|
جلدهای پارچه‌ای ، گونه‌ای از جلدها را تشکیل می‌دهند که در ابره آن‌ها از انواع گوناگون بافته‌ها - مانند مخمل ، ترمه ، زری و...- استفاده شده است. این جلدها معمولاً بدون مقوا (جلد یک‌لایی) بوده و لذا در "بیاض"ها و "جنگ"های بیاضی‌شکل به کار می‌رفت اما نمونه‌های فراوانی از جلدهای پارچه‌ای نیز به دست است که در آن‌ها مقوا نیز به کار رفته است.
شیوة ساخت این جلدها بدینگونه بود که نخست پارچه مورد نظر را به اندازة دفه‌های جلد بریده و بر روی مقوا می‌چسباندند ؛ سپس لبه‌های دفه‌های جلد را با نواری باریک از جنس چرم می‌پوشاندند تا ریشه‌های لبة پارچه نمایان نباشد. پس از این مرحله نیز معمولاً چرمِ لبه جلد را با نقش‌های "زنجیره" تزئین می‌کردند. عطفِ جلد را نیز معمولاً از چرم می‌ساختند.
نمونه‌ای از این جلدها را در «شکل 1» می‌بینیم که مربوط به جلد مجموعه‌ای از طریقت‌نامه و صحبت‌نامه عماد فقیه کرمانی (نسخة 591 کتابخانه سنا ، بی‌تا [میانه 817 - 838 ق ]) را می‌بینیم. نسخه برای ابوالفتح ابراهیم‌سلطان تیموری کتابت شده است و این موضوع در ترج تقدیمیه پشت‌نسخه دیده می‌شود اما گمان می‌رود که جلد نسخه تجدید شده و مربوط به پس از دوره صفویه باشد.
شکل 1
می‌بینیم که رویه جلد از جنس ترمه انتخاب شده و عطف و حاشیه آن از جنس چرم تهیه شده است. نمونه دیگر که در «شکل 2» می‌بینیم مربوط به دستنویسی درباره کیمیا (نسخة 1016 کتابخانه مدرسه مروی ، بی‌تا) است.
شکل 2
نمونه دیگر که در «شکل 3» می‌بینیم مربوط به دستنویسی از دیوان حافظ (نسخه 7674 کتابخانه مجلس ، بی‌تا) است که به همین شیوه ساخته شده است.
شکل 3
علی صفری آق‌قلعه – مرکز پژوهشی میراث مکتوب
| 
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی