در اواخر دهه سی رادیو گرگان بخش ترکمنی راه‌اندازی شد. کارکناناین رادیو در کنار سایر برنامه‌های خود اجرای تئاتر را نیز برعهده داشتند. بدینترتیب اولین تئاتر ترکمنی مستند رسمی در ایران پایه‌گذاری شد در این رادیو کارکنانترکمنی چون نوربردی جرجانی ، گل محمد گل محمدی ، عبدالطیف گلی ؛ آنا قربان بهی ،آنا قربان قلیچ تقانی ، قلیچی ، خال محمد پقه و دیگران مشغول فعالیت بودند، که اغلبآنان با پیروزی انقلاب اسلامی همچنان به تولید و اجرای برنامه‌های ترکمنی بویژهاهتمام ورزیده‌اند.
مقولۀ تئاتر در رادیو گرگان بخش ترکمنی هم از پیروزی انقلاباسلامی در بهمن 1357 با رویکرد ارزشی - ایدئولوژیکی نوین در دهه شصت مورد توجه قرارگرفت . در این دوره جنگ تحمیلی رژیم عراق برج .ا. ایران ، ایجاب می کرد نمایش‌هاپیرامون این موضوع تمرکز یابد . دفاع مقدس و رشادت‌های دلاوران ایران زمین اعم ازبسیجیان و ارتشیان سوژه‌های مناسبی جهت پرداخت به اهمیت دفاع از تمامی ارضی کشور بهشمار آید . واقعیت آن بود که در کنار سایر هموطنان جوانان ترکمن نیز با رشادت درمیادین جنگ مشارکت نموده بسیاری از آنان در راه دفاع از میهن به شهادت رسیدند و یامجروح گردیدند. قابل ذکر است در نیمه اول دهه شصت فیلم سینمایی گزل توسط سجادی بااین تیم ساخته شد. در این زمان ترکیبی از نسل قدیمی هنرمندان رادیو گرگان و نسلجدید همچون آقایان مهمان دوست - کم - یمرلی - سقلی و خانمها شیخی و قوجقی درفعالیت‌های هنری اشتغال داشتند با بازنشست شدن هنرمندان گروه اول ، به نظر می‌رسدمقوله تئاتر در دهه‌ی هفتاد و نیز هشتاد هم از تنوع بیشتری برخوردار گردیده و همچنین توانست به بهره‌گیری از پتانسیل نیروهای جدید همچون رامین‌گری و جمشید آقچه‌لی، احمد اسماعیلی و جبار سقلی و یوسف سقالی - سولگون قلیچ قاقانی و دیگران مخاطبانبیشتری در عرصه‌ی جامعه بهره مند شود. 
یکی از نکات قابل توجه در نگارش سناریو واجرای تئاتر استفاده از زبان ترکمنی و بکارگیری المان و نمادهای بومی می‌باشد. رادیو گرگان در استفاده از زبان ترکمنی روش ابتکاری اعتدالی را برگزید . بواسطهاینکه این رادیو مربوط به ترکمن‌های ایران است. از تقلید صرف از زبان رسمیترکمنستان اجتناب نمود و از افتادن در ورطه‌ی لهجه‌های عامیانه رو به ضعف که درنتیجه عدم وجود آموزش کلاسیک زبان ترکمنی بدان دچار شده پرهیز نمود. ایجاد شورایداخلی ویرایش زبان ترکمن‌های ایران باعث شد تا یافتن معادل لغات و اصطلاحات ترکمنیهمواره یکی از دغدغه‌های اصلی سناریست‌های این مرکز باشد.
در بخش تئاتر آزاد وسینما که عمدتا زیر نظر وزارت فرهنگ مدیریت می‌باشد هنرمندانی به شهرت رسیدند کهغالباً از مکتب تئاتر بهره کافی برده بودند. و در فعالیت‌های سینمایی نیز مشارکتداشتند. مقوله اجرای نمایش یا سریال تلویزیونی و یا فیلم سینمایی در بین ترکمن‌هادارای فراز مهمی است. در این زمان نادر ابراهیمی بواسطه ارتباط با جریان‌هایروشنفکری ترکمنی همچون خدرفروهر - آی محمد آی محمدی ودیگران به فکرنوشتن سناریودرباره‌ی ترکمن‌ها افتاد. کتاب آتش بدون دود که در هفت مجله منتشر گردید نتیجه همانتفکر ابراهیمی است او در اواخر حکومت پهلوی در ترکمن صحرا فیلمبرداری "گلن اوجا" شروع کرد. در نتیجه بسیاری از هنرمندان گمنام ترکمن به ایفای نقش در این سریالپرداختند. یکی از کسانیکه نقش اساسی در سریال گلن اوجا داشت مرحوم " آنا محمدتاریخی " ( متولد 1317 گمیشان - وفات 1365 گنبدکاووس ) بود. تاریخی یکی ازشخصیت‌های برجسته تئاتر و تلویزیون قبل و بعد از انقلاب است. او در نمایش " سیاه" نوشته علی نصریان در پیش از انقلاب به ایفای نقش پرداخت. پس از انقلاب اسلامی نیزدر نمایش‌های گوناگون حضور پررنگی داشت. از جمله نمایش‌های " وقتی کارگران نیاید" " ساقچی" که به جشنواره تئاتر فجر راه یافت. او در سریال یک اتفاق ساده نیز جزنقش‌های اصلی بوده است.
نورمحمد گوکلانی ( تولد 1324 - وفات 1372 ) یکی ازمعروف‌ترین هنرمندان ترکمن صحرا به شمار می‌رود. او در نمایش‌های " سنت " " اورال" به ایفای نقش پرداخت که این دو نمایش در جشنواره تئاتر سراسر کشور در ردیفبهترین‌ها شناخته شده است.
آنه قربان قلیج تاقانی ( تولد 1325 گنبد کاووس - وفات 1377 گرگان ) یکی از هنرمندان پرکار در عرصه‌های مختلف نویسندگی ، کارگردانی وبازیگری سینما و تئاتر و مجری برنامه‌های رادیو و تلویزیون بود.
او علاوه بررادیو در فیلم‌های مختلف سینمایی و مستند کارکرده است. از جمله آغیز در پاییز 166مستند محجوبی و غیره می‌باشد ( رجوع شود به کتاب مجموعه اشعار هنرمند فقید آنهقربان قلیچ تقانی - حکمدار بوسادیم - ایل آرسیندا).
آی محمد آی محمدی یکی ازپیشکسوتان عرصه‌ی تئاتر است ایشان حدود 20 تئاتر را سناریو نوشته و یا بازیگری وکارگردانی کرده است . او در دهه اول انقلاب با تئاتر " موسی‌خان و اسب‌های دشت " شهرت زیادی کسب کرده، او که عمدتا در گنبد کاووس فعالیت‌های هنری داشته است یکیدیگر از کارهای او " زنی در زنجیر" است که در گرگان به اجرا درآمد . نمایشنامه " قارچوئین" و تولید یک آهنگ از آثار دیگر آی محمدی است که مورد توجه قرار گرفته است .
آنه محمد آج از بازیگران معروف گنبدی است. او در نمایش اورال ، موسی‌خان واسب‌های دشت و قارچوئین و دهها نمایش دیگر به ایفای نقش پرداخته و از قضا خوبدرخشیده است. موسی جرجانی یکی از فعالین عرصه‌های متفاوت هنر است او کارگردان ونویسنده 12 نمایشنامه است . ائ نمایشنامه‌هایی جون دلی دومرول ، توپراق و صعود وغیره را نوشته که برخی از آنان در جشنواره‌های استان و کشوری اکران شده و عنوان کسبکرده است ( نشریه فراغی شماره 28 مصاحبه با استاد موسی جرجانی ) 
اسفندیارقرنجیک ( متولد 1352 بندرترکمن مقیم گنبد ) در 1367 با نمایش " در صبح قریب" بهکارگردانی منصور اساسی به ایفای نقش پرداخت. سپس به ترتیب در نمایش‌های زیر نقشآفرینی نمود : روح(1379) صندوقچه ( 1371) زبان گویا (1371) هدیه مند. پسرک دشت بان ( نقش تاج محمد قورکاجیق)(1375)- کوله بار (76) عروس باران (1377) آخرین پر(1379) آی ترک گون ( ترکمنی ) 1380 که در جشنواره تئاتر بین المللی فجر تهران 1380 عنوانبازیگر برتر را کسب نمود.
زنی در زنجیر(1382) پاره ، پاره خورشید (1382) اسفندیار قرنجیک هنرمند خوش ذوق و کاملاً آماده‌ای است که آینده‌ی درخشانی درعرصه‌ی بازیگری در انتظار اوست. 
قرنجیک در فیلم سینمایی یارش نقش اساسی بر عهدهداشت که در سال 1387 از شبکه اول سیما اکران گردیده است. علاوه بر این موفقیت‌هااحتمال می‌رود در آینده از درخشش هنری وی خبرهای بیشتری می‌باید منتشر شود. در اینبین از هنرمندان خوش نام حجازی و محمد خالد زاده نام برد که در ارتقای تئاتر گنبدسهیم هستند.
در اینجا بسیار مناسب است که از سهراب مغروری که سابقه‌ی طولانی دربخش تئاتر گنید بر عهده دارد و پیشکسوت این عرصه بشمار می‌رود یاد کرد. همچنین حسنرحیمی که تحصیلات آکادمیک رشته بازیگری را در دانشگاه تهران گذارنیده است ، خدمتزیادی در این عرصه برجای گذاشته است.
و در بخش ترکمنی عروس باران ، در آسمانآلاگل پرنده‌ای می‌خواند ، نیلبرگ و خوان هشتم را در کارنامه خود دارد و عناویناستانی و منطقه‌ای و کشوری را بدست آورده است. همچنین از تورج قدیرزاده کاگردان زنیدر زنجیر و بازیگر نقش موسی خان یاد کرد که جامعه هنر استان مدیون اجرای هنرمدانهآنان است. نیز بجاست از لاریجانی رئیس انجمن نمایش گنبد یاد کرد که زحمات زیادی رابرای رونق تئاتر گنبد متحمل گشته است . همچنین قدردان همه هنرمندانی باید باشیم کهدر این مقاله نامشان از قلم افتاده است . امید آن است که علی اصغر نادعلی درپایان‌نامه خود که اختصاص به هنر تئاتر و هنرمندان گلستان دارد و خود از هنرمندانبنام است. اسامی کلیه دلسوختگان وادی هنر مندرج نموده باشد در پایان جا دارد ازاسفندیار قرنجیک به خاطر ارائه اطلاعات مکتوب درباره آنه محمد تاریخی و نور محمدگوکلانی و نیز ارائه تصاویر ارزشمند قدردانی کنیم.
بعنوان تکلمه اضافه می‌نمایمکه در کمتر از یک دهه‌ی گذشته از شهر بندرترکمن گروه هنری به نام " آلادا" شکلگرفتند که به اجرای نمایش طنز در مراسم معمولی عروسی و غیره پرداختند این گروه کماهمیت بواسطه انتقال مفاهیم و رفتارهای عامیانه و همگن با فولکور و اعتقاد توده‌هایمردم مورد توجه قرار گرفت. اعضای تشکیل دهنده گروه " آلارا" نیز بدون اینکه ازتحصیلات عالیه و آکادمیک در رشته تئاتر برخوردار باشند، بواسطه عمق آشنایی آنان بازوایای فرهنگ ترکمن به محبوبیت بسیاری نایل شدند . بگونه‌ای که سی دی اجرایبرنامه‌های آنان دست به دست گشت و هر روز برطرفداران آنان افزوده گردید. فریدونمسکین کلته در هسته اصلی این گروه بشمار می‌روند. نکته جالب توجه آنکه فریدون مسکینکلته از موقعیت هنری خود در بین مردم بندرترکمن سود جست و در انتخابات شورای شهر باآراء قابل توجهی پیروز گردید گروه آلارا با اینکه یک عضو خود به نام بهروز را ازدست داد لیکن در مراکز دانشگاهی و غیره به اجرای نمایش پرداختند و با استقبال زیاددانشجویان نیز رو به رو هستند.


* برگرفته از نشریه مختومقلی فراغی - شماره 32