قبایل ترکمن در آناتولی ( بخش اول) نوشته ی دکتر توفان گوندوز ترجمه ی محمد قجقی
توضيح: دكتر توفان گوندوز، استاد تاريخ دانشگاه غازي در آنكاراي تركيه است. كتابي كه ايشان تاليف كرده‌اند متشكل از اين بخش‌ها است: در خصوص منابع و تحقيقات، مدخل «از مام وطن به آناتولي»
قسمت اول: تركمن‌هاي بوزاولوس، قسمت دوم: ساختار اداري بوزاولوس وظايف مالي آن
قسمت سوم: بوزاولوس و زندگي در ييلاق و قشلاق
نتيجه- كتابشناسي، ضمايم و فهرست.
بنده از مجموعه‌ي مطالب فوق فقط «مدخل» يعني از صفحه 17 تا 42 را ترجمه نموده‌ام. البته اگر جناب آقاي دكتر توفان گوندوز موافقت نمايند شايد بقيه‌ي مطالب كتاب مذكور را هم به توفيق الهي ترجمه نمايم. اما در همين مدخل اين مطالب را خواهيم خواند: ازمام وطن به آناتولي: اسم تركمن و دولت سلجوقي و تركمن‌ها. ترجمه در سال 1384 انجام شد. از دكتر توفان گوندوز كه با ارسال مدخل تجديد نظر شده‌ي كتاب امكان بروز شدن مطلب را فراهم آوردند، تشكر و تقدير مي‌نمايم. محمد قجقي
از مام وطن به آناتولی
اسم تركمن. مسئله‌ي منشاء قومي تركمن‌ها، كه پدران تركان آناتولي، تركمنستان، آذربايجان، عراق، ايران، سوريه، افغانستان و بالكان مي‌باشند، هنوز به صورت قطعي حل و فصل نشده است.
بر اساس جغرافياي اسلام مقدسی ، احتمال بسيار دارد كه ساكنان تركمن شهر «اردو» در شمال شرقي اسفیجاب اولين گروه از تركان باشند، كه اسلام را پذيرفته‌اند. چيني‌ها هم با نام تركمن‌ها، به عنوان افرادي كه در محدوده‌هاي حاكميت قارلوق‌ها مي‌زيسته‌اند، آشنا بوده‌اند. از اين جهت احتمال اينكه از زمره‌ي قارلوق‌ها بوده باشند، يا اينكه پس از پايان يافتن حاكميت گوگ ترك‌ها- به سبب حملات اويغورها و اوغوز قارلوق‌ها، كه ديگر اصطلاح «گوك ترك» را بكار نمي‌برده‌اند، مسئله‌ي كاربرد اسم تركمن را پيش كشيده باشند- نیز وجود دارد. هر چند اين ديدگاه مورد تاييد محمود كاشغرلي نمي‌باشد. او ضمن اينكه مي‌نويسد: قارلوق‌ها جزئي از تركمن‌ها هستند، اينها «قارلوق‌ها» طايفه‌اي از تركمن‌ها هستند و «قارلوق نام قسمتي از تركان كوچ نشين است» از اوغوزها متفاوت هستند، مثل اوغوزان تركمن هستند». قارلوق‌ها را شاخه‌اي از تركمن‌ها بحساب مي‌آورد. ضمناً محمود كاشغرلي اگر چه قارلوق‌ها را بخش و جزء شمرده و مورد بحث قرار داده، آنها را در فهرست 22 طايفه ی اوغوزنامه‌ي خويش قيد نكرده است. علت اينكه كاشغرلي آنها را از اوغوزان مستقل شمرده، مي‌تواند وجود تفاوت در لهجه‌ي آنها باشد. معناي عبارت "مثل اوغوزان تركمن هستند" شاید علاوه بر برادري خوني (خويشاوندي نژادي) بیانگر شباهت در شیوه ی زندگي و كوچ نشين بودن ایشان باشد.
طبق يك افسانه، يكي از قبايل چهارگانه‌اي كه «اوغوزقاغان» بدانها نام نهاده است «قارلوق» هستند. به نوشته‌ي ابوالغازي در اثناي غذا دادن «غون خان» به برادران كوچك و پسرانش، «قارلوق‌ها» مشغول نگهداري از اسب‌هاي ايگدرها و بوگدوزها، خارج از چادر، بوده‌اند. احتمالاً قارلوق‌ها از خويشاوندان و اقربای نزديك اوغوزان بوده و مدتي با تركمن‌ها زندگي مي‌كرده‌اند. هم‌چنين خلج‌ها كه در تشكيل 24 طايفه اوغوز «تركمن» دو قبيله را بوجود آورده‌اند، نيز از تركمن‌ها جدا شده‌اند.
محمود كاشغرلي به اوغوزان نام تركمن اطلاق مي‌كند. اينكه او مي‌نويسد: اوغوزان يك طايفه‌ي ترك هستند، اوغوزان تركمن مي‌باشند، اينها 22 قسمت هستند، خلج‌ها كه دو طايفه هستند، از اينها جدا شده‌اند، نشان مي‌دهد كه او اوغوز و تركمن را به صورتي روشن و واضح يكي مي‌داند. در اصل ترديدي در آن باره وجود ندارد.
چون تركمن‌ها از گروه تركان، اولين قومي بودند كه مسلمان شدند، در مورد اوغوزهايي كه در جوار آنها اقامت داشتند و اوغوزهايي كه اسلام را پذيرفته بودند، گفته مي‌شد كه آنها «تركمن» شده‌اند. اينها به جمع مسلمانان وارد شده، بخاطر دانستن زبان عربي يا فارسي، بين تجار مسلمان و اوغوزها، كار ديلماجي (مترجمی) را انجام مي‌دادند.
هم‌چنين مطرح شده است كه بعلت نزديكي و ارتباط با تجار مسلمان، پوشش و سر و وضع آنها نيز با ديگر تركان متفاوت بوده است. ايشان به نوشته‌ي ابوالغازي، از نظر فيزيك ظاهري نيز به برادرانشان در ماوراءالنهر و نقاط ديگر شباهتي نداشتند.
محمود كاشغرلي اگر چه نوشته است كه «ذوالقرنين» نام «ترك مانند» (شبيه به ترك) را بدانها داده است، به اجزاء و اعضاي تركي كه در جهان اسلام به دين اسلام درآمدند نيز «ترك مانند» مي‌گفتند و بدين صورت نام «ترك من» به اين صورت پديد آمده است. او اين شيوه‌ي ايضاح مطلب را قابل قبول‌تر مي‌داند. ابوالغازي توضيح مي‌دهد كه اين اسم را فارس‌ها- ایرانی ها- نهاده‌اند، اما افراد عامي نمي‌توانستند كلمه « ترک مانند» را اداء نمايند، لذا آن را به صورت «تركمن» تغيير داده‌اند. برخي از مورخين نوشته‌اند كه اين اسم از تركيب كلمات «ترك- ايمان» به معناي «تركِ با ايمان» ايجاد شده است. اما توضيحاتي از اين دست قابل اعتماد نيستند. آنچه دقت ما را- هم در محمود كاشغرلي و هم در منابع اسلامي- بخود جلب مي‌كند، اصراري است كه در تشبيه قوم مذكور به «ترك» وجود دارد. اين امر، اين سوال را پيش مي‌آورد كه آيا تركمن‌ها از بقاياي يكي از «اون اوق»هاي تشكيل دهنده گوگ ترك‌ها يا خويشاوندان آنها مي‌باشند؟
نتيجه: اسم تركمن در قرن دهم نام يك گروه كوچك ساكن شهر «اوردو» و اصطلاحي سياسي بوده كه در سايه ی نقش تاريخي كه همسايگانشان به آنها داده بودند، در قرن 11/م قارلوق‌ها، خلج‌ها و اوغوزها را نيز به خود ملحق ساخته بود. در حقيقت قارلوق‌ها و خلج‌ها، در ادوار اوليه از اين اتحادیه جدا شده بودند. بنابراين نام «تركمن» منحصرا به اوغوزان اطلاق گرديد. محمود كاشغرلي در قرن 11/م فقط از تشكل‌هاي تركمني كه از طوايف اوغوز پديد آمده بودند، سخن رانده است و حتي به اينكه آنها بين خودشان به تفرعات كوچك و بزرگ كه نام پدرانشان را گرفته‌اند، تقسيم مي‌شده‌اند، اشاره مي‌كند. از طرف ديگر اينكه اوغوزها تا قرن 13/م خودشان را تركمن ناميده‌اند، از تفاوت شیوه ی زندگی كوچ نشينان و يكجا نشينان ناشي شده است و «تركمن‌ها» مظهر زندگي كوچ‌نشيني تلقي مي‌شده‌اند.
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی