ارطغرل نویسنده (ها) : علی اکبر دیانت. دایره المعارف بزرگ اسلامی
ارطغرل پس از مدتی از آنجا نیز كوچیده، به سمت غرب حركت كرد و در سر راه خود در نزدیكی سیواس چون صحنۀ نبرد میان سپاهیان سلجوقی و مغولان را دید، به هواداری از سپاه سلجوقی كه در حال شكست بود، در جنگ شركت جست و نقش بسزایی در پیروزی آنان ایفا كرد (ابن كمال، ۱/ ۴۴- ۴۸). پس از این رویداد كه در ۶۲۸ق رخ داد، در نزدیكی انقره (آنكارا) مسكن گزید (همو، نیز اوزون‌چارشیلی، همانجاها)؛ سپس پسرش صارویاتی یا ساوجی را با هدایایی درخور به قونیه نزد سلطان سلجوقی فرستاد و از او خواست محلی برای اقامت دایمی به آنان واگذارد (ابن كمال، ۱/ ۵۰). سلطان سلجوقی نیز منطقۀ واقع بین قراجه حصار، بیلجیك و كوههای طومانیچ و ارمنی را برای ییلاق و ناحیۀ سگود را به عنوان قشلاق به تیول ارطغرل داد (ابن‌كمال، همانجا؛ عاشق پاشازاده، ۴؛ هامر پورگشتال، ۱/ ۴۵) و او از همین زمان در مقام سرحدداری دولت سلجوقی برگزیده شد (همو، ۱/ ۴۶؛ راسم، ۱/ ۴).
ارطغرل، در همان اوان، تكفور (حاكم) ناحیۀ قراجه حصار را در برابر دست‌اندازیهای امیران گرمیان یاری داد (ابن كمال، ۱/ ۵۱). پس از چندی تكفور قراجه حصار كه از گسترش قلمرو ارطغرل هراسیده بود، با او به مخالفت برخاست و ارطغرل ناگزیر از سلطان علاءالدین یاری خواست. سلطان نیز تقاضای او را پاسخ گفت و خود قراجه حصار را در حصار گرفت (همو، ۱/ ۵۳-۵۶). در این میان چون باچوخان سردار مغول، به ناحیۀ ارگلی حمله‌ور شد (همو، ۱/ ۵۵)، علاءالدین نیز كار محاصره را به ارطغرل سپرد و خود به مقابلۀ باچوخان شتافت. سرانجام ارطغرل قلعۀ قراجه حصار را گشود و سلطان نیز او را بنواخت (همو، ۱/ ۵۶ -۵۷) و ناحیۀ سلطان اونی را به تیول وی و اولادش داد. خاندان عثمانی از همین ناحیه به گسترش قلمرو خود پرداختند و امپراتوری قدرتمندی را بنیاد نهادند (هامر پورگشتال، ۱/ ۴۶-۴۷). بعد از درگذشت علاءالدین، ارطغرل نیز گوشۀ عزلت گزید (سامی، ۲/ ۸۳۲-۸۳۳) و سرانجام در سگود درگذشت و در همانجا به خاك سپرده شد (ابن‌كمال، ۱/ ۶۴؛ قره‌چلبی، ۳۳۹؛ فرائضجی‌زاده، همانجا).
ارطغرل مردی جنگاور و شجاع، و به هنگام صلح مدبر و اهل مدارا بود (مراد، ۱/ ۲۷). عبدالحمید دوم (حك ۱۲۹۳-۱۳۲۷ق/ ۱۸۷۶- ۱۹۰۹م) سلطان عثمانی، برای زنده نگاه داشتن نام جد خاندان عثمانی فرمان داد بخشی از ولایت خداوندگار (بورسه)، میان ازمیت، بورسه و كوتاهیه را «سنجاق ارطغرل» نامیدند (سامی، ۲/ ۸۳۳).
مآخذ
آصاف، یوسف، تاریخ سلاطین آل عثمان، به‌كوشش بسام عبدالوهاب جابی، دمشق، ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م؛ ابن كمال، تواریخ آل عثمان، به‌كوشش شرف‌الدین توران، آنكارا، ۱۹۷۰م؛ اوزون چارشیلی، اسماعیل حقی، تاریخ عثمانی، ترجمۀ ایرج نوبخت، تهران، انتشارات كیهان؛ راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، استانبول، ۱۳۲۶ق؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق؛ عاشق پاشازاده، درویش احمد، تاریخ، استانبول، ۱۳۳۲ق؛ فرائضجی‌زاده، محمدسعید، گلشن معارف، استانبول، ۱۲۰۲ق؛ قره‌چلبی، عبدالعزیز، روضة الابرار المبین بحقایق الاخبار، بولاق، ۱۲۴۸ق؛ مراد، محمد، تاریخ ابوالفاروق، به‌كوشش طه‌زاده عمر فاروق، استانبول ۱۳۲۵ق؛ هامرپورگشتال، یوزف، تاریخ امپراتوری عثمانی، ترجمۀ میرزا زكی‌علی‌آبادی، به كوشش جمشید كیانفر، تهران، ۱۳۶۷ش.
علی‌اكبر دیانت
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی