بنیاد مختومقلی فراغی

تعداد ترکشناسان خارجی در دنیا، که در حوزه ترکی پژوهی تحقیقات بعمل آورده اند، معدود است، اما پژوهش های انجام شده توسط این ترکشناسان انگشت شمار، در خصوص فرهنگ ترک و زیر شاخه های آن: ادبیات ترک، تاریخ و زبان و ارائه آن به انسان‌ها در مقیاس جهانی، نقش و سهم ارزشمندی داشته است. در این رابطه ترکی پژوهی شوروی -که مبانی و پایه هایش در دوره ی تزاری نهاده شد- به ویژه در اواخر قرن نوزدهم، روند شرق‌شناسی که ازجهت نظری توسط وی .پی.روزن ( V.P.Rozen ) ساماندهی و مدیریت شد،آغاز گردید. دانشکده ی زبان های شرقی دانشگاه سنت پترزبورگ، مهمترین مرکز علمی شرق شناسی دنیا شد. شهرت شرق شناسان روس در پهنه ی جهان مرهون افرادی چون آی. پی. مینایف ( I.P.Minayev ) ، و . و.بارتولد،ان . ی .مار ( N.Y.Marr ) ، پی ، کی ، کوکووتسوف ( P.K.Kokovtsov ) ، اف .سی.اولدن بورگ ( F.S.Oldenburg ) ، اف . سر باتسکی ( C.F.Serbatsky ) ، وی . آر . جوکوسکی ( V.A.Jukovskiy ) ، آی .آ .اوربلی ( I.A.Orbeli ) ، آ.ان.سامویلوویچ ، اس. ای. مالوف ( S.E.Malov) ، ام . پی . ملیورانسکی (M.P.Melioransky ) بود. برخی ازنامداران عرصه ی پژوهش های ترکشناسی دراینجا تربیت یافته بودند.( Buran.2009.433 ) بویژه در اواخر قرن ۱۹ /م واوایل قرن 20/م ، ترکشناسان روس- که اسامی ایشان را برشمردیم - در خصوص تاریخ، ادبیات، زبان، فولکلور و قوم شناسی جوامع ترک در ترکیه، ترکمن ها، ازبک‌ها، قزاق‌ها ، قرقیزها ، آذری ها وامثالهم، توجه خاصی مبذول داشته اند. این عطف توجه ، در دوره ی تزاری آغاز شد و در دوره ی اتحاد شوروی، با عنایت بیشتری تداوم یافت. دانش پژوهان روس، که به حوزه ی تر کشناسی علاقه‌مند بودند، به ویژه با تحمیل و حمایت رژیم بلشویکی، به ارزش‌های مادی و معنوی کشف نشده ی خلق های ترک تبار جغرافیای ترکستان، التفات پیدا نمودند.
بدون هیچ تردیدی، در رأس این ارزش های فرهنگی، ادبیات و زبان قرار داشت. هدف ،هم شناختن این جوامع و هم آموختن ادبیات و زبان های ایشان، به عنوان تشکیل دهنده ی ستون‌های اصلی ساختار آنها بود. برخی از ترک شناسان روسی با همین هدف به سمت جغرافیای ترکمن هدایت شدند .مهمترین ترک شناسان روس که در مورد ترکمن ها به پژوهش پرداختند و به عنوان بازخورد این تحقیقات مبادرت به نوشتن کتاب و مقالات نمودند عبارتند از: و.ا.جوکووسکی ؛ پی.ام.ملیورانسکی، و.و.بارتولد؛ آ.ان.سامویلوویچ. ؛ آ.آ.سمنوف؛ و.آ.گوردلوسکی؛ .ای.ای.برتلس؛.وی.ام.جیرمونسکی؛ا.بی.یوتسلویوسکی؛پی.گ.ای.کارپوف؛.پی.ای.پتروف؛آ.ان.کونونوف؛آ.ان.باسکاکوف؛آی.اس.براگینسکی ؛پی.گ.اسکویریف؛ ال.ای.کلیموویچ؛.گ.یو.علییف؛ اچ.گ.کوراوغلی؛ ای.و.استبلوا ؛قول لایو .
مقالات علمی که این ترکی پژوهان در حوزه‌های مختلف به نگارش درآوردند، سهم و نقش زیادی در ادبیات، زبان و فولکلور ترکمن داشته است. یکی از ترکی پژوهانی که در این امر سهم و نقش داشت ، ترکی پژوه روس اوکراینی الاصل، الکساندر نیکولایویچ سامویلوویچ می باشد .سامویلوویچ با توجه به پژوهش هایی که در مورد زبان و ادبیات ترک ویامرتبط با لهجه ها و ادبیات ترکان انجام داده - کسی است که در رأس اشخاصی قرار می گیرد که، بیشترین سعی و مجاهدت را در حوزه ی ترکی پژوهی داشته اند. در کانون پژوهش های او، تحقیقاتی است که در خصوص ادبیات، زبان و فولکلور ترکیه ، ازبک و ترکمن انجام داده است. در این مقاله، بر روی تحقیقات وی در خصوص ادبیات و فولکور ترکمن ها، تاکید خواهیم داشت.
آ.ان.سامویلوویچ که ادبیات، زبان و فولکلور ترکمن ها را به شیوه‌ای علمی فراگرفت وتدریس نمود، در 17دسامبر ۱۸۸۰ در شهر "نیژنی گورود" چشم به جهان گشود. در سال ۱۸۹۸ با تشویق پدر، در بخش زبان های عربی، فارسی ، تاتاری و ترکی دانشگاه پترزبورگ به تحصیل پرداخت و از محضر درس تعداد زیادی از ترکشناسان مهم دوره چون پ .میلیورانسکی و"زوزن" ودانشمندان روس، در زمینه های مرتبط با حوزه های مطالعاتی آنها بهره ها اندوخت. پژوهش هایش در خصوص ادبیات و فولکلور راعمدتا با تاکید بر ادبیات، زبان و فولکلور ترکمن صورت داده است. تحقیقاتش در این زمینه ها را در سال های دانشجویی در دانشگاه شروع نمود. او در سال ۱900و در ادامه ی دوره ی دانشجویی، اولین مسافرت به ترکیه را انجام داد. در سال ۱۹۰۳ دانشگاه را به اتمام رساند و به عنوان استادیار به کار پرداخت. در سال ۱۹۰۷ به عنوان دانشیار( Prirvat Doçent )در دانشگاه به فعالیت پرداخت.(قبل از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه و در برخی از کشورهای دیگر به افرادی که درموسسات آموزش عالی انجام وظیفه می نمودند، ولی عضو هیئت علمی رسمی دانشگاه نبودند این عنوان که معادل Doçent بود، داده می شد). او در سال ۱۹۰۸ به عضویت در بخش شرق، انجمن باستان شناسی روسیه منصوب گردید. بین سال‌های ۱۹۱۰ تا ۱۹۱۵، به عنوان دبیر و ویراستار نشریه ی ستاره ی خیوه(Hivaya Starina) فعالیت نمود.(Nuraliyev 1971:95 )
سامویلوویچ درسال 1910به تدریس زبان ترکی در آکادمی زبان های شرقی ،که در سنت پترزبورگ تشکیل شده بود، پرداخت. او در سال ۱۹۱۱ برای دومین بار به ترکیه سفر کرد. در سال ۱۹۱۲ مسافرتی به کریمه کرد و در آنجا به آموزگاران کریمه- تاتار درس هایی در خصوص دستور زبان کریمه ای داد( Buran2010:346 ) داد. در سال ۱۹۱۳ در کتابخانه های دانشگاه ها ی بوداپست، وین Tپاریس و برلین تحقیقاتی انجام داد. در آن کتابخانه ها به تعداد زیادی دست نوشته بر خورد و آنها را مورد پژوهش قرار داد. سامویلوویچ در سال ۱۹۱۵ "جنگ نامه" اثر شاعر ترکمن "عبدالستارقاضی "را آماده نمود و دوره ی کارشناسی ارشدش را به پایان برد.
پس از انقلاب اکتبر، عنوان پروفسوری بدو داده شد. بین سال های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰، در دانشگاه های شرق پطروگراد ، مسکو و به ویژه در رابطه با منطقه ترکستان، مأموریت‌های انجام پژوهش بر عهده ی وی نهاده می‌شد .در این دوره او مخصوصاً در انتخاب افرادی که به منطقه ترکستان اعزام می‌شدند، نقش سازنده‌ای داشت. بنابراین در سال‌های ۱۹۲۷ و ۱۹۲۸ به جوانان ادبیات پژوهی که از ترکمنستان می‌آمدند، توجه خاص نمود و در دانشگاه، دوره های ویژه ی ترکشناسی جهت ایشان دایر نمود. سامویلوویچ در سال ۱۹۲۵ به عنوان محرّر و عضو IA اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی برگزیده شد. در سال ۱۹۲۹ به عضویت کامل آن در آمد. در اوایل سال ۱۹۳۴ به عنوان مدیر انستیتوی علوم شرقی IA اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی منصوب شد. (Nuraliyev 1971:94-95 ) از طرف دیگر سامویلوویچ همانگونه که در کنگره ی ترکی پژوهی باکو مشارکت نمود، در کنگره هایی که هر از چندگاهی در ترکیه برپا می شد، شرکت می نمود. اوبه ویژه در خصوص زبان ترکی، لهجه های ترکی، تاریخ ادبیات ترک و قوم نگاری فولکلور ترکی، تعداد زیادی مقاله و کتاب به چاپ رسانده است( buran2010:346 ) .
سال های حاکمیت استالین، مستبدانه ترین دوره ی رژیم شوروی بود. میلیون ها انسان بر اساس اتهامات بی‌پایه و اساس ،یا به مرگ یا به تبعید به اردوگاه‌های کار سیبری محکوم شدند. سامویلوویچ هم در اکتبر ۱۹۳۷ به اتهام جاسوسی به نفع ژاپن به زندان افتاد. در ۱۳ فوریه ۱۹۳۸ در محاکمه ای که فقط پانزده دقیقه طول کشید، حکم اعدام برای او صادر شد و این حکم هم، در همان روز به مرحله ی اجرا درآمد. بدین صورت رشته ی زندگی سامویلوویچ، که یک چهره ی علمی درخشان بود، با بی رحمی و شقاوت گسسته گردید. در حکم اعدامی که علیه او صادر شده بود آمده است: سامویلوویچ تحت تاثیر پان تورکیست هایی چون رادلوف و دیگران ، با انجام پژوهش هایی درباره ی خلق های ترک، آلوده ی عقاید پان تورکیستی شده است .(Bacanlı 2009:223 )
سامویلوویچ در سال‌های استادیش، تعداد زیادی از دانشجویان را تربیت نموده است. مهمترین این شاگردان آ.ک. بوروکوف ؛ آ.ا.ن .کونونوف ؛ ال.پی پوتاپوف ؛ یو.تورسونوف ؛ وی.دی.آراکین ؛اس.اس. دجیکیا ؛ک.ژوبانوف ؛ اس.ک.کنبایف ؛.ام.اس.میخایلوف ؛ آ.دی.نوویچف ؛تی.گ.باسیشف ،ان.پی.دیرنکووا ؛ آ.ساتی بالوف ؛ اس.ام. آبرامزون و آ.اس.توریتینووا بودند. ( Eren.1998:296 )
تکاپو های آ.ان.سامویلوویچ در مورد ادبیات و فولکلور ترکمن ها
علاقه آ.ان.سامویلوویچ به ترکی پژوهی به سالهای دانشجویی او برمی‌گردد. علاقه به ترکمن ها نقطه ی اوج این دوستی نسبت به جماعات ترک می باشد. سامویلوویچ که به ادبیات و فولکور قرن بیستم ترکمن ها خیلی علاقه‌مند بود چهار بار و در سال‌های 1902، 1906، 1907، 1908 از ترکمنستان بازدید کرد. در طی این دیدارها ،در مورد ادبیات ، تاریخ، زبان و فولکلور ترکمن ها و جمع آوری مطالب و منابع تلاش گسترده‌ای انجام داد . در اینجا اشاره به چند مورد مفید است: آ.ان.سامویلوویچ قبل از آنکه مسافرت به ترکمنستان را آغاز کند، از بین مقالاتی که در اروپا و روسیه و در منشورات شرق شناسی به چاپ رسیده بودند، آنچه راکه با ترکمن ها ارتباط داشت و مهم بود، خوانده و بایگانی نموده بود. این آرشیو مقالات، توجه و دقت استادش ملیورانسکی راهم به خود جلب کرده بود. ملیورانسکی با مشاهده ی این جدیت وپشتکار، زمینه ی مسافرت اول سامویلوویچ به ترکمنستان را بشخصه آماده کرد. علاوه براین سامویلوویچ تا آن وقت ، مقالات دانشمندان روس، یعنی اف. باکویین ؛ آی .اف.ا.میخایلوف درباره ی ادبیات و فولکلور را مورد مطالعه و بررسی قرار داده بود. در ماه های سپتامبر و اکتبر ۱۹۰۲ که هنوز دانشجوی سال سوم بود، اولین مسافرتش به ترکمنستان را انجام داده بود. علی‌رغم گرمای هوا ، دو ماه در شهرهایی چون عشق آباد ، باقر، بَهَردن ، مرو و گوگ تپه به گردآوری اطلاعات پرداخت (Nuraliyev 1971:14 ). ضرورت دارد گوشزد نمائیم که قبل از این سفر، تحقیقات لازم در رابطه با زبان ترکمنی را انجام داده بود، لذا در هنگام گردآوری اطلاعات ، در درک و تفاهم با ترکمن‌ها، چندان مشکلی را متحمل نگردید. مردم ترکمن وقتی که تلاش‌های آ.ان.سامویلوویچ رادراین باره مشاهده کردند، بیش از اندازه با او همکاری نمودند. بزرگترین خوش اقبالی او ملاقات و دیدارش با خوجالی ملّا مرادبردی اوغلی بود،که به اختصار خوجالی ملّا هم نامیده شده است. اوبرمناطقی که مورد بازدید قرارمی گرفت ،احاطه واشراف کامل داشت، مردم منطقه را از نزدیک می شناخت ، به ادبیات ترکمن علاقه داشت ودرآن مورد پژوهش هایی انجام داده بود. خوجالی ملّا درمرحله ی بعد، نظراتش رادرخصوص تعداد زیادی ازمقالات وتحقیقات ا.ن.سامویلوویچ،باارسال نامه هایی به اطلاع او رسانده بود. سامویلوویچ دراثاری که درمورد ترکمن هانوشته، به تکرارازافرادی چون قربان باغشی ،محمداورازوف وملا صابر ،که کمکش کرده بودند ، بحث نموده است . در سال۱۹۰۷،سامویلوویچ به شهرهای ترکمن ، که قبلا نرفته بود ،مسافرت کرد وتقریبا سه ماه به گردآوری اطلاعات پرداخت .آنچه سامویلوویچ درترکمنستان جمع کرد ومنابع غنی که بدست آورد،چون متون مربوط به ادبیات وفولکلور هستند، به دو گروه تقسیم می شوند. بویژه آنچه درباره ی منابع ادبیات گردآورد و از این جهت که سبک شناسی (ریخت شناسی ) ادبیات ترکمن و ساختار منظوم آن را به صورتی درست ثبت نماید، تیره گرایی (انتساب به طایفه ای خاص) وتأثیر آن برادبیات و فولکور و شاعران را نیز ثبت وضبط نموده است. بدین سبب درآثاری که درمورد شاعران ترکمن نوشته، مکان هایی که درآن زندگی می کنند و دوره ی زندگی و تیره هایی که بدان منسوب هستند را،مشخص کرده،ادبیات ترکمن رابه سه دوره ی متفاوت تقسیم نموده است: ادبیات قدیمی ترکمن (قرون ۹تا۱۸میلادی)،ادبیات ترکمن درقرن۱۸میلادی و ادبیات ترکمن در قرن ۱۹ میلادی (Nuraliyev 1971:31 ). بخاطر این طبقه بندی- سامویلوویچ- به ویژه تاریخ ادبیات ترکمن قبل از قرن ۹ میلادی را با ادبیات امروز ترک و تاریخ ادبیات دیگر قبایل ترک، مطابق می بیند. او به همان شکل آثاری چون سنگ‌ نبشته‌های اورخون ؛ ینی سئی ومنابع رسمی خان نشین ها را ،از این جهت که برای ادبیات همه ی خلق های ترک اهمیت دارند، مورد توجه قرار داده است. (Nuraliyev 1971:31 ). او هم چنین به کتاب "دده قورقوت " که بارتولد- ترکی پژوهی که مقالات و تحقیقات موفقی در حوزه ی ترک شناسی داشته است -آن را به روسی ترجمه کرده است - توجه کرده، گفته است که تاریخ ادبیات ترکمن با "دده قورقوت " آغاز می‌شود. در مسافرت های بعدی به ترکمنستان برخی روایات مرتبط با "دده قورقوت " را ،از خوجالی ملّا فراگرفته است. هم چنین با عنایت به کتاب شجره ی ترکمن ابوالغازی بهادرخان ترکمن ها را به عنوان کسانی که به دودمان اوغوز، نسب می‌رسانند، شناخته است. (Nuraliyev 1971:32 ). در راستای اطلاعاتی که از خوجالی ملّا به دست آورد. در خصوص داستان ترکمنی گوراوغلی و اوغوز نامه ی دانا آتا (احسان شیخ) پژوهشی انجام داده است. سامویلوویچ برای اولین بار در سال ۱۹۷۰ ودرتحقیقش به نام  منابع ادبیات ترک در آسیای میانه  درباره ی اوغوزنامه بحث نموده است. درسال ۱۹۲۷ تحقیقی به نام نسخه ی جدیدی از شجره ی تراکمه ی ابوالغازی بهادرخان به چاپ رساند. در آن پژوهش در مورد "اوغوزنامه" اطلاعات بسیار گسترده ای ارائه داده، چاپ افست دست‌ نبشته‌ی اثر را نیز در آخر کتاب ضمیمه نمود .در بخش نسخ خطی انستیتوی آکادمی علوم شرق اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، نسخه ی سوم دست نبشته ی اثر وجود دارد. دست نبشته به صورت اوغوزنامه دا نا آتا احسان آتا ابوالخانی نامگذاری شده است.( Bekmiradov.1986:183 )
سامویلوویچ آثاری چون : یوسف و زلیخا ؛ قصه ی یوسف و رونق الاسلام را -که به عنوان دوره ی قدیم ادبیات ترکمن نامگذاری نموده - مورد تحقیق قرار داده و در مورد آنها پژوهش‌های علمی انجام داده است.
ادبیات ترکمن در قرن 18/م از دوره هایی است که دانشمند روس برای آن اهمیّت و ارزش قائل شده است. در رابطه با این دوره، با کمک خوجالی مُلّا صرفاً به مختومقلی نپرداخت‌ وهم زمان در مورد شاعران مهم دوره چون شیدایی و عندلیب نیز تحقیقاتی انجام داد و مطالبی گردآورد. در سال ۱۹۰۶ و در جریان جمع آوری مطالب به دست نبشته ی اشعار "آزادی " دست یافت. او این اشعار را تحلیل و ارزیابی نموده، با نام اشعار دولت محمد آزادی پدر مختومقلی در ۱۴۶ صفحه به چاپ رسانید. (Nuraliyev 1971:37 ). در تحقیقات بعدی این دوره ، او عمدتاً مختومقلی را مورد مطالعه قرار داد و متوجه شد که مختومقلی نه تنها در ترکمنستان که در خیوه ، قراقالپاق و مناطق مختلف ترکستان، به خاطر اشعار معروفش شناخته شده است .سامویلوویچ که 279شعر او را، از دست نبشته‌ها گردآوری کرده بود، آن را به صورت مفصل مورد تحقیق قرار داد و کوشید تا تاریخ سرایش هر کدام از اشعار را مشخص نماید و در آن مورد توفیقاتی به دست آورد(Nuraliyev 1971:40 ). همان گونه که قبلا متذکر شدیم، سامویلوویچ در رابطه با این دوره، به مختومقلی بسنده نکرد، همزمان درباره نمایندگان مهم دوره از جمله شیدایی، عندلیب و ذنوبی و قراجا اوغلان از شاعران دوره کلاسیک و نمایندگان مهم شعرمردمی هم پژوهش‌هایی صورت داد.
تکاپوهای سامویلوویچ در خصوص ادبیات ترکمن در قرن 19/م در مقایسه با دوره های پیشین بسیار گسترده تر است بر اساس یافته‌های او ، تعداد شاعران ترکمن که او مورد پژوهش قرار داده، ۶۰ نفر است. از این تعداد ۵۰ فرد از شاعران کلاسیک قرن ۱۹ میلادی ترکمن هستند. (Nuraliyev 1971:58 ).
اما می‌بینیم از بین این شعراء به آثار افرادی چون کمینه، شاه بنده، طالبی، غایبی، ملانفس ،مسکین قلیچ ، محتاجی و عبدالستار قاضی اهمیت بسیار بیشتری قائل شده است. به ویژه با چاپ نسخه خطّی که از خوجالی مُلّا گرفته بود ،اشعار غایبی و روایت های مردمی مرتبط با او را، به زبان روسی منتشر نمود. هم چنین در سال ۱۹۰۶، هنگامی که از شهر مرو دیدن کرد ، پانزده شعر از میان اشعار مُلّا نفس را، که از مُلّا صابر گرفته بود، برگزید و منتشر نمود .( همان 62-61) درتحقیقات بعدی، به ویژه ضمن پژوهش در خصوص دست نبشته های اشعارمسکین قلیچ ومحتاجی، بررسی هایی درباره آن شاعران و شعر هایشان صورت داد.
آ.ان.سامویلوویچ در طی مسافرت هایش به ترکمنستان، صرفاً به گردآوری اطلاعات در خصوص ادبیات ترکمن نپرداخت، بلکه تعداد زیادی تحقیق و گردآوری منابع درباره فولکلور ترکمن نیز صورت داد و در دوره‌های بعدی با استفاده از این مطالب، تعداد زیادی مقاله به نگارش درآورد. اولین مقاله در این حوزه با عنوان چیستان های ترکمن های ماوراء خزر با ترجمه ی روسی در سال ۱۹۰۹ نوشته شد. سامویلوویچ در این مقاله ۱۵۷ چیستان راکه در ترکمنستان گردآوری کرده بود، و معنای آن چیستان ها را بر اساس موضوع دسته‌بندی کرده، تصنیف نمود و به چاپ رسانید. در همان سال درنشریه ی زویوراعو Zvoirao) ) مقاله ی داستان های "دده قورقوت آتا" و "گوراوغلی" را به نشر سپرد . در این جا نیز درباره مهم ترین داستان های ترکمن ها ، یعنی "قورقوت آتا " و "گوراوغلی " مظهرقهرمانی Tاطلاعاتی به دست داد. علاوه بر آن روایات مرتبط باداستان‌های قورقوت آتا و گوراوغلی و معلومات و اطلاعات مربوط به ایشان را توضیح داده است.(Berkeliyev 1980:15 )
در مقاله ی سه داستان ترکمنی ( با ترجمه روسی) که در سال ۱۹۱۰ در خصوص فولکلور ترکمن نوشت، داستان ترکمنی "چهل پسر مرد پولدار" و "چهل شکارچی" و " ازدواجش با دختر پری شاه وسه شاهزاده " سه داستان و روایت های مرتبط با این داستان‌ها را به زبان روسی ارائه نمود. آ.ان.سامویلوویچ از اینکه فولکورترکمن علیرغم غنای بسیار، مورد توجه اهل علم قرار نگرفته است، اظهار گله‌مندی می کرد. سامویلوویچ در همین سال در نشریه ی "ستاره ی خیوه" مقاله ی داستان‌های مربوط به حیوانات خیوه را به چاپ رسانید و روایات انسان ها در خصوص حیوانات را در آن عرضه نمود. (Seyitniyazov.v.d.1969:68 ) کارهای مرتبط با فولکلور آ.ان.سامویلوویچ در سال ۱۹۱۲ نیز توجه ما را به خود جلب می کند. مقاله ی او در نشریه (Jivaya Starina) با عنوان "جادوی ترکمن" به چاپ رسید. در آن مقاله اندیشه هایش در خصوص سحر و جادو، به عنوان قدیمی ترین نوع ادبی در بین ترکمن ها را مطرح نمود .سامویلوویچ متوجه رابطه این کلمه Zagovor = (سحر وجادو) با،شمن( Kam ) شده، در خصوص انواعی چون عنکبوت (Yilandavasi ) نمونه هایی به دست می دهد. این مقاله اولین تحقیقی است که در خصوص "سحر و جادو" در فولکلور ترکمن انجام شده است. باز در همان سال در نشریه ی ( Jivaya Starina ) مقاله ی ، فهرست کوتاه داستان ها و مناقب ترکان آسیای میانه رابه چاپ رسانید و به صورت خلاصه در مورد عناوین تعداد زیادی از داستان‌ها وروایاتی که در بین ملت‌های ترک رایج است، بحث نمود. (Berkeliyev 1980:15 ) در سال ۱۹۱۴ آ.ان.سامویلوویچ بار دیگر در نشریه ی جیوایا استارینا نسخه های ترکمنی، اوزبک و قرقیزی ۴۰ قصه ی تخیلی آن داستان را مورد بررسی قرار داد. به زعم او، تم اصلی این داستان ،که در میان ترکمن ها و ازبکان و قرقیزان، بسیار مشهور است تغییر نیافته است ،اما در نسخه بدل های داستان ، برخی اختلافات کوچک وجود دارد(Berkeliyev 1980:16 ) .
سامویلوویچ که در سال ۱۹۲۷ عنوان پرکارترین محقق روس درباره ی فولکلور ترکمن را به دست آورد، در نشریه ی ترکمن ایسکرا( Turkmen iskra ) اطلاعات مربوط با ادبیات و فولکور ترکمن را به شکل مقاله ارائه نمود . تحقیق دیگر او در سال ۱۹۲۶ ، در نشریه‌ای به نام ترکمن منوودی نیا (Turkmen Menovedeniye ) به چاپ رسید. در این پژوهش ۱۲۶ ضرب المثل ترکمنی را به روسی ترجمه ومنتشرنمود(Berkeliyev 1980:18 ).
پس از مرگ لینین وبا آغاز دوره ی حاکمیت استالین بر اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، شاهد تأثیر این تحول در آثار فولکلوریک ترکمن هستیم، اما در این باره ، یک مورد را باید متذکر شویم. تا دوره استالین، در ادبیات ترکمن ، بین ادبیات و فولکلور جدایی و فاصله نبود. در حالی که قبل از انقلاب 1917 وپس از آن در خصوص اینکه اصلاً ادبیات ترکمنی وجود دارد یا نه، مباحثاتی انجام می گرفت. سامویلوویچ گفته بود: اگر زمان نوشتن تاریخ ادبیات ترکمن فرا نرسیده باشد، حتماً زمان اتلاف وقت و صحبت صرف در این باره، که ترکمن‌ها ادبیاتی ندارند و نداشته اند- نیز گذشته است .(Tacnazarov1934:9 ) بدین وسیله به نوعی از بی‌عدالتی انجام شده نسبت به ادبیات ترکمن سخن رانده است و بر ضرورت پژوهش در خصوص گذشته ی ادبیات و فولکور ترکمن ، به صورت توأمان تأکید نموده است.
در سال ۱۹۲۹ آ.ان.سامویلوویچ درباره اثری به نام "شیبانی خان بوزاوغلان" در نشریه ی ترکمن "ترکمن اوودینه " مطلبی نوشت.(J.Seyitniyazov.vd.1969:19 ) سامویلوویچ در مقاله اش با نام پژوهش هایی در خصوص تاریخ ادبیات ترکمن، اطلاعاتی درباره ی ادبیات ترکمن در قرون ۱۸ و ۱۹ /م و فولکلور ترکمن ارائه داده است. علاوه بر این در آن مقاله ،در مورد باغشی ها (خوانندگان سنتی ترکمن –مترجم) ووظایف ایشان در میان مردم ، ضرب المثل ها و چیستان ها نیز اطلاعاتی به دست داده است. سامویلوویچ در کتاب دیگری سعی نموده است بین فرهنگ لغات محمود کاشغری و Codex Comaicus (نمونه های گرامری که راهب های فرانسیسکن تیلیغی در قرن چهارم میلادی در حوزه ی سفلای رود ایتل تهیه نموده اند. فهرست کلمات ترکی – لاتین- آلمانی و متون ترکی که از گفته های مردم گردآوری شده وبه زبان ترکی قبچاقی نوشته شده بود.(ترکی کومانی) در این کتاب تعداد 143 نمونه چیستان ترک موجود است. این نوشته ضمن توضیح زندگی قبچاق ها ویژگی های ترکی قبچاقی را هم شامل است. فی الواقع این اثر برای اروپایی ها تالیف شده بود، تا ترکی قبچاقی را بفهمند ) و ضرب المثل ها و چیستان در ترکمن ها و ترکان باستان موازنه ا ی برقرار نماید. این کار یکی از اولین پژوهش های مهم در آموزش ادبیات ترکمن است . (Berkeliyev 1980:20 )
نتیجه
نقش و سهم آ.ا.ن سامویلوویچ در پژوهش های مبتنی بر اصول علمی ادبیات ترکمن و فولکلورآن و هم چنین شناساندن آن به جهانیان ، بسیار بزرگ بوده است یعنی قبل از سامویلوویچ، امکان برخورد با پژوهش‌های مرتبط با ادبیات ترکمن و فولکلورآ،ن چندان وجود نداشته است. در رأس افرادی که در مفهوم تئوریک ، به پژوهش در ادبیات و فولکور ترکمن پرداخته اند آ.ا.ن سامویلوویچ قرار دارد. علت اصلی این امر آن بود که اولاً: سامویلوویچ در دوره‌های متفاوتی به ترکمنستان سفر کرد و ثانیاً: توفیقی بود که او در امرگردآوری اطلاعات و منابع تحقیق به دست آورد. تحقیقات و کارهای او ،که بر پایه ی نظری مبتنی بود، به ویژه پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ رهگشای کارهای دانشمندان ترکمن و پژوهشگران گردید.
سامویلوویچ به عنوان یک دانشمند و ترکشناس، در طول زندگیش تلاش نمود، اما این تلاش‌ها و تحقیقات برای فرمانروایان دوره ی بلشویکی هیچ معنایی نداشت. به ویژه از استبداد دوره ی استالین و حاکمیت بی رحمانه اش ،او نیز تاثیر پذیرفت و در ازای انبوهی از پژوهش‌هایی ارزشمندی که انجام داد، پاسخی که دریافت نمود، تیر باران شدن بود. هرچند در سال ۱۹۵۶ بی گناهی او اثبات شد و اعاده ی حیثیت گردید ،این موضوع در صفحات تاریخ و در یاد و خاطره ی نسل ‌های بعدی ،به صورت لکه ی سیاهی ماندگار شد. در سال‌های بعد انستیتوی خلق های آسیا و آفریقا ی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی ، کمیسیونی برای چاپ و نشر آثارش تشکیل داد . در سال ۱۹۶۳ به اهتمام اف .دی .آشنین، چاپ آثار نشر نیافته او آغاز شد . در مورد زندگی و آثار سامویلوویچ می توان از مقالات و کارهایی چون الکساندر نیکولایویچ سامویلوویچ به نوشته ی آشنین ،مقاله ی نورعالی یف ، با عنوان در خصوص اسکندر جهانگیر ترکمن، که در سال ۱۹۶۳ در روزنامه ی "ادبیات و هنر" به چاپ رسید ،اطلاعات گسترده ای به دست آورد. علاوه بر آن ششمین کنفرانس ترکشناسی که در سال ۱۹۷۸ در لنین گراد تشکیل شد، با یاد آ.ان.سامویلوویچ برگزار گردید.