بنیاد مختومقلی فراغی

1-      زندگی بردی کربابایف، شخصیّت ادبی و آثار او

            بردی مرادویچ کربابایف ( 1974-1894) از بنیانگذاران ادبیات ترکمن دوره ی شوروی در 15 مارس 1894 در روستای« گوکوزرنگ» شهرستان « تجن» ، در خانواده ی کشاورز متموّلی بدنیا آمد.پدر متوجّه هوش و استعداد پسرش شد. بردی، پس از اتمام مکتب روستا، برای سوادآموزی و ملّا شدن به ترتیب در مدرسه های  تجن،کاکا گورجه و بخارا تحصیل نمود.بدین خاطر با اساتید سخن شرق همچون فضولی، نوایی و سعدی آشنا گردید. پس از انقلاب اکتبر، در یک دوره ی معلّمی که در عشق آباد تشکیل شده بود ،شرکت نمود.پس از اتمام دوره،در مناطق مختلف ترکمنستان به انجام ماموریت پرداخت و معلّمی کرد.در دوره ای نیز به عنوان بازرس اداره ی معارف تجن و مدیریت آن خدمت نمود.بعدها رئیس کمیته ی اجرایی تجن شد.در اوایل دهه ی بیست قرن بیستم ،در روزنامه های ترکمنستان و دایخان به فعالیت پرداخت وبه جمع هیئت تحریره ی مجلّه ی توقماق «چماق» پیوست و اوّلین سردبیر آن شد.

         بردی کربابایف زندگی ادبی خود را با شعر شروع کرد.اشعار هجوآمیز« ایچ ینه ده، اور ینه » در سال 1923در روزنامه ی ترکمنستان به چاپ رسید.در ژانویه ی 1924 نیز شعر« در زمان استبداد »  به چاپ رسید.اشعار او در دهه ی 1920 به مسائل مطرح دوره ، یعنی آموزش، حقوق زنان، اصلاحات ارضی، آب و امثالهم مربوط است.این اشعار اولیه ی او از لحاظ ادبی ارزش زیادی ندارند.زیرا موضوع شاعری او بتدریج متحوّل می شود. در شعر«اُقاسانگ» بسال 1927 و در شعر « معلّم » سروده ی سال 1928، تشویق مردم به خواندن و نوشتن، روشنگری و یادگیری و کسب تمدّن را هدف قرارداده است.

       بردی کربابایف که برای میراث ادبی مردم اهمیّت بسیار قایل بود، برای این که آثار ادبی گذشته را ،به مردم برساند، تکاپوی بسیاری انجام داد. در سال 1926 اشعار مختومقلی شاعر بزرگ را گرد آوری نمود و با مقدّ مه ای طولانی با نام«  سروده های مختومقلی » منتشر.در سال 1948 حکایات علیشیر نوایی با سلطان حسین بایقرا را که از میان مردم، گرد آوری کرده بود، با نام « میرالی هم نوایی» به صورت کتاب چاپ نمود.                          

      کربابایف از اواسط سال های دهه ی 1920 در زمینه ی نثر و درام، تجربیاتی انجام داد. در سال 1926 به موضوع چالش های طبقاتی مرتبط با اصلاحات ارضی وآب پرداخت و داستان بلند« واقعه ای که در روستا اتفاق افتاد » را به نگارش در آورد.در سال 1927 تاثیرات روحی  و جسمی آسیب های اجتماعی  کشیدن تریاک  را با عنوان« تریاکی وطبیب » به صورت نمایش نامه ارائه نمود.

      او در سال 1927 عازم لنین گراد شد و در انستیتوی شرق شناسی و دربخش ترکشناسی آن به تحصیل پرداخت امّا چون هوای لنین گراد به مذاق او نساخت، در آخر سال اوّل، مدرسه را رها کرد و به عشق آباد بازگشت.

         بنظر می رسد اشعاری که در اواخر دهه ی 1920سروده، با هدف ترویج ایده ئولوژی و شیوه ی زندگی جدید بین مردم ترکمن بوده است.در شعر« کوُنه دوورمیشیمیزا ایگینچ»«  Köne Durmuşımıza İğenç » شاهد تقبیح شیوه ی زندگی سابق هستیم. این شعر در سال 1926 سروده شده است. در منظومه های « قیزلار دنیاسی» در سال 1927 و  «قربانی عادت» در همان سال ، بردی کربابایف به یکی ازمسائل مهم آن دوره، یعنی « آزادی زنان » پرداخته است. در این اشعار به موضوع وضع زنان ترکمن در گذشته و مسئله ی  برابری زنان در مقابل مردان پرداخته  شده است. در منظومه های« داقیلما « بسال 1928»و « یاز موسومینده بیر گوُزل» و« کپان دوداق » و « ایکی گوروچ»در سال 1929به همین موضوع اجتماعی پرداخته شده است. (دوردیف- وییسوف 26:2002).بردی کربابایف که در سال های دهه ی 1920عمدتآ با شعر مشغول بود، در سال های دهه ی 1930 به تدریج به سمت نثر، که در آن بسیار موفق شد، متمایل گردید.

 در کتاب « داستان بزرگ  1916» که بسال 1929 نوشت و نیز کتاب « داستان گرسنگی» که در سال 1930 نگاشت،شرایط سخت زندگی ترکمن های قبل از انقلاب شوروی تشریح گردیده است. در همین سال هاست که داستان بلند «قارشا غودا» را به عنوان یک آفت و آسیب اجتماعی، برمبنای ازدواج متقابل دختران و پسران دو خانواده با یکدیگر قلمی می کند.

       در سال 1930 هیئتی بزرگ از نویسندگان- که نویسندگان روس هم در آن حضور داشتند- به ترکمنستان وارد شد.بردی کربابایف پس از آشنایی با نویسندگان روس، توجه اش را به مسائل و مشکلات روستا و روستائیان معطوف می نماید.سفرها و گشت و گذارهای او در این مقطع، تاثیر بسیاری در شکل گیری شخصیّت ادبی او می گذارد.بردی کربابایف به عنوان رهاورد این اقدام، تجربه ی گزارش این سفر هارا با عنوان« حقیقت » می نویسد.این کتاب اوّلین محصول روش تجربی در ادبیات ترکمن است.

       بین سال های 1930 تا 1940 مبارزات و مجادلات طرفداران و مخالفان رژیم،واقعآ شدّت گرفته بود. بنابراین تعداد زیادی از اهل ادب روشنفکر، گرفتار حبس و زندان گشتند.بخشی از این روشنفکران آزاد شدند، برخی نیز اعدام گشتند.« قارا 1086.1998» بردی کربابایف هم در سال 1937 به همراه قاراجا بورونوف، شالی ککیلوف ، روحی علی یف و خدر دریاییف – ادیبان نامدار ترکمن- گرفتار زندان شد و مدّت دوسال ونیم ،زندانی بود.برخی از نویسندگان محبوس ،اعدام شدند. در سال 1940روشنفکران حلقه ی خدر دریاییف آزاد شدند.

         بردی کربابایف از سال های دهه ی 1930 به ترجمه ی آثار ادبی پرداخت. او نزدیک به پنجاه اثر را – که عمدتآ متعلّق به نویسندگان روس بود- به زبان ترکمنی ترجمه نموده است.درآن میان رُمان های « حاجی مُراد» نوشته ی تولستوی، « مادر» گُورکی، Göterilen Tarp اثر شولوخوف و اثری مثل Göğyın نوشته ی ا.ال. .ووی نیچ، نیز وجود داشتند.علاوه بر  نویسندگان روس، که از طریق ترجمه ی آثارشان، ایشان را شناخت،از ادیبان ترک آسیای میانه و اطراف آن از جمله نویسندگانی چون س.عینی، س.موکانوف، آ.ابراگیموف،آ..قادری تاثیر زیادی پذیرفت.این ترجمه ها نقش زیادی در افزایش خلاقیت و آفرینش ادبی نویسنده، کسب مهارت و استادی در هنر نویسندگی و رسیدن او به حد ومرزهای واقع گرایی بازی کردند.نویسنده این موضوع را در مصاحبه ای که با وی شد،این گونه توضیح داده است: این ترجمه ها اساتید محبوب من شدند. من چگونگی گشایش وقایع، انتخاب موضوع، شکل گیری نوع انشاء و نگارش، خلق و آفرینش شخصّیت هاو چگونگی حرکات و افعال آن ها را از نویسندگان بزرگ روس و در مرحله ی بعد از ادیبان مشهور کشورهای برادر فرا گرفتم( گلدی یف، 1998 : ص 271)

         کربابایف چون در مدرسه آموزش دیده بود، زبان های عربی وفارسی را بخوبی می دانست و از شاعران کلاسیک شرق، که اشعارشان را خوانده بود، ترجمه هایی بدست داده است ( 1994 ، ص188)  کربابایف پس ازاین که  مستقیمآ و یا از طریق ترجمه هایش با نویسندگان مهم روس آشنا شد، کار بر روی موضوعاتی را که  می خواست بنویسد، بر اساس اسلوبی واقع گرا و در راستای ایده ئولوژی شروع کرد.بهترین نمونه های تحقّق این امر را می توان در آثار او: داستان بلند بایرام و رُمان مشهورش آیغیتلی آدیم مشاهده نمود.

         کربابایف در سال های جنگ جهانی دوم، آثاری با محوریت جنگ و وطن( شوروی) دوستی نوشت. در منظومه ی « آیلار» که در سال 1943 نوشته است، آیلار و محبوبش سروان خلیل، و شجاعت هایشان در طی  جنگ جهانی دوم مورد توجّه قرار گرفته است. در منظومه ی « سرلی دپه ده» چگونگی موفقیّت یک دختر ترکمن در کار شاقّی چون استخراج نفت بیان می شود.کربابایف در این سال ها ریاست اتحادیه ی نویسندگان ترکمنستان را بر عهده داشت.

         کربابایف پس از خاتمه ی جنگ نیز به فعالیت ادبی خود ادامه می دهد. در سال 1951 شعر« بالکانینگ اتگینده» را می سراید. شعر « قرباندردی» به یک جوان ترکمن،که بپاس قابلیت های فوق العاده اش در جنگ جهانی دوم،  مدال قهرمان اتحاد شوروی را دریافت داشته است، تقدیم شده است.در این دوره او بر روی داستان بلند« آی سلطان » با محوریت صلح کار می کند.در رُمان « نبیت داغ » شرح زندگی و مشقّات کارگران صنعت نفت- طلای سیاه – را بدست می دهد. در رُمان « غایغی سیز آتابای» - که عنوانش از یک قهرمان ترکمن و  زندگیش گرفته شده،از مبارزات او برای اتّحاد ترکمن ها صحبت می شود.درداستان بلند «بُووسولن بُووت » از توجّه صرف به پنبه و عدم توجّه کافی به دیگر محصولات زراعی انتقاد نموده است.کربابایف در این کتاب  مشکل رکود پیش آمده ی اقتصادی در سال های بعد را، قبل از وقوع آن موضوع ،کار خود قرار داده است.

          در منظومه ی « آمی دریا و بهار بوشلوقچی سی» در مورد رودخانه ی جیحون- که برای ترکمن ها اهمیّت حیاتی دارد و آرزوی هدایت آن به سوی صحرای ترکمن و تبدیل صحرا به گلزار را  مطرح می نماید. در رُمان « سو دامجا سی، آلتین دانه سی» کار و تلاش افرادی که در ساخت « کانال قراقوم » سهم داشته اند، تشریح و توصیف می شود.

         کربابایف برای پیشرفت تئاتر ترکمن نیز تلاش فراوانی انجام داده است.در سال های جنگ جهانی دوّم، او نمایش نامه های« حُب وطن، چه کسی، چه کسی را دوست دارد؟» و « برادران و مادر» را به نگارش در می آورد.علاوه برآن، گُوتریم ،حویرلقّا همرا، خلق شاعری مختومقلی ( موضوع تاریخی )و اثر نمایشی با نام  «آیغیتلی آدیم» و متن یک باله ( اُپرا) را به رشته ی تحریر در آورده است.

       بردی کربابایف، کودکان را - که بزرگان ادبیات آینده هستند - فراموش نکرده است.او در حوزه ی ادبیات کودک آثاری را برای کودکان نگاشته است.( کوسه اوغلو 1998 ص72).علاوه بر داستان های : باتیر، اخلاصا  مراد، چکیشمان بکیشمز، چُونّیق باتیر، قرق یالان و چاپپاقلار، کتاب های قصّه و معمّا با نام های « دوستلیق»و « کیم بیلمشیک » را به رشته تحریر کشیده است.

   بردی کربابایف ،خود زنگی نامه نوشتی، به صورت رُمان بانام « روزهایی که گذشت»، به یادگارگذاشته  است .نویسنده علاوه بر این ها، صاحب تعداد فراوانی مقاله- برای همایش های داخلی و خارجی- مصاحبه و مقالات انتقادی و نوشته هایی با محتوای اجتماعی و سیاسی می باشد.آثار کربابایف در سال های 1960-1958 با عنوان« مجموعه ی آثاربردی کربابایف» در پنچ جلد (یکی از جلد ها در دو مجلّد می باشد)گرد آوری و چاپ گردید.در سال 1966، خانقلی تانگری بردی یف، یک منتقد ادبی، کتابی با عنوان« کربابایف استاد سُخن» را در باره ی خدمات بزرگ او به ادبیات ترکمن واستادی و هنرمندی او، به چاپ رسانید. کربابایف در سال 1970 از ترکیه دیدن نمود، در نتیجه در سال 1971، یادداشت های سفرش در نشریه ی ادبیات و هنر به چاپ رسید. بعد کتابی با عنوان « سفر به ترکیه» (çonoğlu 2002:868;Memmet-Kazak 1998:160,tan) را به چاپ رسانید.

  بردی کربابایف راه استفاده ی استادانه ی از غنای زبان ترکمنی را می شناخت.تاثیر اوبرروی نویسندگان ترکمنی چون: ب.سایتاکوف، ب. پورلی یف،ب. سلطان نیازوف، گ.قربان صحت اوف،آ.آتاجانوف،ک. قربان نپسف،آ. قربانف، ک. بردی یف،ن..جومایف، بسیار بوده است.م.سیدوف از نویسندگان ترکمن در آن باره چنین می گوید:زبان ترکمنی دریایی بی کرانه است.آن ها که می خواهند این دریا را ببینند،کافی است آثار کربابایف را بخوانند.( تانگری بردی یف1966:9).

           بردی کربابایف را به عنوان کسی که تلاش فراوانی در جهت پیشرفت اجتماعی و فرهنگی مردم ترکمن داشته است، می شناسند.نام او در کناراسامی  افرادی چون م.شولوخوف، س.عینی، م.ابراگیموف و تورسون زاده، اساتید سخن آورده  می شود. غفور غلام، شاعر نامدار اوزبک ، در مورد بردی کربابایف گفته است: او پس از صدر الدین عینی بزرگترین شخصیّت ادبیات آسیای میانه است. برمبنای تحقیقی دیگر، بردی کربابایف مستحقّ آن است که بزرگ ترین نویسنده ی ترکمن در دوره ی شوروی شناخته گردد.( یوسوپف ، یوسوپوا، 1992ص178)

         بردی کربابایف فقط نماینده ی ادبیات ترکمن نیست، بلکه نماینده ی ادبیات  کلّ شوروی نیز می باشد. صیت شهرت او از مرزهای ترکمنستان گذشته و در کلّ اتّحاد شوروی نامور شده است. اوست که ادبیات ترکمن را به خلق های شوروی شوروی و جهان شناسنده است.بردی کربابایف بخاطر موفقیّت هایش، لایق دریافت جوایز،مدال ها و نشان های فراوانی از دولت شناخته شده است. او بخاطر دو اثرش: « آیغیتلی آدیم »و « آی سطان » دو بار به عنوان برنده ی جایزه ی اتّحاد شوروی برگزیده شد. « آیغیتلی آدیم » به شانزده زبان و «آی سلطان» به سی زبان ، « نبیت داغ» به تعداد زیادی زبان ، از زبان های موجود در اتّحاد شوروی سابق ترجمه شده است. نویسنده، دارای جایزه ی دولتی مختومقلی، از طرف دولت ترکمنستان بوده است.

      می توان آثار کربابایف را بر اساس نوع آن ، بدین ترتیب بر:

1- رُمان ها: آیغیتلی آدیم، نبیت داغ، غایغی سیز آتابای، سو دامجاسی آلتین دانه سی، اوتن گُونلر(خود زندگی نامه نوشت)

2-نمایشنامه ها: واطانا سُویگی، کیم کیمی سوییا، دوغانلار، انه، تریک کش و طبیب،گوتریم، حورلوقّا همرا،مختومقلی خلق شاعری، آیغیتلی آدیم

3- داستان های بلند:سال 1916، اوبادا بولان واقا، قارشا قودا، بایرام، آی سلطان

4- داستان ها: آچلیق، مُدیر، عادات دآلمی؟ ارسلان، عشق آباد، کمیسر گلدی یف،مُوللا مُورت، ایکی مکتب

5- قصه های کودکان: باتیر، چکیشمان بکیشمز، اخلاصا مراد، چوننیق باتیر، قرق یالان، جاپباقلار

6- منظومه ها: قیزلاردنیاسی، عاداتینگ قربانی، داقیلما، یاز موسومونده بیر گُوزل، کپان دوداق، آمی دریا، بهار بوشلوق چیسی، سیرلی دپه ده.ایکی گُورچ، آیلار

7- اشعار: ایچ ینه ده  اور ینه، استبداد زاماندا،کُونه دورمیشیمیزا ایگنچ،لنین، کومونیستیک پارتیا،روس خلقینا، ترکمنستانیم،آتاما سُونگقی خاطیم،آق آلتین، اوقاسانگ،معلّم، بالکانینگ اتگینده،قربان دردی

8- ترجمه ها(رُمان) حاجی مراد( لوتولستوی) ، مادر( م .گورکی) ، گوتریلن طارپ( شولوخوف) گوگه یین (Gögeyin   ای.ال. وونیچ)

9- کتاب های او: اشعار مختومقلی، میرالی، نوایی

10-  لیبرتتو( اُپرا)

11- تآلیف: حقیقت

12- کتاب داستان: دوستلیق

-13کتاب لُغز و معمّا : کیم بیلمه شک    

            2-   رُمان آیغیتلی آدیم «گام مصمّمانه»                                                        

  اگر چه بردی کربابایف در تعداد زیادی از انواع ادبی و در رآس آن ها شعر، آثاری خلق نموده است، بیشتر شهرتش بخاطر نثر و بویژه رُمان هایش بدست آمده است.آیغیتلی آدیم یکی از اوّلین آثاری است که در این زمینه ،در

ادبیات ترکمن دوره ی شوروی نوشته شده است.حتّی از نظر تاریخ چاپ نیز اوّلین رُمان ترکمن تلقّی می گردد.اثر یک دوره ی پر آشوب تاریخ ترکمن ها را، مقارن انقلاب اکتبر و آنچه در محدوده ی جغرافیایی ترکمنستان روی داده است، توصیف می کند.یعنی یک رُمان تاریخی است.رُمان در عین حال، اوّلین رُمان بزرگ واقع گرای ادبیات ترکمن بشمار می رود.( گلدی یف)

      پژوهشگران ادبیات ترکمن، آیغیتلی آدیم را به عنوان اولین اثر ادبیات ترکمن در دوره ی شوروی می پذیرند. به عقیده ی دوردی یف و وییسوف ( 2002: 164) رُمان آیغیتلی آدیم، در ادبیات ترکمن امروز، بهترین اثر است. قربان صحت اوف،دیگر نویسنده ی ترکمن در باره چنین می گوید: وقتی موضوع ادبیات ترکمن مطرح می شود، سخن به هر سوی و جهتی معطوف می شود ولی نهایتآ به آیغیتلی آدیم بر می گردد.آیغیتلی آدیم،نه  تنها  بهترین اثر   بردی کربابایف ،بلکه گُل سرسبد کلیّت ادبیات ترکمن در دوره ی شوروی است.

    با این که از نوشته شدنش بیش از نیم قرن گذشته است، هنوز هم از لحاظ استادی و مهارت، در ادبیات ترکمن رُمان قابل مقایسه با آن به نگارش در نیامده است. بهمین خاطر است که رُمان آیغیتلی آدیم را شاهکار ادبیاتمان می دانیم. خود بردی کربابایف در مصاحبه ای این حقیقت را پذیرفت و اظهار نمود که این رُمان را خود بزرگترین رُمان خویش می شمارد( اسن اوف،1983)

         در سال های جنگ جهانی اوّل، بخاطر بحران اقتصادی پیش آمده در روستاهای ترکمن،قیامی دهقانی در «تجن» روی می دهد.وقایع این رُمان  که درسه جلد آمده،با شرح فرونشاندن خونبار این قیام توسّط رژیم تزاری آغاز می شود.سپس تاثیر انقلابی که در روسیه مرکزی بوقوع پیوست، در ایجاد طغیان ها در ترکمنستان و جنگ داخلی 1918 تا 1920 توصیف و تشریح می گردد.

       قهرمان اصلی  رُمان « آرتیق بابالی» یک روستایی معمولی ترکمن است.آرتیق همه ی واقعه ها را از سر می گذراند.آرتیق بابالی  که در دوره ی کودکی یتیم می گردد،با وجود شرایط دشوار آن دوره، همه ی سنگینی بار زندگی را بر دوش می کشد.در حالی که با وضع و دردهای خویش مشغول و درگیر است،با لجاجت ناشی از جوانی، در مقابل اقدامات ثروتمندان و مسئولان محلّی روستا، قیام می نماید و خود را در عرصه ی مبارزه می یابد.ثروتمندان روستائیان فقیر را استثمار می کنندو علاوه براین، یکی از پسران این ثروتمندان سعی دارد دختر محبوب آرتیق بابالی را از دست او خارج نماید.

         قهرمان دیگر داستان، « عاشر» دوست دوران کودکی آرتیق، است.آرتیق و عاشر، که هردو نیز افراد صادقی هستند،ابتداء در جبهه های متفاوتی مبارزه می کنند.آرتیق عضو گروه « عزیز خان» است که درزمره ی «سفید ها»یی است که با «بُلشویک ها»  مبارزه می نمایند. امّا عاشر، در میان « سرخ ها- بُلشویک ها» جای دارد. در بحبوحه ی جنگ داخلی که برادر در برابر برادرقرار می گیرد، آرتیق و عاشر، تا آستانه ی اسلحه کشیدن به  روی  یکدیگر نیز می رسند.امّا دوستی پیروز می شود وآرتیق دوست مجروح و رفیق دوره ی کودکی اش ، عاشر را  برکول گرفته، برای مداوا، تا قرارگاه دُشمن حمل می کند. در پایان رُمان، جنگ داخلی به پایان می رسد و پیروزی بُلشویک ها بر سفید ها، از طرف آرتیق ، عاشر و دیگر افراد ، به منزله ی پیروزی آزادگی ارزیابی و تقدیر می گردد.

       « آیغیتلی آدیم » در ترکی استانبولی، با نام های: قرارلی آدیم، آیدینلیک آدیم، عزملی آدیم، قطعی آدیم، استقرارلی آدیم، و تدبیرلی آدیم برگردانیده  شده است و با چندین موضوع مهم ارتباط می یابد. به عقیده ی « کاظم اوغلو» این موضوعات را می توان زیر ده عنوان جمع نمود:

1-وضعیت ترکمن ها در اوایل قرن بیستم،معیشت و  عادات آنها

2- خواسته ها و آرزوهای ترکمن های روستا نشین.شیوه ی زندگی آن ها و نقش های اجتماعی ایشان.

3-  اوضاع سیاسی و اجتماعی ترکمنستان در دوره ی انقلاب و خواسته های مردم

4-  مسئله ی زمین در ترکمنستان و راه حلّ آن

5-  درگیری غنی و فقیر،مبازات باسماچیان  با طرفداران رژیم جدید

6-  مبارزه ی قدیم و جدید« کهنه و تازه»

7-درگیری طرفداران انقلاب ، با باسماچیان و ثروتمندان سابق

8- مخالفین انقلاب، مداخلات خارجی و نقش ایشان در اوضاع آن زمان            

9-  مسائل مرتبط با دین

10- برابری زن و مرد

بردی کربابایف برای نوشتن رُمان ، قریب بیست سال کوشش نموده است.قبل از این که اقدام به نوشتن نماید، برای این که اثر، واقع بینانه باشد، اسناد تاریخی مورد نظر بین سال های 1916 تا 1920 را در بایگانی ها مورد بررسی قرار داد و حتّی از مکان های وقوع حوادث  بازدید نمود.  کربابایف در اواخر دهه ی 1920 اقدام به نگارش کتاب می کند.او در شعر «  قیزلر دُنیاسی» که در سال 1927 سرود، به موضوع عدم برابری زن و مرد در میان ترکمن ها- که در آیغیتلی آدیم هم شرح و بیان یکسانی پیدا نموده، اشاره می نماید.در « داستان بلند سال 1916»  که در سال 1929 نوشت و در  «داستان گرسنگی»  که در سال 1930 نگاشت،نیز بار دیگر شرایط مشقّت بار زندگی ترکمن ها  قبل از انقلاب اکتبر 1917 را – که بعدآ در آیغیتلی آدیم به شکل گسترده تری مطرح نمود- در معرض دید قرار می دهد.کربابایف در« داستان بالند سال 1916» مشخّص نمود که وقایع رُمانی که می خواهد بنویسد،با وقایع بپا خاستن کشاورزان تجن در سال 1916 شروع خواهد شد.هم چنین برخی از قسمت هایآیغیتلی آدیم در سال 1935، در نشریه ی ادبیات شوروی با عنوان« آرتیق بیلن آینا» به صورت پاورقی بچاپ رسید.

    نویسنده در نتیجه ی تلاش و تکاپوهای دراز مدّت ، اطلاعاتی را بدست آورد و گردآوری نموده ،وآنها را با زیرکی هنرمندانه  واستادانه بکار بست.اوّلین جلد اثر در سال 1937 به اتمام رسید.امّا در همان سال نام بردی کربابایف در فهرست«دشمن خلق » وارد شد و به زندان افتاد.اجبارآ دو سال و نیم از پر بارترین ایّام عمرش را در حبس گذراند. بنابراین رُمانی که می بایست در سال 1937 آغاز می شد (جلد اوّل) پس از تاخیر و وقفه ای سه ساله، در سال 1940 به چاپ رسید.

    آیغیتلی آدیم، از این جهت که اوّلین رُمان نوشته شده ادبیات ترکمن در دوره ی شوروی بود، از طرف همه ی علاقه مندانه، مورد استقبال قرار گرفت.البتّه مقالاتی هم که در انتقاد از اثر نوشته شده بودند، به چاپ رسید.از آن میان مقاله ی مشترک ی.ناصرلی و آ.نیازوف، در نقد آیغیتلی آدیم و با عنوان« در باره ی آیغیتلی آدیم »به همراه مقاله ی انتقادی گ.شنگلین، با عنوان « اولین گام » بیشتر جلب نظر می نمود.در مقاله ی اوّل اثر بخاطر فقر ایده ئولوژیکی و بی هدف بودن،مورد انتقاد قرار گرفت.در حالی که این هنوز جلد اوّل کتاب بود.تداوم وقایع و نتیجه گیری از آن به دو جلد دیگر موکول شده بود.مقاله ی انتقادی دیگر بسیار منصفانه تر بود.شنگلین اثر را دستاورد بزرگ ادبیات ترکمن در دوره ی شوروی می بیند و نویسنده را در نشان دادن زندگی روستایی به صورت تفصیلی، موضع گیری مردم در مقابل تغییرات و ظلم حکّام محلّی دوره ی سابق، بسیار موفّق ارزیابی می کند. اُرگان انتشارات رژیم شوروی، در نشریه ی ترکمنستان شوروی، در باره ی رُمان ،ویراسته ی یک مقاله را درج نمود.در این مقاله نیز جنبه های قوی و نواقص اثر ذکر گردید و روی موضوع انتقادات بی جا و ناروای منتقدین اثر تآکید گردید ( تانگری بردی یف، 1966 ص 17-16).

       کربابایف برای اینکه اثرش ویژگی های ایده ئو لوژیک را حایزگردد، مجبور می شود تغییراتی را در کتابش اعمال نماید. (ساری یف،2002،ص850;اوراز قلیچ اوف- کوزمین  1994). بنابراین کار روی جلد اول را دوباره شروع می کند.در عین حال  دو جلد دیگر را هم به پایان می برد. رُمان در سال 1949 در سه جلد به چاپ می رسد.امّا تغییرات اعمال شده، طرفداران رژیم را راضی نمی نماید.این بار نیز عدم وابستگی قهرمان رُمان و حرکات مستقلانه ی او مورد انتقاد قرار می گیرد.( کریموف1952). زیرا بنظر آن ها دفاع و پیروی ترکمن ها از فکر و اندیشه ی مستقلانه ، در نبود وابستگی به شوروی و یا دولت دیگر، غیر قابل درک بود و اشتباه،و در راستای منافع  رژیم شوروی نبود.نویسنده با نظرداشت انتقاداتی که در مطبوعات در مورد اثرش به چاپ می رسید،و دستورات و اوامر رژیم، چاره ای جز قبول مشقّتی دوباره برای اعمال تغییرات مورد نظر نمی یابد.بنابراین در سال 1955 اثر مطابق شکل مورد نظر رژیمبه چاپ می رسد. چاپ موجود کتاب ، به همین سال 1955 مربوط است.چون چاپ های اوّلیه و دیگر چاپ موجود از طرف اداره ی مربوطه ممنوع، جمع آوری و امحاء گردیده بود

       تغییرات انجام شده درکتاب، عمومآ به « عزیز خان» خان ترکمن مربوط است، که شخصیتی تاریخی قلمداد شده است.در رُمانی که با حمله به نویسنده تغییر یافت،صفات و ویژگی های قهرمان رُمان، عزیزخان، منفی می شود و حوادث مرتبط با او به شکل غیر حقیقی نقل می گردد.در صورتی که کربابایف مدّتی منشی گری عزیز خان ، قهرمان داستانش رابر عهده داشته است.بنا بر این          می توان این گونه اندیشید که یکی از بهترین افرادی که عزیزخان را می شناخته، کربابایف بوده است.

        حقایق تاریخی رُمان هم در چاپ اوّلیه اش  تحت تاثیر روش رئالیستی،در بافت وقایع ارائه شده اند.منتها چون فکر و اندیشه ی مستقلانه – که در خصوص عزیز خان تعریف و از آن دفاع شده بود، از طرف رژیم دچار ممنوعیت گردید. لذا نویسنده مجبور گردید، تغییراتی را در اثر اعمال نماید. در رُمانی که به این شکل جدید  ساخته می شود، برخی قسمت ها به کتاب اضافه می شود. عزیز خان را تلویحآ و غیر مستقیم،با بیان این که او دشمن مردم، ظالم ترین ظالمان و حتّی وحشی ترین  وحشیان بوده است، تخریب نموده است.در نتیجه ی این تغییرات،کتاب از طرف شورای وزیران اتحاد شوروی برنده ی جایزه ی دولتی استالین شناخته شد.بنابراین اثر را باید جزو رُمان های ایده ئولوژیک طبقه بندی نمود.

       آیغیتلی آدیم، علاوه بر زبان های خلق های  اتّحاد شوروی سوسیالیستی، به زبان های انگلیسی، هندی، مجاری و شانزده زبان ترجمه و چاپ گردید. فیلم نامه ی این اثر، با همان نام، به صورت فیلم درآمد.فیلم در داخل و خاج کشور با استقبال گسترده ای روبرو شد وجوایز فراوانی کسب نمود.هم چنین نمایش نامه این اثر، با نام« پیس آیغیتلی آدیم» باعث افتخار ترکمن تلقّی گردید.

      به هر نقدیر، اگرچه آیغیتلی آدیم،با شکلی که در نهایت پیدا نمود،ماهیت رُمانی ایده ئولوژیک پیدا کرد،اثری است که تمام غنای زبان ترکمنی را با موفّقیت بکار گرفته است. این کتاب با گنجینه ی غنی واژگانش، وظیفه ای لغتنامه وار، بر دوش گرفته است. برخی ازواژگانی که در اثر بکار رفته،در فرهنگ های لغت یافت نمی شوند. نویسنده دراثرش ، کلمات انعکاسی، اصطلاحات و ضرب المثل ها را به فراوانی و دقیقآ در جایش بکار برده و شیوه ای تاثیر گذار بر خواننده ابداع نموده است.طبق نظر ادبیات پژوهان، رُمان از لحاظ ساختار و ترکیب بسیار متین است.

        آیغیتلی آدیم، با عنایت به همه ی این ویژگی ها، جایگاه ویژه ی خود را در میان ادبیات ترک، شوروی و دُنیا یافته است. اثر در 27 اکتبر1991 و با اعلان استقلال ترکمنستان، با توّجه به اینکه رُمانی ایده ئو لوژیک تلقّی می شد، از چشم ها اُفتاد، فراموش گشت و تقریبآ ممنوع اعلام گردید.امّا کتاب بخاطر ارزش ادبیش، مستحقّ این نوع برخورد نیست موضوع رژیم  قدیم و جدید را باید به کناری نهاد . نباید هیچ محدودیتی برای نسل های جدیدی که کتاب را می خوانند، ایجاد شود.

Kaynakça

ÇONOĞLU,Salim ( 2002)’’ Türkmen Edebiyatından Çağdaş Türk Dünyası Edebiyatına Doğru’’, Türkler,c.19(Türk Dünyası),s.860-871,Ankara:Yeni Türkiye Yayınları

DURDIYEV,Kakacan-Beğmırat VEYİSOV-Komisyon-( 2002),Türk Dünyası Edebiyatı,C.2( 20.Yüzyıl Türk Edebiyatı),Ankara: TİKA Yayını.

ESENOV,R.(1983), ‘’Berdi Ağa Bilen Duşuşıklar’’ ,Edebiyat ve Sunğat Gazeti,( Türkmenistan),23 Yanvar.

GELDİYEV,Gurbandurdı-Jora ALLAKOV-Başim ŞAMIRADOV ( 1998),Türkmen Edebiyatı,Aşğabat:Mağarıf Neşriyatı.

GURBANSAHEDOV,Muhammet ( 1990),Türkmen Romanının Kemala Gelmeği,Aşğabat:Ilım Neşrıyatı

KARA,Mehmet(1998),Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı Üzerine Araştırmalar,Ankara:Akçağ Yayınları

KAZIMOĞLU, Samir(1994),Türk Dünyası Toplulukları Edebıyatı,Cç1(xxx-xx.Asır Türkmen Edebiyatı ),s.176-197,Ankara:Ecdad Yayım-Pazarlama.

KERBABAYEV,Berdi( 1948): Mıralı( Novayı),Aşğabat: Türkmen Dövlet Neşriyatı.

________________( 1955):Ayğıtlı Amim,3Cilt,Aşğabat: Türkmen Dövlet Neşriyarı.

KERİMOV,A.(1952),’’ Berdi Kerbabayevin Ayğıtlı Adim Romanınd Halkların Dostluğının Görkezilişi’’ , Sovet Edebiyatı Jurnalı,No:2 vd

KÖSOĞLU,Nevzat ( Redaktör)( 1998),Başlangıcından Günümüze Kadar Türkiye  Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi( Nesır- Nazım),C.10-11( Türkmenistan Türk Edebiyatı),Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.

MEMMET,Ahmet-Yener KAZAK( 1998),’’ Türk Türkmen Edebi Adimlerine Nazaz’’, Garagum Jurnalı, S.3;160-169

ORAZGILICOV,Y.O.KUZMİN(1994) ‘’ Ayğıtlı Adim Romanının Hasratlı Ikbalı’’ ,Türkmen Arhivi Jurnalı,S.1-2:36-93

Sarıkaya,Yakup(2003) Berdi Kerba, Ynayev,in Ayğıtlı Adim Romanı( İnceleme- Metin-Sözlük),Gazi Ünivertesi Sosyal Bilimler Enstitüsüayımlanmamış Doktora Tezi,Ankara

SARIYEV,Berdi( 2002),  ‘’ Yeni Türkmen Edebiyatı’’ ,(  Çev. Melek Erdem), Türkler,C. 19 ( Türk Dünyası), S.849-859, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları

TANRIBERDİYEV,Hangulı ( 1966), Berdi Kerbabayev –Söz Ussadı, Aşğabat: Türkmenistan Neşriryatı.

YUSUPOV,N. - C.YUSUPOVA ( 1992): Türkmen Dili ve Edebiyatı , Aşğabat: Dessur KiçiKarhanası

محمد قجقی.فروردین 1397. گنبد کاووس