اِبْن‌ِ اَزْرَق دانشنامه ایران جلد: 1 شماره مقاله 429
اِبْن‌ِ اَزْرَق azraq] ،احمد ebn-e بن يوسف بن ازرق فارقى 10 - بعد از 77ق/117-181م، محدث، فقيه، مورخ، جغرافى‌دان معروف و مؤلف تاريخ ميافارقين و آمِد . او در ميافارقين، از شهرهاي مهم ديار بكر متولد شد. ابن ازرق به سبب علاقة شديدي كه به تاريخ، اوضاع اجتماعى، تاريخى و جغرافيايى داشت، به سفرهاي متعددي دست زد. در خلال اين سفرها با طبقات مختلف از خلفا، سلاطين و وزرا گرفته تا علما، قضات و مسئولان حكومتى شهرها و ولايات ملاقاتها كرد و اطلاعات ارزشمندي به دست آورد. در واقع بخش زيادي از آنچه در كتاب تاريخ ميافارقين يا تاريخ الفارقى وي آمده، ثمرة مشاهدات و يادداشتهاي او در طى اين سفرهاست. اين كتاب ظاهراً تنها اثر باقى مانده از اوست.
غرض اصلى از تأليف تاريخ ميافارقين و آمِد، گزارش تاريخى، سياسى و فرهنگى زادگاه مؤلف از بنيادگذاري آن تا اواسط نيمة دوم سدة ق/2م بوده است. با اين‌همه، ابن ازرق تاريخ خود را به ميافارقين منحصر نكرده، بلكه به بسياري از ملل و بلاد و شهرهاي مجاور، به‌خصوص جاهايى را كه خود ديده، نيز پرداخته است. تاريخ او دائرةالمعارف گونه‌اي است از فرهنگ و سياست ادوار گذشته و عصر مؤلف.
ابن ازرق كتاب خود را با ذكر سيرة پيامبر اكرم‌ص و خلافت ابوبكر و عمر آغاز كرده، و سپس به تاريخ بنى اميه و ذكر ولايت‌عهدي يزيد بن معاويه و استحقاق بيشتر خاندان هاشمى براي خلافت پرداخته است. آن‌گاه از عباسيان، سلجوقيان، اتابكان، مروانيان، اُرتُقيان و روابطشان با دستگاه خلافت، و سرانجام، از روابط ميان اينان و دولتهاي مجاور مانند روميان، فاطميان، اندلسيان و جز آن سخن رانده است. همچنين وي در بيان تاريخ شهر ميافارقين، افزون بر دورة اسلامى، به تاريخ گذشتة آن نيز توجه داشته است.*
منبع: دایره المعارف بزرگ اسلامی
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی