قيات خان حدود 1754 در كو موش دپه يا حسنقلي از مادر زاده شده است خان تركمن هاي حاشيه درياي خزر را ، قياس بگ ، قياس بك هم مي گويند . از گذشته هاي دور قيات خان اطلاعي در دست نيست . وي از ميان توده مردم بپا خاسته و فرزند يك آهنگر ماهر بود . وي خود نيز مدتي به حرفه ي آهنگري مشغول بوده مكان هاي زندگي وي كوموش دپه ، حسنقلي ، چله كن بوده است . ياغشي محمد و قادير محمد فرزندان قيات خان بودند . براي اولين بار نام او به سال 1813 ميلادي مطرح مي شود . تركمن هاي گرگان و اترك در همان سال به جنبش اعتراضي گسترده اي عليه فتحعلي شاه قاجار دست مي زنند . بعد از خاتمه جنگ ايران و روسيه قيات خان با گروهي از همرزمانش به عنوان نماينده مردم خود جهت پاره اي  مذاكرات  به قفقاز اعزام  مي شود . بعد از اين واقعه وي شهرت تاريخي كسب مي كند . در ادامه وي در جهت گسترش روابط تجاري آستراخان ، باكو و ايران تلاش وسيعي انجام داده و به عنوان خان تركمنهاي حاشيه دريا مطرح مي شود . قيات خان بين سالهاي 1821-1819  با نيروهاي م.ي . پو نو ماريود و ن.ن.موراويو در سال 1836 با نيروهاي گ. س. كارلين همكاري مي كند با همان امتياز به سهولت به اداره مركزي قفقاز كه در تفليس مستقر بود وارد مي شود . بين سالهاي 20و 30 قرن نوزدهم قيات خان وپسرانش ، به عنوان تاجران بزرگ منطقه در مسير دريايي استر آباد ، مازندران ، گيلان ، باكو و آستراخان به فعاليت تجاري مشغول بودند ، فعاليتهاي تجاري نتيجه مثبتي به بار نمي آورد و تجارت قيات شكست مي خورد . غارت و دزدي در دريا و سواحل اوج مي گيرد . تاجران يكي پس از ديگري كشته مي شوند بدين صورت روابط ايران و روسيه رنگ مي بازد . وجود منابع عظيم مالي و طبيعي عوامل اسلسي به وجود آمدن تنش و مخاصمات فيمابين بود . رقابت سختي از يك طرف بين روسيه و ايران و از طرف ديگر بين ايران و قيات خان براي دستيابي به اين منابع عظيم ثروت در مي گيرد . دشمن اصلي قيات خان در اين رقابت مير باقر اف ايراني الاصل بود كه تابعيت روسيه را بنا به دلايل تجاري پذيرفته بود . هدف نهايي او اخراج قيات خان از فعاليتهاي بازرگاني و همچنين نابودي ايشان بود . بدون شك قيات خان و فرزندانش قرباني رقابت نا عادلانه تجاري شدند . سال 1821 ميلادي قيات خانت يكي از فرزندان خود را به دانشگاهي كه براي آسيايي ها در تفليس گشايش يافته بود اعزام مي كند . فرزند ديگرش قادير محمد و نوه هاي خود را در مدرسه مسانك پتر بورك تفليس به فراگيري علوم مي گذارد . قيات خان داراي مهر و نشان مخصوص به خود بود كه روي آن تصوير اسبي نقاشي شده بود . تابستان سال 1842 ميلادي براي قيات خان و فرزندانش سال ناگواري بود . تمهيدات روابط تجاري با روسيه به رهبري قيات خان و فرزندانش حكومت ايران به خصوص محمد شاه قاجار را هراسان مي كند .  ايران آن منطقه را جزء لاينفك خاك خود قلمداد مي كرد به همين دليل شاه و حكومت ايران به هر طريقي راههاي نابودي قيات خان و فرزندانش را دنبال مي كنند . تاجران ايراني در فروش نمك ، ماهي و نفت بر عليه قيات خان متحد مي شوند . در سال 1842ياغشي محمد خان توسط نيروهاي روسي به زندان مي افتد . زنداني شدن فرزندان قيات خان در واپسين سالهاي زندگي براي او ضربه سختي بوده است . او با توجه به گذشت 80 سال از زندگيش از حاكم قفقاز درخواست كتبي براي بازگشت خود و فرزندش به وطن به عمل مي آورد . او زنداني شدن فرزندش را ناشي از سوء تفاهم دانسته ، به باكو باز مي گردد. شش ماه در باكو به حالت قرنطينه مي ماند . دادخواهي هاي مستمر او گوش شنوايي نمي يابد . قيات خان در اواسط مارس 1842 ميلادي به علت ناتواني و كهولت سن با از دست دادن بينايي چشمانش در سن 89 سالگي در زندان تفليس غريبانه از دنيا مي رود .

از کتاب سرداران ترکمن برگردان به فارسی عبدالعظیم مامی زاده

منبع:komishdepemiz.blogfa.com