ایران به عنوان کشوری که حلقه رابط بین اروپا و آسیا محسوب می شود از قرون گذشته مورد توجه اروپایی ها لوده است. از زمان پتر کبیر دو ویژگی باعث جلب توجه روسیه به ایران شد: نخست دکترین پتر مبنی بر دستیابی بر آبهای گرم و دوم رقابت با اروپاییان برای دستیابی بر آسیا. طبیعی است که ایجاد ارتباط نیاز به یاد داشتن زبان طرف مقابل دارد به این ترتیب بود که متوجه می شویم سابقه آموزش زیان فارسی در روسیه به زمان پتركبير بر می گردد. البته این آموزش نه در یکی از مراکز دانشگاهی این کشور بلکه در اصفهان و  در اوايل قرن 18 ميلادي آغاز شد. پتر، در سال 1716 پنج نفر از را انتخاب و به ايران فرستاده است تا زبان فارسي را ياد بگيرند و بتوانند به عنوان مترجم در دربارش خدمت كنند.

موضوع آموزش زبان فارسی در روسیه را در دو شاخه پی می گیریم

الف- کتاب های درسی زبان فارسی :

همانگونه که گفته شد ، نخستین فارسی آموزان در اصفهان این زبان را فرا گرفتند و به کشورشان بازگشتند تا آنرا به دیگران بیاموزند. در آن زمان کتاب درسی خاصی ندوین نشده بود و تنها از  فرهنگ «مجمع الفرس » به عنوان فرهنگ زبان فارسي استفاده مي كرده اند. با توجه به حساسیت روابط بین روسیه و ایران،  از سال 1732 تدريس زبان فارسي در وزارت امور خارجه روسيه به طور جدي شروع شد.

در نيمه دوم قرن 18 ميلادي علاقه مردم روسيه به زبان هاي شرقي از آن جمله به زبان فارسي بسيار افزايش پيدا كرده است. در آن زمان آثار بي نظير ادبيات فارسي مانند « شاهنامه فردوسي و اشعار حافظ ، همچنين اوستا توسط ايران شناسان فرنگي مورد مطالعه و ترجمه قرار گرفته و روشنفكران روسيه امكان يافتند با آثار بزرگ ادبيات ايران آشنا شوند و به همين دليل احتياج به فرهنگ فارسي به روسي بوجود آمد.

در سال 1786 در سنت پترزبورگ اولين فرهنگ فارسي به روسي كه داراي 625 كلمه بود در كتابي مربوط به سفر آقاي يفرمف به بخارا ، خيوه ، ايران و هند منتشر گردید. يك سال پس از آن، يك فرهنگ بزرگ در روسيه چاپ شد كه در آن 285 كلمه از زبان روسي به 51 زبان اروپايي و 149 زبان آسيايي از آن جمله فارسي ، پهلوي و دری ترجمه شده بود.

گرچه از سال 1804 و 1805 در دانشگاه هاي مسكو ، قازان و خاركف و پس از چند سال يعني در سال 1816 در دانشگاه سن پترزبورگ تدريس زبان فارسي براي روس زبانان آغاز شد. اما اطلاعات دقیقی از سیستم آموزشی و کتب درسی آن نداریم. 

در سال 1826 «بولديدف» استاد زبان هاي شرقي در دانشگاه مسكو،  مجموعه اي از متون فارسي براي دانشجويان روسي زبان تهيه كرد كه شامل غزليات ، قصايد ، داستان هاي كوتاه و قطعات متون منثور قديمي فارسي، همچنين يك فرهنگ نسبتاً بزرگ ( 3500 كلمه ) فارسي به روسي و يك شرح كوتاه دستور زبان فارسي مي شد. از همين كتاب تا او اخر قرن 19 در روسيه به عنوان كتاب درسي اصلي استفاده مي شد.

در نيمه دوم قرن 19 در دانشگاه هاي روسيه تدريس زبان فارسي توسعه پيدا كرد. زبان فارسي باستان، زبان اوستايي، فارسي ميانه ( پهلوي )، فارسي كلاسيك و ادبيات كلاسيك ايران از جمله آثار فردوسي ، سعدي ، حافظ و غيره مورد مطالعه قرار مي گرفته اند.

در سال 1869 «ميرزا ثاني گشتاسپ» كه از سال 1861 تا سال 1877 زبان فارسي را در دانشگاه سن پترزبورگ تدريس كرده يك فرهنگ فارسي- روسي- فرانسوي زير عنوان « فرهنگ مفيد » با 4 هزار كلمه تدوین کرد و چند سال بعد يعني در سال 1853 «برزين» كتاب دستور زبان فارسي را در شهر قازان به چاپ رساند.

«زالمان» با همكاري «ژوكفسكي» در سال 1889 كتاب دستور زبان فارسي را همراه با شرح عروض ، برگزيده اشعار فارسي نوشت. محققی به نام  «كورش»،  علاوه بر ادبيات فارسي در زمينه خصوصيت صرف و نحو زبان فارسي كار مي كرده و در سال 1877 كتابي در مورد ويژگي هاي نحو فارسي و وجوه تشابه و تفاو ت نحو فارسي و روسي نوشت.

«بارتولد» و «روزنبرگ» در زمينه ادبيات فارسي تحقيقات زيادي انجام داده اند. در سال 1901 شرح دستور زبان فارسي و در سال 1914 فرهنگ فارسي به روسي تاليف فردی به اسم «ميرزا جعفر» به چاپ رسيد.

در قرن 20 و به خصوص پس از انقلاب اكتبر سال 1917 ، زبان و ادبيات فارسي در مراکز آموزشی روسیه اهمیت و جایگاه خاصی یافت،  به طور مرتب تدريس مي شد و مورد تحقيق قرار گرفت. در دانشكده خاورشناسي دانشگاه لنينگراد ( سن پترزبورگ فعلي ) پس از انقلاب اكتبر، كرسي زبان و ادبيات فارسي ايجاد مي شود كه استادان آن زبان فارسي ، تاريخ زبان فارسي ، زبان هاي باستاني ايراني و ادبيات ايران را تدريس مي كنند.

از جمله کتاب های بعدی در زمینه آموزش زبان فارسی می توان به کتاب هایی که توسط« برتلس»، «کاسایوا»، «زرکوا» و «کاسایوا» به ترتیب در سال های 1932، 1933، 1932 و بالاخره 1942 منتشر شد اشاره کرد.

در دهه 1950 کتاب های آموزشی جدیدی توسط استادان جوانتر پدید آمد: « دوره مقدماتی زبان فارسی» نوشته مشترک «واسکانیان» و «روبینچیک»، « کتاب درسی برای دانشجویان سال سوم» به قلم «رادووینسکی» در سال 1951، « کتاب درسی برای دانشجویان سال اول» کار مشترک «علی یف» و «بیسکف» در سال 1953 و بالاخره « کتاب درسی زبان فارسی» نوشته «آوچینکوا» در 1955 را می توان از آن جمله نام برد.

از جمله کتاب های جدید آموزش زبان فارسی می توان به « فارسی برای روس زبانان» نوشته دکتر «ولادیمیر ایوانف»، « آموزش زبان فارسی» اثر «گلادکوا»، چاپ جدید « کتاب درسی زبان فارسی» نوشته «آوچینکوا» با بازنگری پروفسور «ولادیمیرایوانف» می توان نام برد.

 ب- مراكز اصلي آموزش زبان فارسی :

مراکز آموزش زبان فارسی در روسیه را می توان به سه دوره قبل از پیروزی بلشویک ها بر روسیه ، بعد پیروزی بلشویک ها و بالاخره پس از فروپاسی شوروی تقسیم کرد.در مورد نخستین مرکز آموزش زبان فارسی باید گفت که این کار نه در دو شهر بزرگ امروزه روسیه بعنی سم پیترزبورگ بلکه در قازان شروع شد. در این شهر آموزش زبان فارسی نه در دانشگاه ها بلکه در آموزشگاه های آنروزه آغاز گزدید. در او اخر قرن 18 ميلادي اولين دانشگاه هاي روسيه راه اندازی شد و از سال 1804 و 1805 در دانشگاه هاي مسكو ، قازان و خاركف و پس از چند سال يعني در سال 1816 در دانشگاه سن پترزبورگ تدريس زبان فارسي براي روس زبانان به راه افتاد. اولين استادان زبان فارسي در سن پترزبورگ ، «شارموا» زبان شناس فرانسوي و «توپچي باشي» ( ايراني متولد شده در قفقاز) بودند.

با توجه به این که سن پترزبورگ بزرگترين مركز تاريخي خاورشناسي روسيه به شمار مي رود. تدريس زبان هاي شرقي در روسيه از سال 1804 آغاز گشت. شعبه مربوط به تدريس زبان عربي و فارسي این دانشگاه در سال 1818 افتتاح شد. با تأسيس دانشكده خاورشناسي در سال 1855 كلاس هاي جديد تحت عنوان پشتو ، ادبيات فارسي ، زبان اوستا و فارسي باستان گشايش يافتند. بخش ادبيات ايران در سال 1916 استقلال یافت. نکته جالب آن که  آكادميسين «زاليمان» ، ايران شناس معروف طي 40 سال ( از سال 1876 تا سال 1916 ) زبان پهلوي ، اوستا و « مباني زبان هاي ايراني » را در اين دانشكده تدريس مي كرد.

 از سال 1886 پروفسور «ژوكوفسكي» ـ بزرگترين متخصص رشته اسلام در ايران ، دانشمند زبان فارسي معاصر ، ادبيات و فولكور گويش هاي فارسي به عنوان استاد در اینجا فعاليت داشت. پروفسور «فريمان» ـ عضو وابسته آكادمي و پيشاهنگ سرشناس  ايران شناسی روسيه ، از سال هاي 1917 الي 1941 و بعداً از سال هاي 1944 الي 1950  به عنوان رياست كرسي به کار مشغول بود. پس از او پروفسور «بولدريف»  از سال 1950 الي

سال 1981 ، آكادميسين «بوگوليوبدوف»  از سال 1981 تا 1991 به عنوان رئيس كرسي ايفاي وظيفه نمودند.در حال حاضر این سمت را پروفسور «ايوان استبلين ـ كامنسكي» برعهده دارد.

در اين كرسي دانشمندان سرشناسی از جمله پروفسور «رومانوويچ» ، «برتلس» ، «زاروبين» ، «دياكونوف» ، «روزنفلد» ،در تربيت متخصصان ايران شناس و پیشرفت علوم ايران شناسي فعاليت داشته اند. پژوهش هاي علمي دانشمندان اين كرسي، مجموعه بسیار نفیسی از تاریخ و فرهنگ ایران زمین را شامل می شود که از آن جمله می توان به تحقیق درباره  تاريخ زبان هاي ايراني ،  دستنويس هاي فارسي و يادگارهاي خطي زبان هاي ايراني تا دوره گسترش اسلام ،همچنبن تهبه آمار از ميراث ادبيات كلاسيك براي چاپ و ترجمه آنها به زبان روسي ، آموزش گويش هاي زبان ايراني و … را نام برد.

در حال حاضر گروهی از خبرگان ایرانشناسی روسیه در ابن دانشگاه مشغول به فعالیتند که از آن جمله می توان به  «ميخائيل بوگوليوبوف» متخصص تاريخ زبان هاي ايراني ازجمله فارسي باستاني ، تاريخ سغدي ، خوارزمي ، افغاني ، «ايوان استبلين ـ كامينسكي» محقق زبان هاي ايراني ، از جمله زبان اوستايي ، زبان بدخشاني ( پاميري) و فولكور ، «گرونبرگ» ـ استاد زبان دري و پشتو ، «ولاديمير كوشيف» ـ متخصص زبان و ادبيات افغانستان و ايران اشاره کرد.

مدتی بعد از انقلاب اکتبر ، آموزش زبان فارسی تقریبا همان روال قدیم را می پیمود و تحول چندانی در آن داده نشد. آكادمي ديپلماتيك وابسته به وزارت امور خارجه روسيه و پس از آن انستيتو دولتي روابط بين الملل مسكو به جمع مراکزی پیوستند که آموزش زبان فارسی در دستور کار آنها بود.

آكادمي ديپلماتيك وابسته به وزارت امور خارجه فدراسيون روسيه قريب 70 سال قبل به منظور پرورش و ارتقاي كارمندان عرصه سياست خارجي تأسيس شده است. تنها افرادي داراي مدرك تحصيلات عالي (فارغ التحصيلان دانشگاه ها ، انستيتوها و ديگر مدارس عالي ) به آكادمي ديپلماتيك پذيرفته و بعد از اتمام آكادمي به عنوان متخصصين امور سياسي، استخدام مي شوند. فارغ التحصيلان ممتازي كه موفق شدند در دوره تحصيلات، تز دكتراي خود را تدوين نمايند ، اجازه دفاع مي يابند.

 قبل از فروپاشي اتحاد شوروي تعداد بيشتري از محصلين به اين گروه پذيرفته مي شدند. در چند سال اخير، گروه ايران شناسي يك سال در ميان ( به تعداد يك يا دو نفر ) تشكيل مي شود. در حال حاضر اين آكادمي 2 استاد زبان فارسي دارد : پروفسور انور مهديويچ علي اف ، با سابقه ترين استاد اين آكادمي و متخصص سياست خارجي ايران و پروفسور سويتلانا آلكسيكينا.

انستيتوي دولتي روابط بين المللي مسكو، بیش از 50 سال پيش گشايش يافته و وابسته به وزارت امور خارجه است. در انستيتو ، متخصصين در 3 رشته ديپلماسي ، حقوق بين المللي و اقتصاد بين المللي آموزش مي بينند. در كرسي هاي مختلف اين انستيتو 47 زبان خارجي تدريس مي شود. تعداد پذيرفته شدگان ايران شناسي متفاوت است و هر يك سال در ميان 4 يا 5 نفر را شامل مي شود. همه دانشجويان ايران شناسي علاوه بر رشته منتخب خود ، زبان فارسي را هم ياد مي گيرند. در حال حاضر زبان فارسي توسط «گئورگي آرسانيس» «يلنا گلادكوا ».  و تاريخ و سياست خارجي ايران به وسیله دراييلوفسكي تدريس مي شود.

شعبه زبان هاي ايراني دانشگاه دولتي زبان شناسي مسكو در سال 1952 تأسيس شد و پروفسور «راستورگويوا» عهده دار رياست آن بود. از جمله ايران شناسان با سابقه اين بخش، می توان پروفسور واسيلي آبايف، معروف ترين و كهنسال ترين ايران شناس شوروي سابق، پروفسور ويرا راستارگويوا و دكتر پيريكو  را مي توان نام برد.

شعبه ايرا ن شناسي در تربيت دانشمندان ايران شناس خدمات ارزنده اي انجام داده است. برخي ايران شناسان معروف جمهوري هاي آسياي ميانه و قفقاز و قبل از همه ايران شناسان تاجيكستان، مدارج فوق ليسانس و دكتراي انستيتوي زبان شناسي مسكو را به پايان رسانده اند.

از جمله نراکز قدیمی آموزش زبان فارسی می توان به انستيتوي نظامي زبان هاي خارجي اشاره کرد که به تربيت مترجمين زبان هاي خارجي براي نيروهاي نظامي روسيه اختصاص دارد نبز یکی از قدیمی ترین مراکز آموزش زبان فارسی در روسیه به شمار می رود. به فارغ التحصيلان اين انستيتو ، درجه افسري اعطا مي شود. در بخش مترجمين زبان هاي شرقي ، زبان فارسي آموزش بينند. در زمان شوروي ، سالانه 10 تا 20 دانشجو به گروه فارسي پذيرفته مي شدند ولي با فروپاشي اتحاد شوروي و كاهش نيروهاي نظامي ، تعداد دانشجويان بخش فارسي نيز به مراتب كاهش يافته است. در حال حاضر در بخش زبان هاي شرقي اين انستيتو ، 3 استاد زبان فارسي كار مي كنند: دكتر «واسكانيان» مولف فرهنگ ها و خودآموزي هاي محاوره اي دو زباني ، فارسي به روسي و روسي به فارسي از جمله آنان است.

آكادمي سازمان فدرال ضدجاسوسي نیز یکی از مراکز آموزش زبان فارسی است و در آن، زبان فارسی در چارچوب كرسي زبان هاي كشورهاي خاورميانه تدريس مي شوند. سالانه 5 الي 6 نفر دانشجو به گروه زبان فارسي راه مي يابند. دوره تحصيلي در اين آكادمي ، 5 ساله است و 6 استاد ايرانشناس از جمله : «مارينا اوسيپوا» ، متخصصين ادبيات فارسي، «ويلا فرولوا» و «گالينا گوليوا» تدریس مي كنند.

در بین تمامی مراکز توسعه و آموزش زبان فارسی، انستيتوي كشورهاي آسيا و آفريقارا می توان در حال حاضر،  مشهور ترین دانست.  پرفسور ایوانف سرپرست کاردان دفتر زبان های ایرانی در این مرکز، در چند سال گذشته توانست با ایجاد روابط بسیار حسنه با رایزنی فرهنگی ایران در روسیه و حمایت و همکاری کامل در اجرای برنامه های فرهنگی-آموزشی این رایزنی گام های بسیار بلندی را در توسعه و گسترش زبان فارسی در روسیه بردارد.

 انستيتوي آسيا و آفريقا در حقیقت بر پایه انستيتوي زبان هاي شرقي که  در سال 1956 در چارچوب دانشگاه دولتی مسكو تأسيس يافت بوجود آمد.

 فارغ التحصيلان نه فقط در زمينه زبان هاي نادر و مشكل كارشناس می شوند بلكه در رشته هاي تاريخ ، زبان ، ادبيات ، سياست معاصر ، اقتصادي كشورهاي آسيا و آفريقا متخصص هستند. اين كار بر پايه سه شعبه تاريخ،  زبان و ادبيات و  اقتصادي ـ اجتماعي انجام مي شود.

 آموزش چهارساله با دريافت درجه ليسانس در موضوع « منطقه شناسي » با تخصص در يكي از رشته هاي خاورشناسی ، تاريخ ،  زبان و ادبيات شناسی ، اقتصاد صورت می گیرد و آموزش 6 ساله برای دریافت فوق ليسانس. بدون در نظر گرفتن نوع تخصص ، به دانشجويان يك يا دو زبان شرقي و يكي از زبان هاي غربي ( انگليسي ، آلماني ، فرانسوي ) آموخته مي شود.

شعبه زبان و ادبيات شناسي (فيلولوژي) دانشكده كشورهاي آسيا و آفريقا شامل كرسي زبان های عربي ، ايراني ، تركي ، هندي ، كشورهاي آسياي جنوب شرقي ، كره و مغولستان ، چيني ، ژاپني ، اروپاي غربي و  آفريقا شناسي است.

 دانشجويان زبان و ادبيات شناس دوره هاي مشترك اصول زبان شناسي و ادبيات شناسي ، زبان شناسي عمومي و تاريخ ادبيات را فرا مي گيرند و همچنين درس هاي ويژه از قبيل آواشناسي نظري و دستور زبان ، لغت شناسي ، لهجه شناسي و تاريخ زبان هاي شرقي مربوطه ، ادبيات ، تاريخ ، جغرافيا ، سازمان سياسي كشور يا منطقه مورد مطالعه را مي آموزند.

دانشكده به وسايل نوين ديداري و شنيداري ، نوارخانه ، اتاق هاي مخصوص انواع مختلف ترجمه از جمله ترجمه هم زمان و اتاق هاي فرهنگ كشورهاي مختلف و نيز به كامپيوتر براي درس هاي عملي انفورماتيك مجهز است.

 در زمان تأسيس، پروفسور «ويرا راستارگويوا » به عنوان رئيس كرسي زبان فارسي فعاليت مي كرد. از سال 1960 اجراي وظايف رئيس كرسي را پروفسور «پيسيكوف» عهده دار بود. بعداً اين كار به پروفسور «ليبدف» واگذار گرديد.  امروز پروفسور «ولاديمير ايوانف» اين سمت را داراست. در كرسي ايران شناسي در سال هاي مختلف ، دانشمندان سرشناس از قبيل : آووچينيكف ( زبان شناس ) ، نيكيتا وليفكووسكايا ( ادبيات شناس ) ، شارووا ( زبان شناس ) و پروفسور ليبدف ( افغان شناس ) به تدريس و پژوهش مشغول بوده اند. در اين كرسي زبان هاي فارسي ، دري افغانستان ، كردي و تاجيكي ( از سال 1960 )،  پشتو ( از سال 1969 ) ، تدريس مي شود. در حال حاضر اساتيد برجسته ای همچون پروفسور ولادیمیر ايوانف ـ فوق دكترا و پروفسور علوم زبان و ادبيات ، بوريس آستروفسكي ـ نامزد علوم زبان و ادبيات ، گئورگي يژوف ـ نامزد علوم اقتصاد ، یوگنی ميكروف ـ استاد ارشد زبان فارسي، مارینا‌ ريسنر ـ نامزد علوم زبان و ادبيات در اين كرسي تدریس دارند.

 به دنبال فروپاشی اتحاد شوروی در اوایل دهه 90 و قطع حمایت های مالی کافی از سوی دولت، موسسات آموزش عالی روسیه دچار رخوت شدند و در مورد زبان فارسی ابن وضعیت بیش از دیگر بخش ها بخوبی دیده می شد. عدم وجود رایزنی فرهنگی فعال و بی توجهی به سرنوشت زبان فارسی، کندی قابل توجهی را بر سیستم آموزش فارسی در روسیه حاکم کرد. مراجعه به اعداد و آمار، نشانگر آن است که اینگونه ارتباط ها تا 5-6 سال پیش یا اصلا وجود نداشته و یا بسیار محدود بوده است.

گرچه از اواسط دهه 1990 ایران کمک به موسسات آموزش زبان فارسی آغاز کرد اما این حمایت ها نه کافی بود و نه با برنامه و طرح بود و نه با آینده نگر. لذا نتوانست آنطور که باید و شاید در مسیر آموزش ها تحولی ایجاد کند..

طی 5-6 سال اخیر و با استقرار رسمی رایزنی فرهنگی ، بسیاری از مشکلات و معضلات فوق الذکر یا بکلی مرتفع گردید و یا به حد اقل رسید. گشایش اتاق های فرهنگ ایران در دانشگاه های متعدد و دوره های دانش افزایی ، دادن امکاناتی مانند کتاب و نشریات ایرانی، حمایت مادی و معنوی از چاپ و نشر کتاب و دیگر مواد مرتبط با زبان و ادب فارسی، برقراری شب های شعر و دایر کردن نمایشگاه های متعدد توانست زمینه های مناسبی را برای بالا بردن سطح دانش و آگاهی دانش پژوهان زبان فارسی فراهم آورد و آنان را به آینده رشته ای که می خوانند امیدوار سازد.  اینک دانشجو و یا استاد زبان فارسی در مسکو وجود ندارد که بطور مستقیم از این نعمت ها برخوردار و سپاسگزار آن نباشد. در سایر شهر های روسیه یا به همت رایزنی واحد های جدید تاسیس شده و یا واحد های قبلی گسترش یافته است. برنامه ریزی مدبرانه دوره های دانش افزایی هم هزینه این کار را - ضمن برگزاری بسیار آبرومندانه- به حداقل ممکن رساند و هم بالاترین راندمان را از خود بروز داد.

با تشویق و حمایت های رایزنی جمهوری اسلامی ایران، استادان و کارشناسان توانستند کتاب های آموزشی جدید و پیشرفته ای تدوین کنند که نه تنها متون آنها با شرایط روز و شکل روابط جدید سیاسی ایران و روسیه همانگ است بلکه میزان رشد دانشجویان در زبان فارسی را بطور کمی و کیفی بالا می برد. بطور مثال می توان به کتاب فارسی برای روس زبانان نوشته پروفسور ایوانف اشاره کرد که به دلیل استقبال زیاد، طی سال های اخیر در چند نوبت، با تیراژ قابل ملاحظه ای چاپ و در اختیار دانش پژوهان قرار گرفته است.

 دانشگاه دولتي علوم انساني روسيه که در سال 1991 به جا و بر پایه «انستيتوي تاريخ آرشيو» ، به منظور بازسازي امور تعليم و تربيتي متخصصين بلند پايه در روسيه و پيشرفت مطابق با تحولات پيش آمده و مقتضيات زمان ، تأسيس شد را می توان نخستین موسسه آموزش عالی دانست که پس از فروپاشی شوروی، عرصه جدید و کارآمدی را در زمینه آموزش زبان فارسی در روسیه باز کرد .

 اين دانشگاه شامل 7 دانشكده است. به فارغ التحصيلان دوره 4 ساله مدرك ليسانس و 6 ساله مدرك فوق ليسانس اعطا مي شود. سالانه 50 دانشجو ( 25 نفر در بخش زبان هاي شرقي و 25 نفر در بخش زبان هاي غربي ) پذيرفته مي شوند. كرسي زبان هاي شرقي دانشكده زبان شناسي در شعبه زبان هاي شرقي در 6 زبان ( عربي ، هندي ، فارسي ، دري ، ژاپني ، تركي و كره اي ) متخصص تربيت مي کند.

 به دانشجويان گروه فارسي ، علاوه بر زبان فارسي ، زبان هاي عربي ، فرانسه ، يونان باستان و زبان های ايران باستان ( اوستا و پهلوي ) نيز آموزش داده مي شود. تحصيل در دانشكده تمام وقت بوده و روزانه 6 درس كه هر كدام به مدت 45 دقيقه به طول مي انجامد، به دانشجويان ارائه داده مي شود. بخش ايران شناسي كرسي زبان هاي شرقي، استادان رسمي نداشت. استادان اين بخش از دانشگاه ها و پژوهشگاه هاي ديگر به كار دعوت مي شدند اما در سال های اخیر، فارغ التحصیلان سال های گذشته دانشگاه به عنوان استاد کار را آغاز کرده اند. در حال حاضر در كرسي زبان هاي شرقي به عنوان استاد ايران شناس ، افراد زير كار مي كنند : ولاديمير ايوانف ( از انستيتوي آسيا و آفريقا ) استاد زبان معاصر فارسي ،‌ ناتاليا چاليسووا ( از انستيتوي خاور شناسي ) استاد فرهنگ شناسي ايران ، سوفيا وينوگردووا ( از انستيتوي زبان شناسي ) استاد زبان اوستا و فارسي باستان. یولیا پانوا، یولیا مازوروا، الگ خادراتسف، دانشجویان سابق دانشگاه بوده اند که اینک خود آموزگار دانشجویان جدبد هستند.

طراحی هوشمندانه سیستم  درسی  این دانشگاه  برپایه تربیت دانشمند زبان شناس قرار دارد و به جرات می توان گفت در کار خود موفق بوده اند و به لحاظ پرورش نیروی پژوهشگر در زمینه زبان شناسی از بسیاری مراکز قدیمی فراتر رفته اند.

در سال های اخیر و با فعالیت رایزنی ج.ا.ایران مراکز جدیدی در روسیه در جهت توسعه ربان فارسی و فرهنگ ایران گشایش یافته اند. از این جمله می توان به افتتاح رشته زبان فارسی در دانشگاه دولتي فني آستاراخان در سال 2001 اشاره کرد. در حال حاضر 75 دانشجو در سه گروه (2 گروه ابتدايي  و يك گروه تکمیلی) مشغول فراگیری هستند.

يلنا كويبنا و فخري قاسم  با استفاده ار کتاب های خود آموز زبان فارسي و  آموزش زبان فارسي تعلیم دانشجویان را برعهده دارند.

دانشگاه دولتي تربيت معلم آستاراخان نیز با تشویق رایزنی فرهنگی ایران به دایر نمودن دوره آموزش زبان فارسی اقدام کرده است. مامادجاند گلجونوف، يوليا آمانووا و آلكساندر موخين در این دانشگاه به آموزش ربان فارسی مشغولند.

انستيتوي روابط بين الملل و منطقه شناسي سيبري در سال 2001 به گشایش مركز ايران شناسي در دانشكده روابط بين الملل و منطقه شناسي سيبري دست زد. مديریت  مركز ايران شناسي و زبان فارسي را ولاديمير پلاستون برعهده دارد.

آخرین مرکز آموزش زبان فارسی به سال 2002 در دانشگاه دولتی گورکی در شهر یکاترینبورگ روسیه گشایش یافت که در آن 10 دانشجو زیر نظر استاد ولادیمیر کوزمین به تعلیم زبان فارسی مشغولند.

غیر از موارد ذکر شده طی سال های 200 و 2001 در دانشگاه دولتی و مدرسه ملی شهر ساراتف دو مرکز ايران شناسي و آموزش زبان فارسی آغاز به فعالیت نمودند. سرپرستی مرکز ایرانشناسی دانشگاه دولتی ساراتف را ويتالي بليزنيوك برعهده دارد.

 

 آموزش زبان فارسی در جمهوري هاي خود مختار

جمهوري خودمختار تاتارستان

در بین جمهوری های خودمختار ، تاتارستان با توجه به رابطه دیرینه ای که با ایران داشته بالاترین تعداد محل های آموزشی را در بین جمهوری های خودمختار دارد.

 دانشكده دولتي علوم انساني قازان در سال 1992 تأسيس شد. همزمان با آن بخش فيلولوژي اين انستيتو  و كلاس زبان فارسي نيز شروع به كار كرد. اتاق فرهنگ ايران از مارس 1999 در اين انستيتو داير شده است. در اين رشته، زبان فارسي و ادبيات كلاسيك ايران تدريس مي شود. اساتيد اين دانشکده عبارتند از:آلبرت بورخانف، ميرسياف شفييف

بخش زبان هاي شرقي دانشكده تاريخ زبان شناسي در آوريل 2000 تأسيس گرديده است و مسئوليت آموزش زبان فارسي را بر عهده دارد. فريده آكولووا  و ميرسياف شفييف در این دانشگاه به 14 دانشجو فارسی آموزش می دهند.  آموزش زبان فارسي در دانشگاه دولتي قازان  1993در سال ‏آغاز شد و ميرسياف شافييف در آن به تدریس زبان فارسی مشغول است.

جمهوري خود مختار داغستان

 شعبه شرق شناسي دانشگاه دولتي داغستان دانشگاه دولتي داغستان در سال 1932 ميلادي با بخش هاي مختلف تأسيس شد. تدريس زبان فارسي از سال 1995 در كرسي تاريخ به عنوان زبان اول با آموزش تاريخ و ادبيات زبان فارسي آغاز به كار كرد. استادان فعلي بخش فارسي عبارتند از نوري عثمانف دانشمند سرشناس، فاطمه ممليبكوا، اوما كريموا و رئوف رستم اف.

 در این دانشکده علاوه بر کتاب های درسی تالیف شده توسط زبان شناسان روس از  درس زبان فارسي براي فارسي آموزان خارجي نوشته دكتر نقي پور نامداريان ( تهران 1373)،  دستور زبان فارسي نوشته محمد جواد شريعت (1370) استفاده می شود. 

جمهوري خود مختار باشقيرستان

 دانشگاه دولتي باشقيرستان در سال 1957 تأسيس گرديد و زبان فارسي از سال 1993 ، به عنوان يك زبان خارجي در آن تدريس مي شود.

اتاق زبان فارسي در سال 1998 در اين شعبه تأسيس شده است. رياست اين شعبه را استاد «فلوريد سيسانبايف» متخصص ادبيات شرق دارد و خود  به عنوان استاد زبان فارسي در اين شعبه كار مي كند.

 جمهوري خودمختار آستياي شمالي

 دانشكده روابط بين المللي دانشگاه دولتي این جمهوری در سال 1972 افتتاح شد و دفتر زبان هاي شرقي در سال 1994 تأسيس گرديد. زبان فارسي به عنوان زبان فرعي به كار مي رود.

آموزش زبان فارسي در مدارس متوسطه

آموزش زبان فارسي در مدرسه ويژه علوم انساني در مسكو: براي اولين بار، دوره های آموزش زبان فارسي در مدارس ويژه توسط رايزني فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در روسيه راه اندازی شد. اين مدارس در محل های مختلف آموزش زبان فارسی را به علاقمندان آماتور آغاز کردند. با سعي و تلاش استادان و همت و اشتياقي كه فارسي آموزان به فراگيري زبان فارسي از خود نشان داده اند، پيشرفتهاي خوبي نيز در اين مدت مشاهده شد و شمار قابل توجهي فارسي آموز تاكنون از اين دوره ها فارغ التحصيل شده اند.

منبع: رایزنی  فرهنگی سفارت ج. ا. ا. در مسکو