|
آب‌نشان (واترمارک)
بی‌گمان همه خوانندگان دیده‌اند که در اسکناس‌ها بخشی هست که هنگام قرار گرفتن در برابر نور ، تصویر یا نوشته‌ای در میان آن نمایان می‌شود. "آب‌نشان" نیز دقیقاً همین ساختار را دارد منتها این نشان را کارگاه‌ها/کارخانه‌های کاغذسازی در بطن کاغذهای تولیدی خود درج می‌کردند. این نشان‌ها در کاغذهای ساخت مشرق‌زمین دیده نمی‌شود و تقریباً همة کاغذهای دارای این نشان‌ها ساخته کشورهای فرنگی بوده است ؛ لذا با دیدن این نشان‌ها به آسانی می‌توان دریافت که با یک "کاغذ فرنگی" رویاروی هستیم. این نشان در زبان انگلیسی "واترمارک" خوانده می‌شود و در زبان فارسی نیز به همین صورت به کار رفته اما برابرهایی فارسی چون "آب‌نشان" نیز برای آن ساخته شده است که ما نیز همین اصطلاح اخیر را مناسب می‌دانیم.
در آب‌نشان‌ها معمولاً نشان بازرگانیِ کارخانه سازنده و گاهی نیز اطلاعاتی چون سال تولید کاغذ و برخی دیگر از مشخصات درج می‌شد.
کهن‌ترین گزارش کاربرد کاغذهای فرنگیِ دارای آب‌نشان در نسخه‌های دوره اسلامی به حدود سده هشتم هجری باز می‌گردد اما نمونه یاد شده استثنایی است و رواج کاربرد این کاغذها از دوره صفویه آغاز می‌شود. از جمله این نمونه‌ها می‌توان به سندی با تاریخ 959 ق اشاره کرد که در میان اسناد مرتبط با بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی به دست آمده است.
نمایش دادن آب‌نشان در عکس‌ها تا حدودی دشوار است اما خوشبختانه در میان تصاویر موجود از نسخه‌های کتابخانه مدرسه مروی در مرکز پژوهشی میراث مکتوب نمونه‌های نسبتاً واضحی از آب‌نشان در آستر برخی از دستنویس‌ها یافت می‌شود که تصویر یک نمونه از آن‌ها را در «شکل 1» می‌بینیم.
این تصویر مربوط به دستنویس حاوی‌الاقوال استرآبادی (نسخه 208 کتابخانه مدرسه مروی ، مورخ 1017 ق) است. برای اینکه تصویر این آب‌نشان با وضوح بیشتری نمایان باشد تصویر آن را با بزرگنمایی بیشتر و تغییر طیف‌های رنگی نمایش داده‌ایم. نیز بدان دلیل که این آب‌نشان در نسخه بصورت برعکس بوده آن را برگردانده‌ایم.
«شکل 1»
چنانکه می‌بینیم در این "آب‌نشان" تصویری از سرِ انسان مندرج است که در زیر آن دو حرف « A * R » ترسیم شده است. نمونه دیگری از آب‌نشانِ همان کارخانه را در «شکل 2» می‌بینیم که مربوط به آستر دفه پایان جلد دستنویس شرح الکافیه استرآبادی (نسخه 150 کتابخانه مدرسه مروی ، مورخ 992 ق) است.
«شکل 2»
می‌بینیم که این آب‌نشان در کلیات با نمونه پیشین شبیه است اما با دقت بیشتر می‌توان دریافت که نسبت بدان دگرگونی‌هایی دارد. این موضوع می‌تواند نشانگر آن باشد که گاهی نقش آب‌نشان‌های کارخانه‌ها دقیقاً یکسان و منطبق با یکدیگر نبوده است. | 
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی