بنیاد مختومقلی فراغی

در این قسمت از سلسله نوشته های پایتختهای ترک در طول تاریخ از شهر ارضروم ترکیه که در گذشته پایتخت “Saltuk” ها بود، سخن خواهیم گفت.

“Saltuk”ها اولین خان نشینی ترکی بودند که بعد از جنگ مالازگرد به سال ۱۰۷۲ در آناطولی شرقی تاسیس یافت.

بانی دولت salturk که در ارضروم و حوالی آن تاسیس یافته بود، امیر “saltuk” میباشد. بعد از پیروزی سلطان آلپ ارصلان در جنگ مالازگرد در سال ۱۰۷۱، در پی مرگ رومانوس دیوژن چهارم امپراطور بیزانس، شرایط مورد توافق مابین دو فرمانده به جای آورده نشد. بعد از این امر، سلطان آلپ ارصلان فرمان داد تا به فتوحات در آناطولی ادامه داده شود. در پی صدور این فرمان امیر “Saltuk” بدین وسیله ارضروم و حوالی آن را فتح کرده و خان نشینی “Slatuk” ها را تاسیس نمود. بعد از مرگ امیر “Saltuk” به جای او پسرش امیر علی به اقتدار رسید. در پی مرگ امیر علی نیز برادرش ضیاءالدین غازی اداره کرد خان نشینی را بر عهده گرفت. در سال ۱۱۳۱ گرجی ها منطقه را اشغال نمودند. ضیاءالدین غازی بعد از شکست دادن گرجی ها بدرود حیات گفت. با مرگ وی نیز برادر زاده اش عمرالدین “Saltuk” دوم بر تخت نشست. در دوره حاکمیت وی، خان نشینی “Saltuk” شامل مناطقی چون ارضروم، بایبورد، “Avnik”، “Micingert”، “İspir”و “Oltu” بود.

بعد از مرگ عزالدین “Saltuk” به سال ۱۱٦۸، ناصرالدین محمد بر جایش نشسته و به سلطان سلجوقیان عراق وابسته گردید. در پی مرگ ناصرالدین محمد در نبرد با گرجی ها، خواهرش ماما خاتون در سال ۱۱۹۱ بر تخت سلطنت جلوس نمود. بعد از وی نیز ملکشاه تاج و تخت دولت “Saltuk” را کسب کرد.

سرانجام در ۲٥ ام ماه می سال ۱۲۰۲، سلیمان شاه به ارضروم یورش برده و با اسیر گرفتن ملکشاه به اقتدار دولت “Saltuk” پایان داد.

ارضروم و حوالی آن از دوره نئولتیک تا کنون به عنوان مرکز مسکونی مورد استفاده قرار گرفته است. در این منطقه تمدنهایی چون جوری ها، آشوریان، اورارتوها و رومیان زندگی کرده اند. اولین قلعه و اولین قصبه به نام “Theodosio polis” دراین منطقه، در قرن پنجم و از سوی “Theodosios” دوم امپراطور بیزانس ساخته شده است. بر روی باروهایی که قلعه اندرونی را احاطه کرده است، سه دروازه به نامهای تبریز، ارزنجان و گرجی وجود دارد. بعد از استیلای شهر “Erzen” در غرب دشت ارضروم در اواسط قرن ۱۱ ام از سوی سلاجقه، مردم این شهر به قصبه “Theodosiopoils” کوچ کرده و بدین ترتیب نام این قصبه به “Erzen” تغییر یافت. بعدها به این شهر نام ارض الروم که به معنای ارض روم میباشد، داده شده و با گذشت زمان نیز این نام به ارضروم تغییر پیدا کرده است.

ارضروم پایتخت دولت سلاجقه آناطولی، چنان دیگر شهرهای آناطولی از نظر اقتصادی و تجاری شهر مهمی محسوب می گردد.

ارضروم بر سر راه تجاری که از بنادر مدیترانه و سوریه آغاز شده، و از طریق قونیه ، قیصریه و ارزنجان به آذربایجان و ایران، و با عبور از خاکهای ترکستان مجددا به ارضروم منتهی می شد، قرار داشت.

حیات اقتصادی در ارضروم که بر سر این راه تجاری تاریخی قرار داشت، بسیار پر تحرک بوده و مضافا بر این دامداری در این منطقه نیز توسعه یافته بود.

در دوره دولت “Saltuk” ها، فرهنگ، هنر و معماری توسعه چشمگیری یافته و اسناد و مدارک موجود نشان می دهد که مسجد قلعه و مناره “Tepsi” در ارضروم از سوی ضیاءالدین غازی ساخته شده است. مسجد جامع این شهر نیز اثر ناصرالدین محمد میباشد.

یکی از مقبره های موجود در ارضروم که با نام سه گنبد شناخته می شود، به عزالدین “Saltuk” تعلق دارد. در کنار این مقبره، یک زاویه نیز جای گرفته است. در روستای “Micinhert” واقع در بین ارضروم و قارص، قلعه ای با نام همین روستا و متعلق به “Slatuk” ها وجود دارد.

ارضروم که یکی از مهمترین شهرهای جمهوری ترکیه میباشد، امروزه نیز با اهمیت تاریخی و فرهنگی خود، جلب توجه میکند.

این شهر که در پی پیروزی جنگ مالازگرد به سال ۱۰۷۱ به دست ترکها افتاد، در دوره یاور سلطان سلیم، به خاکهای امپراطوری عثمانی ملحق گردید. سلطان سلیمان قانونی نیز در سال ۱٥٥۲ این شهر را مرمت و بازسازی کرده است.

ارضروم در سال ۱۸۲۸ از سوی روسها اشغال گردیده و در جنگ کریمه به سال ۱۸٥۳ و جنگهای دیگر خسارات سنگینی دیده است.

در خلال اشغال ارضروم از سوی روسها در سالهای ۱۸۲۸ و ۱۸۷۷، جمعیت این شهر از ۱۳۰ هزار نفر به ۱٥ هزار نفر کاهش یافت. ولی بر اساس اولین سرشماری جمهوری ترکیه، در سالهای نخست جمهوریت جمعیت ارضروم به ۳۰ هزار و هشتصد نفر رسیده بود.

مهمترین اثار تاریخی و توریستی ارضروم عبارتند از: -

مدرسه دو مناره ای که به سال ۱۲٥۳، در حوالی دروازه تبریز . از سوی ایلخانیان ساخته شده است. این مدرسه بزرگترین مدرسه آناطولی میباشد. مناره های این مدرسه رنگهای متفاوتی داشته و ۲٦ متر ارتفاع دارند. -

مسجد واقع در قلعه اندرونی در سال ۱۱۷٤ و از سوی امیر آلپ طغرل سلطان “Saltuk” ساخته شده است. مناره ۲۱ متری این مسجد، مدتی به عنوان برج دیده بانی و سپس نیز با تعبیه ساعتی در آن به سال ۱۸٥٦ به عنوان برج ساعت مورد استفاده قرار گرفته است. -

مسجد جامع شهر ۲۲۰۰ متر مربع وسعت داشته و در سال ۱۱۷۹ ساخته شده است. -

یادواره عزیزیه واقع در بلندیهای کوه “kop” در شمال شرقی شهر، برای یاد از سربازان ترکی که در خلال اشغال روسها به سال ۱۸۷۷ شهید شدند، ساخته شده است. -

یادواره آتاترک نیز که در یاد از کنگره ارضروم به تاریخ ۲۳ ام ژوئیه سال ۱۹۱۹ ساخته شده ، یکی دیگر از آثار با ارزش ارضروم میباشد.

منبع: ت.ر.ت فارسی-