|
ابری (کاغذ ابر و باد)"ابری" کاغذ‌ی است که با رنگ‌های گوناگون و با طرح‌هایی شبیه به ابرهای آسمان یا امواجِ آب رنگ‌آمیزی شده باشد و احتمالاً بیشتر خوانندگان با آن آشنایی دارند.
در مورد ابداع کننده ابری میان پژوهشگران اختلاف نظر وجود دارد اما آنچه مسلم است اینکه کاغذ ابری از سال‌های پایانی سده نهم و اوایل سده دهم هجری در کتاب‌آرایی مورد استفاده قرار گرفته است. شواهد نشان می‌دهد که شیوه‌های ساخت ابری در میان گذشتگان یکسان نبوده و پس از اینکه این شیوه توسط مبدع آن به کار گرفته شد ، دیگران نیز برای ساختن نمونه‌های مشابه اقدام کردند و هرکدام برای خود شیوه‌ای را پیش گرفتند. به همین دلیل تفاوت‌هایی میان ابری‌ها مشاهده می‌شود که البته با دقت در جزئیات ، قابل تشخیص است.
استفاده از کاغذهای ابری بویژه در سده دهم و یازدهم هجری رواج بسیار یافت و کاربردهای گوناگونی در کتاب‌آرایی پیدا کرد. برخی از این کاربردها را با نمونه‌های آن در زیر مورد بررسی قرار خواهیم داد :
کاربرد ابری برای نگارش قطعه‌های خوشنویسییکی از کاربردهای کاغذ ابری ، استفاده آن در کتابت قطعات خوشنویسی بوده است. نمونه‌های این کاربرد را بیشتر در قطعات منفرد یا قطعه‌های مندرج در مرقعات مشاهده می‌کنیم و نسخه‌هایی که کاغذ آنها به تمامی از نوع ابری باشد ، انگشت‌شمار است.
ابری‌هایی که برای خوشنویسی به کار برده می‌شد معمولاً دارای طرح‌های محو و کمرنگ بوده است تا نوشته‌ها در میانه طرح‌های ابری محو نشده و جلوه خود را حفظ کند. نمونه‌ای از این شیوه را در «شکل 1» می‌بینیم که مربوط به یک قطعه خوشنویسی (مرقع 353 مجموعه اهدایی فیروز به کتابخانه مجلس) است.
شکل 1
کاربرد در متن و حاشیه کردن نسخه‌ها و مرقعات
یکی دیگر از موارد استفاده از کاغذ ابری ، کاربرد آن در متن و حاشیه کردن مرقعات و نسخه‌ها بوده است. نمونه‌ای از این کاربرد را در «شکل 2» می‌بینیم که مربوط به دستنویسی از گوی و چوگان عارفی (نسخه 2345 کتابخانه مجلس ، بی‌تا [حدود سده 9 یا 10 ق]) است.
شکل 2
کاربرد در آسترِ جلدها
یکی دیگر از کاربردهای ابری استفاده آن در آستر جلدها بوده است. استفاده از ابری در آستر جلدها پس از رواج تولید این کاغذ در سال‌های پایانی سده نهم و اوایل سده دهم هجری آغاز شد. با توجه به نسخه‌های فراوانی که در آستر جلد آنها از کاغذ ابری استفاده شده می‌توان گفت که یکی از کاربردهای اصلی این کاغذها در آستر جلدها بوده است.
برای نمونه در «شکل 3» تصویر آستر دفه پایانی جلد دستنویسی از تاریخ گزیده حمدالله مستوفی (نسخه 9368 کتابخانه مجلس ، مورخ 851 ق) را آورده‌ایم که در آن از ابری استفاده شده است.
شکل 3
علی صفری آق‌قلعه - مرکز پژوهشی میراث مکتوب | 
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی