بنیاد مختومقلی فراغی

دستور سلطان در تاریخ 5 ژانویه ی 1853،صادر شد .این دستور رای تذکره ی صدارت را تایید واین شرط قید شد که مالکیت زمین متعلق به دولت باشد و امر غسلخانه نیزبه اداره ی اوقاف همایون سپرده شد.[1]ا «

5

باب عالی /نظارت خارجیه /امور سیاسیه ی مدیریت عمومی/عدد/سرورم حضرت صاحب دولت

       انشای درحواست ممهور ( 74نفری) در خصوص  یک قطعه زمین به عرض شش ،طول هفت و ارتفاع هشت زرعه ای در جوار قبرستان سید احمد دره سی در اسکودار،از طرف ایرانیان مبنی بر مشکلات و صعوبات تدفین در ایام شتاء از دایره ی تجارت ایران تقدیم شده است و در مجلس والا نیز رویت شد.انشای متعلق به این استدعا ، عبارت از امر غسلخانه و یک محل کوچک برای حفظ اشیای آن است و در هر مملکت حضرت شاهنشاهی اصحاب سایر مذاهب نیز از امتیاز این مساعده برخوردارند.اینها نیز می خواهند این امتیاز را کسب کنند .بر مبنای این التماس حق دادن این امتیاز به آنها مناسب است ولی درباره ی حق مالکیت آنها قضایا یی وجود دارد.مالکیت آنجا متعلق به دولت علیه است  و انشای اعطای یک مقدار فضای قلعه مانند بر روی غسلخانه به نظارت اوقاف همایون حواله شود.مجلس مذکور نیز افاده کرده ،هر وجه امر و فرمان حضرت شرف اصدار ،صادر کنند،نطق جلیل را  اجرا کنند.این کاغذ مذکور نیز به منظور فرمایش جناب ملوکانه عرض و تقدیم شده است.با این بیان به تذکره ی ثناوری تقدیم شده است .سرورم.

{فرمان}:

     ایت تذکره ی سامیّه ی آصفانه به نظر شوکت اشعار تاجدار رسیده،حق ملکیت در حقوق ملکیت دولت علیه باشد .به این شرط یک قطعه زمین در خصوص اعطای مغسل در محل مذکوره از نطارت مشارالیها شرف فرمان صادرشد.امر و اراده ی سنیه ی جناب شاهنشاه می باشد و کیفیت مذکور به صوب آصفانه ی سامی اعاده شد.دراین باب امر و فرمان من له الامر است.4...

   جازه ی رسمی برای ساخت پس از اختصاص زمین به غسلخانه در سید احمد دره سی ، نیز از سوی دولت عثمانی صادر شد و در سندی که به نظارت خارجه ی ایران در تاریخ 10 اکتبر نوشته شد موجود است،و همان سال نیز غسلخانه ساخته شد . اینگونه تاریخ ساخت غسلخانه و اتاق روشن است .مسجد امروزی بر محل اتاق غسلخانه ساخته شده ولی تاریخ ساخت آن معلوم نیست و احتمال دارد اتاق مزبور ، که هدف از آن محافظت وسایل غسلخانه بوده،کم کم وسعت یافته  و به مسجد تبدیل شده باشد.این واگذاری ها پیامدهای مثبت و منفی بسیار به دنبال داشت.به طوری که دستوری از سلطان عبدالحمید دوم به تاریخ 12 ایلول 1903 وجود دارد و حاکی از آن است که بیمارستان ،مکتب و قبرستان ایرانیان واقع در اسکودار از ورگه ی رسمی(رسومات دولتی) معاف بود.احتمال دارد که دفن و سایر موارد وابسته به آن نیز از این معافیت برخوردار بوده است.[2]

         چند ماه پس از اعلان مشروطیت دوم به دفترصدارت شکایاتی  شده که  نشان می دهد ایرانیان از حدود قبرستان سید احمد دره سی به زمین های اطراف تجاوز کردند. بر مبنای این شکایات، دفتر صدارت یک کمیسیون متشکل از نظارت اوقاف  و شهر امانتی تشکیل داد تا در این خصوص تحقیق شود.[3]اطلاعی از انجام شدن یا نشدن این تحقیقات در دست نیست ولی سند هست که  نشان می دهد ؛ مالکیت این قبرستان به دولت واگذار نشده بود ولی قبرستان محدوده ی

مشخصی داشت.«

6

   تجاوز ایرانیان به حدود قبرستان سید احمد دره سی./   فرمان: بطال و مسوده ی آن به شهر امانتی نوشته شود.(شماره 221).»

       درخواست هایی درمارچ 1913 ، از سوی سفارت ایران مطرح شد که خواهان آن بود که دولت عثمانی  به مالکیت قبرستان، مکتبخانه و سایر اماکن ایرانیان رسمیت بخشند . بین نظارت داخلیه ی دولت علیه و نظارت  خارجیه ی ایران در استانبول ،مکاتباتی رد و بدل شد .سفارت ایران درخواست کرده بود که سندهای مالکیت قبرستان اسکودار،مکتب و بیمارستان مخصوص ایرانیان به آنها مجانی واگذار شود.

       سند دیگری نیز از وزارت خارجه به نظارت داخلیه در تاریخ  2 مارچ 1913 موجود است که خواهان بررسی و تحقیق  درباره ی درخواست سفارت ایران ونیز از چگونگی معاف بودن و نبودن موسسه های ایرانیان و نیز اداره ی آنها پرسش کرده است .می خواهند بداند که آیا اداره ی این اماکن در دست جمعیت خیریه ی ایرانی است ویا حکومت ایران نیز آیا خدماتی که به مردم ارائه می شود باید مجانی باشد یا پولی؟همچنین خواهان آن است تا درباره ی درستی دریافت یا عدم دریافت رسم دفینه و سایر رسوم از سوی ایرانیان در این قبرستان تحقیق شود و مواظب باشند برای کسب حقیقت این مساله ،از ایرانیان تحقیق نشود.[4]مدیریت پلیس استانبول  به تاریخ 15 مارچ 1914 ،در این باره تحقیقاتی انجام داده و راپورت آن را به نظارت داخلیه ارسال کرده بود.

7

«DH.ID:8/123-20. /15/Cemadiulahir/1332/ولایت استانبول /مکتوب جلوغی/ به اداره ی عمومیه ی نظارت داخلیه

{فرمان}خلاصه :

بیمارستان و مکتبخانه ایرانیان در درسعادت و درباره قبرستانی که در اسکودار است.

سرورم حضرت صاحب دولت.

     اداره ی عمومیه ی داخلیه ،جواب نامه ی محرر 19 مارس 1320 به شماره ی 29 تذکره ی علیه به نظارت پناه را ارائه می دهد.ساختمان بیمارستان واقع در سربالایی محمود پاشا در آیاصوفیا تا ورود مظفرالدین شاه به عنوان مکتب استفاده می شد ولی از این تاریخ به بعد مبنی بر انتقال مکتب به محله ی سوغان آغا ،بیمارستان فراغ حال یافت و سفارت ایران اداره و مصارف آن را به عهده گرفت.در این موسسه ی مذکوراز بیمارانی که تداوی می شوند ،اجرت دریافت می شود و در بیمارستان هزینه می شود.دبستان ایرانیان در محله ی امین بیگ در بایزید در زمان جنت مکان سلطان عبدالعزیز توسط خاقان مخلوع به یک زن بنام نور ماه خانم داده شد و پس از وفات مذکوره به کالفاهای اخراج شده از سرای اختصاص یافت.بعد از آن شخصی بنام میرزا خان بیگ که با یک جاریه ازدواج کرد، این کاخ را اشغال کرد.پس از اعدام وی به علل سیاسی  و غیره  ،بعد از آن در سال 1327 در آتش سوزی سوخت.بر مبنای عریضه ی اشرف افندی که برای محافظت اینجا چه کند؟ .امر و فرمان.12 جمادی الاول 1332

والی استانبول مکتوبچی

8

H.İD:8/12320 D/ 15/CA/1332 /

اداره ی عمومیه ی نظارت داخلیه:

به مدیریت عمومیه ی وکالت ولایت استانبول:

    برای بیمارستان ، مکتبیه و قبرستان ایرانیان که در اسکوداراست تعیین حدود شود .مجددا˝ درباره ی بیمارستان،مکتب و قبرستان مذکور گزارش تهیه شود.بر مبنای تذکره ی تقدیم شده از مقام دوم سفارت درباره ی اجرای تحقیقات از سفارت ایران تحقیق شود که آیا بیمارستان و مکتب مذکور از طرف جمعیت خیرین ایران یا حکومت ایران تاسیس شده است؟آیا امروز از طرف چنین جمعیتی یا حکومت ایران اداره می شوند؟ در هر دو حال آیا خدمات دو محل مذکورمجانی است یا اجرت دریافت می شود؟قبرستان مذکور از چند قطعه تشکیل یافته و آیا برای تدفین اموات اجرتی بنام دفینه یا غیره طلب می شود یا نه.لازم است برای تحقیق بیشتر به مقامات ایرانی مراجعه نشود ولازم است از نظارت خارجیه ی جلیلیه تحقیق شود و کیفیت آن به مدیریت علیه ی پلیس نوشته شود.موضوعات تحقیق ،تحریرا˝ فرستاده شود.در این باب.

9

باب عالی /نظارت خارجیه /مدیریت عمومی امور سیاسیه/عدد/ به نظارت جلیلیه ی داخلیه:

سرورم حضرت صاحب دولت:

    تحقیق درباره ی بیمارستان،مکتب  و قبرستان ایرانیان در درسعادت از ولایت استانبول بر مبنای نتیجه ی آن ، درجواب تذکره ی دولتی به تاریخ 5 مارس 1308 و شماره ی 12؛ به سرعت  ارسال آن همت فرموده شود.متمنی است سرور من.18 مارس 1330....

10

ZB:336/71.

/ تاریخ 17/E/1324/  به نظارت علیه ی اوقاف همایون

    جواب تذکره ی علیه ی نظارت پناهی به تاریخ 21...1324 و به شماره ی 121 می باشد.»> این خبر به تجاوز ایرانیان از حدود قبرستان سید احمد دره سی حکایت دارد.یک کمیسیون از نظارت علیه و شهر امانت علیه تشکیل شود وبا حضور ایرانیان خبرکشف و حدود قبرستان تعیین شود.این وضعیت به مدیریت پلیس اسکودار افاده شده است.

11

استانبول پلیس مدیریت عمومی/تحریرات قلمی/عدد/ به جانب عالی نظارت جلیلیه ی داخلیه

حضرت ناظر بیگ افندی:

    نتیجه ی تحقیقات انجام شده در جواب به نامه ی تذکره ی علیه ی نظارت پناه به تاریخ 18 ساباط 1829 و شماره ی 88297/420 درخصوص بیمارستان ،مکتب و قبرستان ایرانیان عبارتند از:بیمارستان ایرانی که در ایاصوفیا در سربالایی محمود پاشاست ابتدا مکتب اطفال ایرانی بود. بعدا˝ توسط مظفرالدین شاه که در سال 1316 به درسعادت آمد ،این مکتب به محله ی سوغان آغا منتقل شد و محل مذکور به بیمارستان تبدیل شد.محل اقامت بیماران و خدمه ومصارفات  واداره ی آن به عهده ی سفارت ایران است.اجرتی که از تداوی بیماران دریافت می شود برای احتیاجات بیمارستان هزینه می شود.مکتبی بنام دبستان ایرانیان در محله ی امین بیگ در بایزید موجود است که در زمان سلطان عبدالعزیز خان جنت مکان کاخ بود.خاقان آن را برای اقامت یک کالفای مخلوع به نام نور ماه اختصاص داد.بعد از وفات کالفای مزبور،برای تیمار کالفاهایی که از کاخ خارج می شدند اختصاص یافت.بر این مبنا کاخ مذکور را شخصی به نام میرزا حسن که یک جاریه به وی داده شده بود؛اشغال کرد. مومی الیه توسط حکومت ایران به سفارت بمبیی تعیین شد ولی بالاخره عزل شد.وی به درسعادت بازگشت اما با معرفت سفارت در در سعادت در اقامتگاهش دستگیر و همراه با صندوقچه ای اسناد به ایران اعزام شد.به علت اسباب سیاسی سلبا˝ اعدام شد.زوجه ی وی همراه با بچه ی شش ماهه اش که در اینجا اقامت داشتند ،بعد از مدت کوتاهی فوت کردند.بعد از این شخصی به نام حاجی محمد افندی غواص سفارتخانه جهت فروش اموال و وسایل کاخ مامور شد.وی  تا فروش اشیای کاخ در سال 1298 ق همراه با خانواده ی خود در این کاخ اقامت داشت.در این سال از طرف جمعیتی به نام جمعیت دبستان ایرانیه و تحت ریاست سفیر ایران در درسعادت بنای مذکور به مکتب تخصیص یافت.مصارف آن نیز از طرف جمعیت مذکور تسویه و بر عهده گرفته شد.ازاین سرای تا سال 1327 با نام مکتب استفاده می شد طی این سال بنای مذکور در یک آتش سوزی سوخت.زمین 900 عرشین و سنگ و سایر چیزهای باقی مانده ی آن حفظ شد.امروز حاجی علی اشرف افندی متاهل و مقیم در محله ی "قالچه جی"  یک قسمت از سنگ و آجر آن را فروخت و به اینها اکتفا نکرده و پنج باب حجره و دو انبار زغال در زمین ساخته و اجاره داده است.اجاره ی آنها را نیز برای خود دریافت می کند.زمین مذکور در دفتر خاقانیه ی مدیریت عمومی به نام نورماه ،یک کاخ قید شده است و در اسکودار فقط یک قبرستان به ایرانیان تعلق دارد .اینجا نیز برای تدفین اموات ،پول هایی به نام دفینه و غیره دریافت می شود.چون این مساله فهمیده شد ،معروض است که در این باب امر و اراده به حضرت سرورم (افندیم حضرتلری)مربوط می باشد.

به نام پولیس مدیر عمومی...2 مارس 1320

      امروزه قبرستان ایرانیان واقع در محله ی اسکوداراستانبول به قبرستان عجم  نیز مشهور است و بر خلاف سایر ساکنان ترکیه ، جهت تدفین امواتی که به آنجا منتقل می شوند ،پولی دریافت نمی شود. این قبرستان نه تنها مختص به ایرانیان است بلکه جعفریان ترکیه نیز دراین قبرستان دفن می شوند.مناسب تر آن است که این محل را قبرستان جعفریان بگوییم .اشخاص مشهوری چون "عبدالباقی گلپنارلی "و خاندان معروف صوفی مشرب"جم کاراجا" نیز در این قبرستان دفن شده و می شوند.

    اهمیت دیگر قبرستان سید احمد دره سی به استفاده های دیگر ایرانیان از این قبرستان است.برگزاری مراسم های محرم از جمله ی این استفاده ها بود.سندی که به اجرای اولین مراسم محرم در این قبرستان اشاره کند، فعلا وجود ندارد.احتمالا پس ازبنای ساختمان غسلخانه و مسجد یعنی نیمه ی دوم قرن 19/13ق،این محل به اجرای مراسم محرم اختصاص یافت.[5] لکن برخی اسناد موجود ازسال 1890 ،به برگزاری مراسم های محرم در اسکودار اشاره دارند .پس این سال می تواند آغازی برای برگزاری مراسم های محرم در سید احمد دره سی باشد. هر چند این تاریخ دقیق نمی باشد و به بررسی های بیشتری نیاز دارد، لکن احتمال دیگر اینکه پس از سختگیری دولت عثمانی جهت برگزاری مراسم محرم در بایزید واطرافش،برگزاری مراسم در سید احمد دره سی واقع در اسکودار توسط دولت اغماض شده است . مساله ی دیگراینکه، تبدیل غسلخانه به مسجد نیز به احتمال از عواقب برگزاری مراسم محرم در این محل بوده است.