بنیاد مختومقلی فراغی

توضيحات: مطلبي درباره تركمن هاي ايران عنوان اصلي: تركمنهاي كشورهاي همجوار عنوان فرعي: سخني درباره برادرانمان در تركمن صحرا نوشته: احمد آنابرديف / مدرس دانشگاه بين المللي تركمن – تركي / دكتراي تاريخ منبع: روزنامه تركمنستان / پنج شنبه 25 دسامبر

جمهوري اسلامي ايران كه يكي از قديمي ترين كشورهاي جهان است 1648145 كيلومتر مربع وسعت و بيش از 65 ميليون جمعيت دارد. مردم اين منطقه را كلاً دو نژاد مختلف يعني فارس ها و ترك ها تشكيل مي دهند. همچنين مذهب مردم اين ناحيه، شيعه و سني است و در رأس سني مذهب هاي ايران، تركمن ها قرار دارند. ايران كه بزرگترين كشور در خاور نزديك و خاورميانه است، با دو دريا و 8 كشور احاطه شده است. اين كشور از شمال شرقي به تركمنستان، از شرق به افغانستان و پاكستان، از جنوب به درياي عمان، از جنوب شرقي به خليج فارس، از غرب به عراق و تركيه از شمال غرب به جمهوري خودمختار نخجوان، ارمنستان و آذربايجان و از شمال به درياي خزر راه دارد. ايران با تركمنستان 1206 كيلومتر، با افغانستان 945 كيلومتر، با پاكستان 978 كيلومتر، با ارمنستان 40 كيلومتر، با آذربايجان 767 كيلومتر، با عراق 1609 كيلومتر و با تركيه 486 كيلومتر مرز مشترك دارد. منابع ايران، منطقه اي از ايران را كه تركمنها در آن زندگي مي كنند، "دشت گرگان" مي نامند اما خود تركمنها اين منطقه را "تركمنصحرا" مي نامند. وسعت تركمنصحرا 16375 كيلومتر است. تركمنصحرا كه هم اكنون در استان گلستان قرار دارد، در زمانهاي مختلف در تركيب استانهاي مختلفي قرار گرفته است. وسعت استان گلستان كه تركمنصحرا نيز بخشي از آن است، برابر با 18572 كيلومتر مي باشد. در منطقه اي كه تركمنها سكونت دارند، رودخانه هاي اترك، گرگان و قره سو جريان دارند. رودخانه اترك بزرگترين آنهاست (500 كيلومتر) كه در حقيقت سومين رودخانه بزرگي است كه به درياي خزر مي ريزد. طول رود گرگان 300 كيلومتر و قزل سو 85 كيلومتر است. تا ابتداي قرن 20 ميلادي تركمنها در استانهاي خراسان و استراباد زندگي مي كرده اند. به خاطر اين كه استان خراسان استاني كوهستاني و صحرايي است، در اين استان مناطق قابل سكونت كم بوده است و به همين خاطر، اكثر مردم در كوهپايه ها، جلگه ها يعني در نقاطي كه با داشتن ذخاير آب براي زراعت و دامپروري مساعد بوده، زندگي مي كرده اند. بخش اعظم تركمنها در منطقه تركمنصحرا واقع در استان استراباد (شمال شرق ايران) زندگي مي كرده اند. در هر دو استان مذكور نيز غير از تركمنها، ديگر اقوام اعم از فارس ها، كردها، بلوچ ها، عرب ها و ديگر نژادها مي زيسته اند. عليرغم اين كه تركمنها از همان ابتدا در استانهاي خراسان و استراباد سكونت داشته اند، بعد ها در سال 1937 در سومين استان و در سال 1973 در پنجمين استان يعني استان مازندران تا استان خراسان تقسيم شده اند. هم اكنون آنچنانكه پيش تر گفته شد، بخش اعظم تركمن ها در استان گلستان سكونت دارند. مهمترين نقاط تركمن نشين در تركمنصحرا را گنبد كاووس، بندر تركمن، كوموش تپه، خوجه نفس، آق قلعه كلاله و مراوه تپه تشكيل مي دهند. غير از اين، تركمنها در منطقه اي به نام جرگلان از توابع بجنورد هم زندگي مي كنند. در بين نقاطي كه در بالا ذكر شد، مهمترين نقاطي كه تركمنها در آن زندگي مي كنند، كوموش تپه و خوجه نفس است كه در ساحل خزر قرار دارند اما روستاهاي زيادي نيز وجود دارند كه تركمنها سكونت دارند و ما در اين مقاله از آنها ياد نكرده ايم. تركمن هاي ايران نيز همچون تركمنهاي تركمنستان و افغانستان از تيره ها و طوايف مختلف خويشاوندي تشكيل شده اند. اغلب تركمنهاي تركمنصحرا و مناطق اطراف را يموت ها و گوگلانها تشكيل مي دهند و تكه ها، نخورها، ساريق ها و ديگر تيره ها و طوايف تركمن نيز هستند كه ديگر اقليت ها را در بين تركمنهاي اين منطقه تشكيل مي دهند. تكه ها غاليباً در گنبد و مناطق هم مرز با تركمنستان زندگي مي كنند كه تعدادشان كم است. نخورلي ها غالباً در جرگلان سكونت مي نمايند. به لحاظ تعداد جمعيت، بعد از يموت ها، گوگلان ها قرار دارند كه در غرب تركمنصحرا سكونت مي كنند. گوگلانها اكثراً در شهر كلاله و روستاهاي حومه اين شهر زندگي مي كنند. مدرسه تاريخي و زيباي "سيدقليچ ايشان" كه در حد فاصل بين كلاله و آق قلعه در حومه روستاي "كريم ايشان" قرار دارد، متعلق به نخورلي ها است. "سيد قليچ ايشان" كه موسس اين مدرسه است، خود از تيره گوگلان بوده و در بخارا تحصيل كرده است. گوگلانها چون يكجا نشين بوده اند، فرقه نقشبنديه در بين آنها گسترش زيادي يافته است. پيروان نقشبنديه خود را صوفي دانسته و مبلغين اين فرقه را نيز مرشد مي ناميده اند. طريقت اين فرقه را "علم باطن" مي ناميده اند. با كسب استقلال تركمنستان، تركمنهاي تركمنصحرا روابط خود را با خويشاوندان تركمنستاني آغاز كردند. با تلاش صفرمراد تركمنباشي كبير نخستين رئيس جمهور تركمنستان و مقامات جمهوري اسلامي ايران، در اين سالها بر روي مزار مختومقلي فراغي و پدرش دولت محمد آزادي آرامگاهي احداث گرديد. درباره بانوان تركمن ساكن ايران نيز بايد گفت كه در خانواده هاي تركمن، به بانوان ارزش زيادي قائل مي شوند. بانوان و دختران تركمن كه در تركمنصحرا سكونت دارند، در حفظ فرهنگ و آداب و رسوم نقش عمده اي دارند. به طور مثال اين بسيار حائز اهميت است كه دختران تركمن به هنگام عروسي لباس محلي خود را مي پوشند. آنها غير از لباس هاي محلي، بر روي سر خود روسري اي به نام "چارقد" مي اندازند. در هر كجاي تركمنصحرا، مي توان بانوان و دختران تركمن را با پوشش هاي محلي كه دارند، از ديگر اقوام تشخيص داد. حفظ لباس هاي محلي نقش مهمي در حفظ فرهنگ ملي تركمن دارد. غالب بانوان تركمن، خانه دار هستند. عروسي پسران و دختران نيز با انجام مراسم خواستگاري صورت مي پذيرد. براي اين كه بين دختران و نوعروسان تركمن تفاوت ظاهري باشد، نوعروسان تركمن در زير چارقدي كه بر سر دارند، "آنناق" (سربند) مي گذارند كه قطر اندكي دارد. اين سربند در زير چارقدهاي نوعروسان تركمن كاملاً مشهود است و نشان دهنده آن است كه همسر دارد. دختران تركمن از همان كودكي با صنايع دستي، پخت غذا و ديگر كارهاي مربوط به خانه آشنا مي شوند. بانوان تركمن به شوهران خود بسيار وفادار هستند و از اين لحاظ در جامعه از احترام خاصي برخوردارند. هم اكنون با تلاش هاي مجدانه رئيس جمهور تركمنستان، روابط و همكاري تركمنستان با ساير كشورها به سطح جديدي ارتقاء يافته است. اين موضوع را مي توان در روابط بين تركمنستان و ايران نيز به عينه مشاهده نمود. روساي جمهور دو كشور اخيراً چندين بار با همديگر ديدار نمودند و راه را براي توسعه همكاري ها به نفع دو طرف و مردم منطقه گشودند و براي حل بسياري از مسايل مهم، به توافقات مشخصي دست يافتند. سفر اخير رئيس جمهور تركمنستان به جمهوري اسلامي ايران براي شركت در دومين اجلاس سران كشورهاي حاشيه درياي خزر و ديدار ايشان با آقاي احمدي نژاد و نيز ديدار با رهبر معنوي آن كشور آيت ا... سيد علي خامنه اي و بسياري از ديدارهايي كه بين مقامات كشورهايمان صورت گرفت، به ارتقاي سطح دوستي و همكاري بين دو كشور كمك مي نمايد

. نام منبع             رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران-عشق آباد