بنیاد مختومقلی فراغی

طبق اطلاعاتي كه در دست داريم پيدايش علاقه ي مردم روسيه به فرهنگ ايران به قرن 15 ميلادي برمي گردد، زماني كه آفاناسي نيكيتين جهانگرد معروف روسيه به ايران سفر كرده و گزارشي از سفر خود نوشته است. اما يادگيري زبان فارسي در روسيه در او ايل قرن ۱۸ ميلادي شروع شد . پتركبير پادشاه روسيه آنزمان در سال ۱۷۱۶ پنج نفر از دانشجويان مدارس مسكو را انتخاب كرده و به ايران فرستاده است تا زبان فارسي را ياد بگيرند و بتوانند به عنوان مترجم در دربارش خدمت كنند. اين امر براي روسيه اهميت بسياري داشته است چراكه پتركبير با حسين اول شاه ايران مكاتبه داشته و احتياج به مترجم خوبي پيدا كرده بوده است .در زمان پتر کبیر به عنوان فرهنگ زبان فارسی در روسیه از فرهنگ  « مجمع الفرس » تفاده می کرده اند. از سال ۱۷۳۲ تدريس زبان فارسي در وزارت امور خارجه ي روسيه  به طور جدي آغاز شد.در نيمه ي دوم قرن ۱۸ ميلادي علاقه مردم روسيه به زبان هاي شرقي از آن جمله به زبان فارسي بسیار افزایش پیدا کرده است.  . در آن زمان آثار بي نظير ادبيات فارسي مانند <شاهنامه  فردوسی > و اشعار حافظ ، همچنين او ستا -كتاب مقدس ايران باستان - توسط ايران شناسان فرنگي مورد مطالعه و ترجمه قرارگرفته و روشنفكران روسيه امكان يافتند با آثار بزرگ ادبيات ايران آشنا شوند و به همين دليل احتياج به فرهنگ فارسي به روسي بوجود آمد.در سال ۱۷۸۶ در سنت پ ترزبورگ اولين فرهنگ فارسي به روسي كه داراي ۶۲۵ كلمه بود در كتابي مربوط به سفر آقاي يفرمف به بخارا ، خيوه ، ايران و هند منتشر شد . يك سال پس از آن، يك فرهنگ بزرگ در روسيه چاپ شد كه در آن ۲۸۵ كلمه ي زبان روسي به ۵۱ زبان اروپايي و به ۱۴۹ زبان آسيايي از آن جمله به فارسي ، پهلوي و  افغاني ترجمه شده بود.در او اخر قرن ۱۸ ميلادي او لين دانشگاه هاي   روسيه تاسيس شده و از سال ۱۸۰۴ و ۱۸۰۵در دانشگاه هاي مسكو ، قازان و خاركف و پس از چند سال يعني در ۱۸۱۶ در دانشگاه سن پترزبورگ تدريس زبان فارسي براي روسي زبانان آغاز شد. او لين استادان زبان فارسي در سن پترزبورگ ، آقاي شارموا زبان شناس فرانسوي و آقاي توپچي باشي كه ( ايراني متولد شده در قفقاز ) بودند. در سال 1826 آقاي بولديدف كه استادزبان هاي شرقي در دانشگاه مسكو بوده مجموعه ي متون فارسي براي دانشجويان روسي زبان را تهيه كردكه شامل غزليات ، قصايد ، داستان هاي كوتاه و قطعات متون منثور قديمي فارسي، همچنين يك فرهنگ نسبتاً بزرگ ( ۳۵۰۰ كلمه ) فارسي به روسي و يك شرح كوتاه دستور زبان فارسي مي شد . از همين كتاب روسيه تا او اخر قرن ۱۹ به عنوان كتاب درسي اصلي استفاده مي شد . در سال ۱۹۳۵ آقاي پتروف شرق شناس معروف روسيه كه در دانشگاه سن پترزبورگ تحصيل كرده بود يك غزل حافظ را از فارسي به زبان روسي ترجمه نموده و در يكي از مجلات روسيه انتشار داد .اين اولين ترجمه ي غزل فارسي به زبان روسي وآغاز آشنايي نزديك مردم روسيه با نظم كلاسيك فارسي بوده است . شعراي بزرگ روسيه تعداد زيادي ازاشعار فارسي را كه به زبان هاي مختلف اروپايي ترجمه شده بود از اين زبان ها به زبان روسي برگردانيده اندو همچنين براي اشعار خودشان از شعر حافظ ، سعدي ، سنائي و ديگر شعراي بزرگ ايرانی الهام گرفته اند.

آلكساندر پوشكين بزرگ ترين شاعر روسيه در سال ۱۸۲۹ ضمن سفر خود به قفقاز با فاضل خان شاعرايراني كه به سن پترزبورگ مي رفت آشنا شده و براي او شعري سروده كه در آن گفته است كه تو به سرزمين شمالي ما آمده أي . در اينجا بهار به ندرت فرا مي رسد اما اسم حافظ و سعدي خوب شناخته شده است. يكي از اشعار پوشكين به حافظ تقديم شده و در اشعار ديگرش ابياتي از گلستان سعدي را به كار برده است. در نيمه ي دوم قرن 19 در دانشگاه هاي روسيه كه نام آنها را برديم تدريس زبان فارسي توسعه پيداكرد. زبان فارسي باستان ز بان او ستايي فارسي ميانه ( پهلوي ) فارسي كلاسيك و ادبيات كلاسيك ايران ازجمله آثار فردوسي، سعدي ، حافظ و غيره مورد مطالعه قرار مي گرفته اند.در سال ۱۸۶۹ آقاي ميرزا ثاني گشتاسپ كه از سال ۱۸۶۱ تا سال ۱۸۷۷ زبان فارسي را در دانشگاه سنبا ۴ هزار كلمه « فرهنگ مفيد » پترزبورگ تدريس كرده يك  فرهنگ فارسي، روسي فرانسوي زير عنوان نوشت. پس از چند سال يعني در سال ۱۸۵۳ آقاي برزين كتاب دستور زبان فارسي را در شهر قازان به چاپ رساند. از همان زمان يعني از او اسط قرن ۱۹ پژوهش ها در بخش هاي گوناگون زبان شناسي ، ادبيات وهنرشناسي ايراني در روسيه گسترش بي سابقه أي پيدا مي كند . مطالعه علمي و ترجمه ي شاهنامه ي فردوسي آغاز مي شود . در سال ۱۸۴۹ آقاي ژوكفسكي قسمتي از شاهنامه ي فردوسي يعني داستان رستم وسهراب را از روي ترجمه ي آلماني آن كه توسط آقاي روكرت ايران شناس معروف آلماني انجام شده بور به زبان روسي ترجمه كرد . استاد نازاديانتس در كتاب تاريخ ادبيات فارسي كه در سال ۱۸۵۳ منتشر شده فصلي به شاهنامه ي فردوسي و اهميت آن هم در ادبيات ايران هم براي ادبيات جهاني اختصاص داد . همچنين آقاي زينويف در سال ۱۸۵۵ كتابي در شعر حماسي ايران نوشته كه د ر آن به مطالعه ي شاهنامه فردوسي هم پرداخته است.۱۸۹۵- او لين ترجمه ي شاهنامه ي فردوسي از روي متن اصلي را آقاي كريمسكي در سال هاي ۱۸۹۶

انجام داده ولي چون زبان مادري اش او كرايني بوده شاهنامه را نه به زبان روسي بلكه به زبان او كرائيني ترجمه كرده است. و در سال ۱۹۰۵ آقاي سوكولف قسمتي از شاهنامه را به زبان روسي برگردانيد.علاوه بر استادان و پژوهشگران مذكور، دانشمندان بزرگ ديگري نيز در او اخر قرن ۱۹و اوايل قرن ۲۰در روسيه مي زيسته اند كه سهم ارزنده أي در پيشرفت علم ايران شناسي در روسيه ادا كرده اند . آقاي زالمان با همكاري آقاي ژوكفسكي در سال ۱۸۸۹ كتاب دستور زبان فارسي همراه با شرح عروض ، برگزيده ي اشعارفارسي نوشت و همچنين تحقيقات زيادي در مورد اشعار فارسي انجام داد از جمله تحقيقات رباعيات خاقاني كه در سال ۱۸۷۵ به چاپ رسيد . آقاي كورش علاوه بر ادبيات فارسي در زمينه خصوصيت صرف و نحو زبان فارسي كار مي كرده و در سال ۱۸۷۷ كتابي در مورد ويژگي هاي نحو فارسي و وجوه تشابه و تفاو ت نحوفارسي و روسي نوشت.آقايان بارتولد و روزنبرگ در زمينه ي ادبيات فارسي تحقيقات زيادي انجام داده اند در سال ۱۹۰۱ شرحدستور زبان فارسي و در سال ۱۹۱۴ فرهنگ فارسي به روسي تاليف آقاي ميرزا جعفر به چاپ رسيده است.در قرن ۲۰ و به خصوص پس از انقلاب اكتبر سال ۱۹۱۷، زبان و ادبيات فارسي به طور مرتب تدريس مي شود و مورد تحقيقات قرار مي گيرد . در دانشكده ي خاورشناسي دانشگاه لنينگراد ( سن پترزبورگ فعلي )پس از ا نقلاب اكتبر ، كرسي زبان و ادبيات فارسي ايجاد مي شود كه استادان آن زبان فارسي ، تاريخ زبان فارسي ، زبان هاي باستاني ايراني و ادبيات ايران را تدريس مي كنند.مراكز اصلي  ايران شناسي در مسكو انستيتوي خاو رشناسي و انستيتوي زبان  شناسي وابسته به آكادمي علوم اتحاد شوروي بوده اند . بعداً در دانشگاه هاي ديگر هم كرسي هاي ايران شناسي يا زبان و ادبيات فارسي هم تشكيل شد و مراكز جديد آموزش زبان و ادبيات فارسي ايجاد شد از آن جمله كرسي زبان و ادبيات فارسي در انستيتوي كشورهاي آسيا و آفريقا ، كرسي زبان هاي آريايي ( هند و ا يراني در دانشگاه روابط بين المللي و امثال آن ).