در این قسمت از ارزش های فرهنگی بغاز کوی –هاتوشاش در ترکیه ، که از نوامبر ۱۹۸٦ بدین طرف در لیست میراث فرهنگی جهان جای دارد ، بحث خواهیم کرد .

هاتوشاش در بغاز کوی استان چوروم ترکیه ، بعنوان پایتخت تمدن هیتیت از جایگاه ممتازی در فرهنگ اناطولی بر خور دار میباشد . بغاز کوی - هاتوشاش که در مرتبه ۳۷۷ ام لیست میراث فرهنگی جهان جاری دارد ، ها توشا نیز خوانده میشود . در اطراف بغاز کوی استان چوروم تپه های فرهنگی مهم بسیاری وجود دارند . یکی از این تپه ها ، الاجا هویوک میباشد . این تپه فرهنگی در ٤٥ کیلومتری مرکز استان چوروم و بفاصله ۱۷ کیلومتر از شهرستان الا جا واقع شده و با انکارا قریب ۲۱۰ کیلومتر فاصله دارد .

تپه فرهنگی الاجا هویوک در سال ۱۸۳٥ و توسط سیاحی بنام هامیلتون کشف گردید . و بعد از آن بصورت محلی برای کاوشگران و باستانشناسان در آمد . سیاح دیگری بنام " پروت " بسال ۱۸٦۱ در خلال گردش در اناطولی ، به این تپه آمده و دروازه های چپ و راست آنرا کشف نمود .

" پروت " بهمراه " رامسی دو ویلسون " که نقش مهمی در تثبیت جغرافیای تاریخی آناطولی داشته است ، در سال ۱۸۸۱ تپه فرهنگی الاجا هویوک را کند و کرده و چند برجسته کاری را به برجسته کاری های دیواری دیگر هاتوشاش علاوه نمود . باستانشناس دیگری بنام " ژانتره " وقتی بسال ۱۸۹۳ با آناطولی آمد ، به تپه فرهنگی الاجا هویوک نیز سر زده و در میان دهلیزی چهار گوش ، دروازه انتهائی هاتوشاش را کشف کرد . " ژآنتره " با مشاهده برجسته کاری های روی در وازه ، مثل " پروت " ادعا کرد که درب نه به یک کاخ بلکه به یک معبد باز میشده است . " ژآنتره " که مجسمه های شیر جناج جنوبی دروازه را نیز بررسی کرد ، کتیبه های روی در وازه را از آن فریقی ها دانسته و به تز " رامسی " در این مورد قوت بخشید .

" هوگو وینکلر " که از سال ٦ به بعد به کاووش و فعالیت در بغاز کوی پرداخت ، بدنبال در یافت تکلیف و پیشنهادی از مدیر وقت موزه باستانشناسی استانبول ، تصمیم گرفت تا در تپه الاجا هویوک ، حفاریهائی انجام بدهد . او بمدت ۱٥ روز در اطراف دروازه جنوبی هاتوشاش حفریاتی انجام داده و به بقایای چند محل اسکان دست یافت .

اولین کاووش های سیستماتیک در تپه فرهنگی الاجا هویوک ، در دوران اولیه جمهوری ترکیه و بفرمان اتاترک انجام گرفت . این حفریات باستانشناسی که از طرف موسسه زبان و تاریخ ترک صورت پذیرفت ، تا سال ۱۹۸۳ ادامه یافت . حفریات در سال ۱۹۹۷ دوباره با هدایت و مدیریت پروفسور " ایکات چنار اوغلو " آغاز گردید . در پایان حفریات باستانشناسی و علمی انجام گرفته در الاجا هویوک ، معلوم شد که تپه از عصر کالکولیتیک همواره مورد اسکان قرار داشته و در آن بقایای چهار شهر روی هم نهفته است . این چهارطبقه که به ترتیب به دوران کالکولیتیک ؛ مفرغ ، هیتیت و فریق تعلق دارند ، در بین خود نیز به ۱٥ لایه تقسیم میشوند .

اولین اسکان در الاجا هویوک ، در عصر کالکولیتیک و در تپه های شمالی ان که بالا تر از سطح در یا هستند ، انجام گرفت . معماری آندوران بر اساس استفاده از سنگ و آجر در خانه و دیوار سازی اتکا داشت . سقف خانه ها به نی و پوشال ، پوشانیده شده و با گل رس محکم میگردید . بعد از آن نوبت به عصر مفرغ میرسد که سیزده قبر صندوقه ائی مکشوفه در الاجا هویوک ، به این دوره مربوط است .

این صندوقه ها که در لایه های پنجم و هفتم ، طبقه دوم کشف شده اند ، ارزش فرهنگی فراوانی دارند . این بقایا را میتوان بی مانند ترین نمونه های مزاری اناطولی و حتی خاور نزدیک بحساب آورد . صندوقه ها به عظمت آرامگاه ساخته شده و در هرکدام تنها یک زن و یا مردی بالغ دفن شده است . برخلاف تیپ و شکل دیگر آرامگاه های اناطولی مرکزی ، در آرامگاههای الاجا هویوک ، انسجامی بین مرده گان و قبور آنها وجود دارد . در این آرامگاه ها غنی ترین و نادر ترین اشیای هدیده ائی دوران مفرغ در کنار مرده بیادگار گذاشته شده است . که در بین آنها میتوان به مجسمه های برنزی گوزن و گاو نر ، اشیای زینتی ، قمه ، شمشیر ، تبر ، ابزار سفالی ، سنگی ، طلائی ، مسی ، برنجی ، و نقره ائی بر خورد کرد .

نظام معماری در لایه متعلق به عصر مفرغ تپه فرهنگی الاجا هویوک ، به تکنیک مخصوص اناطولی شباهت دارد . بر اساس این طرز معماری ، دیوارهای اجری بر روی پایه های سنگی بنا شده و سقف با گل و پوشال ، بسته شده است .

طبقه فرهنگی دوران هیتیت تپه الاجا هویوک ، نیز ۳ لایه دارد . در این طبقه سیستم دفاعی دایره شکلی در کنار تپه با قطر ۲٥۰ متر ، تاسیس شده و دو دروازه ورودی به آن تعبیه گردیده است . یکی از این دروازه ها در جنوب شرقی و دیگری نیز در غرب تپه واقع میباشد . در دو طرف دروازه مجسمه هائی جای دارد که ارتفاعشان به دو متر میرسد . مجسمه ها تنه ائی تنومند و پاههای کوتاهی داشته و در پنجه های خود عقاب دوسری را بدام انداخته اند .

منبع: ت.ر.ت فارسی