در گذاری بر اندیشه‌های بازتاب‌یافته در آثار آبای، از یک سو باید از بهره‌گیری گسترده از مضامین فرهنگ اسلامی و نیز مفاهیم عرفانی، البته با زبانی ساده، سخن گفت و از دگرسو به دردهای فرهنگی ـ اجتمـاعی مردم، به‌ویژه تفرقه‌هـای ایجـادشده از سـوی دشمنان در میان مردمان قزاق اشاره کرد که بر بخشی عمده از آثار او سایه افکنده است. آبای در عین گرایش به فرهنگ سنتیِ اسلامی ـ قزاقـی، از توجه بـه آثـار ارزشمند ادبیـات روسی نیـز روی‌گردان نبود و حتى برخی از آثار شعرای روس چون اُنگین، اثر پوشکین، و برخی از حکایات و اشعار کریلف و لرمانتف را هنرمندانه به قزاقی برگردانده است، به گونه‌ای که این ترجمه‌ها خود در زمرۀ آثار ارزشمند ادبی جای گرفته‌اند.

آبای که به‌عنوان پدر ادبیات نوین قزاق شناخته می‌شود، از نظر سبک شعر، از ادبیات مشترک اسلامی تأثیری وافر گرفته، و در سروده‌های او، قالبهای رباعی، غزل و قصیده دیده می‌شود که پیش از او در شعر قزاقی معمول نبوده است. دیوان اشعار آبای نخستین‌بار در ۱۹۰۹ م در سن‌پترزبورگ به چاپ رسیده، و پس از آن بارها تجدید چاپ شده است. آثار ادبی آبای از سوی ملل دیگر نیز مورد توجه بوده، و ترجمه‌هایی از آن به زبانهای گوناگون شرقی و غربی پدید آمده است.

آبای در ساختار فرهنگی قزاق، الهام‌بخش ادیبان پس از خود بوده است؛ چنان‌که به‌عنوان نمونه، مختار عَوِضف، نویسندۀ بنام قزاق، در رمانی با عنوان «راه‌ آبای»، به زبانی داستان‌گونه، جایگاه او را در فرهنگ قزاق بازنموده است (قاسینوا، ۱۲۲). این رمان به فارسی ترجمه شده است.

مآخذ

قاسینوا، مرضیه، «آبای و ادبیات ایران»، ترجمۀ علیرضا بیکدلی، مجلۀ مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، تهران، ۱۳۷۲ ش، س ۲، شم‍ ۱؛ نیز:

Abaĭ shygharmalary, St. Petersburg, 1909; Abaĭ shygharmalary: Tolyq zhinaghy, Almaty, 1954; Beĭsembaev, K., Mirovozzrenie Abaya, Almaty, 1956; Isqaqüly, K., «Abaĭ Qunanbayülynyn өmiri», Abaĭ shygharmalary, St. Petersburg, 1909; Tazhibaev, T., Filosofskie psikhologicheskie i pedagogicheski vzglyady Abaya, Almaty, 1957.

یعقوب آلتایف