|
رکابه (= پاورق ، پای برگ)
در گذشته چندان مرسوم نبود که صفحات نسخه را پس از کتابت شماره‌گذاری کنند چرا که در عمل تقریباً ناممکن بود که نسخه‌ها را به گونه‌ای کتابت کنند تا شماره صفحه‌های آن‌ها با یکدیگر برابر باشد. به همین دلیل ارجاع دادن به صفحات نسخه‌ها ناممکن بوده و دیگر لزومی به برگ‌شماری نسخه‌ها نبود. اگر هم برخی مالکان نسخه‌ها دستنویسشان را برگ‌شماری می‌کردند این کار را برای استفادة شخصی انجام داده و این شماره‌ها فقط برای همان نسخه کاربرد داشت.
از سویی به این دلیل که برگ‌شماری نسخه‌ها – بویژه در نخستین سده‌های اسلامی- چندان رواج نداشت ، پس از آسیب دیدن نسخه و پریشان شدن برگه‌های آن بسیار دشوار بود که برگه‌ها را مرتب کنند ؛ به همین دلیل پیشینیان برای جلوگیری از اینگونه دشواری‌ها ، نگارش "رکابه" را ابداع کردند.
وقتی نسخه‌ای را باز می‌کنیم ، دو صفحه در برابرمان قرار می‌گیرد. یکی در سوی راست که رویه پشتی از برگه پیشین است و دیگری در سوی چپ که رویه نخستین از برگه دوم است. پیشینیان برای ثبتِ "رکابه" بدینگونه عمل می‌کردند که یک یا چند واژه آغازین از صفحه سمت چپ را در پایینِ صفحه سمت راست می‌نوشتند. با این کار مشخص می‌شد که برگه بعدی با چه واژه یا واژه‌هایی آغاز می‌شود.
نمونه‌ای از این رکابه‌ها را در «شکل 1» می‌بینیم. چنانکه دیده می‌شود صفحه سمت چپ با تعبیر «بجانب» (به جانب) آغاز می‌شود و همین تعبیر در گوشه پایین از سمت چپ صفحه سمت راست نوشته شده است و ما هر دو مورد را با بزرگنمایی بیشتر در بالا و پایین نمایش داده‌ایم.
«شکل 1»
تا جایی که نویسنده این سطرها می‌داند ثبت رکابه از دوره تیموریان یعنی حدود سده نهم هجری در نسخه‌ها رواج یافت و اگر نسخه‌ای پیش از این دوره یافت شود که دارای رکابه باشد می‌توان احتمال داد که رکابه‌های آن در دوره‌های بعدی به نسخه افزوده شده است. | 
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی