخارا، نخشب، سمرقند، بلخ، هرات، طوس، مشهد، سرخس، تربت حيدريه، نيشابور، بسطام، غزنه و كابل رفت.
اول محرم 34ق/2 سپتامبر 333م ابن بطوطه به درة سند رسيد كه معروف به پنجاب است. بخش ديگر سفرنامة وي از همين جا آغاز مى‌گردد. وي ضمن سفر تا رسيدن به دهلى از شگفتيهاي آن سرزمين و زنده سوزانيدن زنان ياد كرده است.
ابن بطوطه سپس از راه كاليكوت به جزاير مالديو، و آن‌گاه به جزيرة ملوك رفت و در نيمة ربيع‌الثانى 45 آن جزيره را به مقصد سيلان ترك گفت؛ سپس به جزاير مالديو بازگشت و از آنجا به بنگاله، شمال هند، طوالسى و چين رفت. آن‌گاه از طريق ظفار به مسقط و از آنجا به جزيرة هرمز و بعد به فسا، شيراز، اصفهان، شوشتر، بصره و نجف رفت و از آنجا عازم كوفه، بغداد و شام شد و اوايل ربيع‌الاول 49 به حلب رسيد؛ از آنجا به دمشق، بيت‌المقدس، اسكندريه، قاهره و عيذاب رفت و آن‌گاه راه مكه در پيش گرفت و در 2 شعبان 49 براي چهارمين بار به زيارت بيت‌الله الحرام شتافت. وي پس از گزاردن مراسم حج به فلسطين رفت و از آنجا عازم تونس شد. ابن بطوطه اواخر شعبان 50 وارد فاس شد و پس از مدتى راهى اندلس شد. وي به جبل طارق رفت و از آنجا به شهر رُنده و سپس مالقه سفر كرد و سرانجام به غرناطه پايتخت اندلس رسيد. ابن بطوطه در اول محرم 53 عازم سفري دشوار و طولانى به افريقاي مركزي شد. وي از طريق سِجِلماسه به تمبوكتو و مالى رفت و راه دشواري را تا هكّار طى كرد و سرانجام، اواخر همان سال به فاس بازگشت. ابن بطوطه از آن پس ديگر به سير و سفر نپرداخت و حدود بيست و اندي سال از اواخر عمر خود را در آنجا به سر برد و همان‌جا درگذشت.
عنوان سفرنامة ابن بطوطه تحفة النظّار فى غرائب الامصار و عجائب الاسفار بوده، ولى نزد اهل دانش بيشتر با نام رحلة ابن بطوطه شناخته شده است. كتاب را ابن بطوطه خود ننوشته است. متن كتاب كه از زبان او نقل شده بود، توسط ابن جُزَي كلبى تحرير گرديد. تقرير ابن بطوطه و املاي كتاب در ذيحجة 56 به پايان رسيد و ابن جزي كار تصحيح و تدارك آن را در صفر 57 به انجام رسانيد. نخستين چاپ متن كامل اثر با ترجمة فرانسوي آن طى سالهاي 853- 858م در جلد منتشر شد. تحقيقات متعددي در زمينة بخشهاي مختلف رحله صورت گرفته كه از آن جمله است ترجمة فون مژيك در 911م و گيب در 929م كه با تفسيرهايى نيز همراه بوده‌اند.*
وي نخستين سفر خود را در رجب 25 به قصد زيارت حج آغاز كرد؛ ابتدا از طنجه به تِلِمسان در الجزيره رفت و پس از گذر از طرابلس و ديگر نواحى شمال افريقا به اسكندريه و دِمياط، و آن‌گاه به قاهره رسيد؛ مدتى بعد راه شام در پيش گرفت و از آنجا به فلسطين رفت و از راه بيت‌المقدس به بيروت، طرابلس، حلب، انطاكيه، لاذقيه، بعلبك و دمشق سفر كرد و مدتى در دمشق اقامت گزيد و سپس راهى مدينه و مكه شد؛ پس از ترك مكه آهنگ عراق كرد و از راه قادسيه به نجف اشرف رفت و پس از آن عازم ايران شد و از آبادان، ماهشهر معشور و شوشتر ديدن كرد و در اين شهر بيمار شد. ابن بطوطه به اصفهان و شيراز نيز سفر كرد و از آنجا به عراق بازگشت. وي بار ديگر عزم سفر حج و زيارت حرمين كرد و ميان سالهاي 29-30ق/329-330م، در مكه اقامت گزيد؛ سپس به سواحل شرقى افريقا و از آنجا به يمن، عدن و مگاديشو مقديشو رفت و از آنجا راه ظفار، سواحل شرقى عربستان، عُمان و خليج‌فارس را در پيش گرفت تا به جزيرة هرمز رسيد؛ آن‌گاه به لارستان فارس، جزيرة كيش و بحرين رفت و در 32ق به مكه بازگشت و پس از گزاردن حج از راه درياي سرخ و عيذاب به غزه، و از آنجا به آسياي صغير رفت.
سفر به سوي شمال را دومين مرحلة سفر ابن بطوطه نوشته‌اند. در اين سفر ابن بطوطه از آسياي صغير گذشت و از طريق سينوپ به درياي سياه رسيد و با گذر از شبه جزيرة كريمه به شهر كفّا رفت؛ سپس سراسر شبه جزيرة كريمه را در نورديد و از آنجا به جنوب روسيه رفت. چنين به نظر مى‌رسد كه وي تا سرزمين بلغارها در كنار رود ولگا نيز سفر كرده باشد. ابن بطوطه سپس از حاجى طرخان به قسطنطنيه رفت و مدتى بعد به منطقة اردوي زرين بازگشت و بعد، از طريق ولگا به خوارزم، بخارا، نخشب، سمرقند، بلخ، هرات، طوس، مشهد، سرخس، تربت حيدريه، نيشابور، بسطام، غزنه و كابل رفت.
اول محرم 34ق/2 سپتامبر 333م ابن بطوطه به درة سند رسيد كه معروف به پنجاب است. بخش ديگر سفرنامة وي از همين جا آغاز مى‌گردد. وي ضمن سفر تا رسيدن به دهلى از شگفتيهاي آن سرزمين و زنده سوزانيدن زنان ياد كرده است.
ابن بطوطه سپس از راه كاليكوت به جزاير مالديو، و آن‌گاه به جزيرة ملوك رفت و در نيمة ربيع‌الثانى 45 آن جزيره را به مقصد سيلان ترك گفت؛ سپس به جزاير مالديو بازگشت و از آنجا به بنگاله، شمال هند، طوالسى و چين رفت. آن‌گاه از طريق ظفار به مسقط و از آنجا به جزيرة هرمز و بعد به فسا، شيراز، اصفهان، شوشتر، بصره و نجف رفت و از آنجا عازم كوفه، بغداد و شام شد و اوايل ربيع‌الاول 49 به حلب رسيد؛ از آنجا به دمشق، بيت‌المقدس، اسكندريه، قاهره و عيذاب رفت و آن‌گاه راه مكه در پيش گرفت و در 2 شعبان 49 براي چهارمين بار به زيارت بيت‌الله الحرام شتافت. وي پس از گزاردن مراسم حج به فلسطين رفت و از آنجا عازم تونس شد. ابن بطوطه اواخر شعبان 50 وارد فاس شد و پس از مدتى راهى اندلس شد. وي به جبل طارق رفت و از آنجا به شهر رُنده و سپس مالقه سفر كرد و سرانجام به غرناطه پايتخت اندلس رسيد. ابن بطوطه در اول محرم 53 عازم سفري دشوار و طولانى به افريقاي مركزي شد. وي از طريق سِجِلماسه به تمبوكتو و مالى رفت و راه دشواري را تا هكّار طى كرد و سرانجام، اواخر همان سال به فاس بازگشت. ابن بطوطه از آن پس ديگر به سير و سفر نپرداخت و حدود بيست و اندي سال از اواخر عمر خود را در آنجا به سر برد و همان‌جا درگذشت.
عنوان سفرنامة ابن بطوطه تحفة النظّار فى غرائب الامصار و عجائب الاسفار بوده، ولى نزد اهل دانش بيشتر با نام رحلة ابن بطوطه شناخته شده است. كتاب را ابن بطوطه خود ننوشته است. متن كتاب كه از زبان او نقل شده بود، توسط ابن جُزَي كلبى تحرير گرديد. تقرير ابن بطوطه و املاي كتاب در ذيحجة 56 به پايان رسيد و ابن جزي كار تصحيح و تدارك آن را در صفر 57 به انجام رسانيد. نخستين چاپ متن كامل اثر با ترجمة فرانسوي آن طى سالهاي 853- 858م در جلد منتشر شد. تحقيقات متعددي در زمينة بخشهاي مختلف رحله صورت گرفته كه از آن جمله است ترجمة فون مژيك در 911م و گيب در 929م كه با تفسيرهايى نيز همراه بوده‌اند.*
منبع: دایره المعارف بزرگ اسلامی
+ نوشته شده در سه شنبه ۱۳۹۰/۰۱/۰۲ ساعت 13:26 توسط محمد قجقی
|
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی