گزارش کامل سمینار نسخهشناسی فارسی در وین - بخش دوم
روز چهارم: پنجشنبه 25 سپتامبر
برنامه در روز چهارم با بازدید از «کتابخانه ملی اتریش» آغاز گردید. بازدید از محل نگهداری نسخههای خطی فارسی و مهمتر از آن دیدن قدیمیترین نسخه خطی فارسی جهان، الابنیه، شوق بسیاری در دل بازدیدکنندگان ایرانی افکنده است.
در ابتدای بازدید از کتابخانه ملی، دکتر آندرآس فینگر ناگل، مدیر مجموعه نسخههای خطی ضمن خوش‌آمدگویی و معرفی کتابخانه ما را به بازدید از محل تالار مطالعه و کتابخانه بسیار زیبا و با شکوه وین دعوت کرد. این کتابخانه که در طبقه دوم قرار دارد دارای سالنی باشکوه از سنگ مرمر تزئینی است و قفسه‌های مطبق آن تا سقف سربر آورده و نردبان‌های فلزی عظیمی در کنار هر قفسه قرار داده شده است. سقف گنبدشکل کتابخانه که سراسر توسط نقاشان معروف زمان خود از جمله دانیل گرن (Daniel Gran) در قرن هجدهم میلادی نقاشی و رنگ‌آمیزی شده، شکوه خاصی به فضای سالن کتابخانه بخشیده است. مجسمه بنیانگذار کتابخانه «چارلز ششم» به عنوان سمبل و نگاهبان علم و هنر در مرکز کتابخانه که به عنوان مرکز قدرت جهان است وجود دارد. وی این کتابخانه را در سال 1726 بنیان نهاد. کتابها که با سیستم‌های جدید امنیتی حفاظت و نگهداری میشود، همگی از مجموعه‌های کهن چاپ و قدیم اروپایی است.
آقای دکتر ناگل برخی از این نمونهها را از قفسه‌ها در آورده و نشان می‌دهد و در باب ساختمان کتابخانه می‌گوید که کتابخانه در طول سه سال توسط امپراتور اتریش ساخته شده است و جایی که مجسمه چارلز ششم قرار دارد در زیر گنبد کتابخانه است. گویی که وی در وسط جهان ایستاده و مانند هرکول نقش مهمی به عهده دارد در بالای سر او نقاشی‌هایی با مضمون جنگ و صلح کشیده شده است و او بین آنها تعادل برقرار کرده است. وی در سال 1727 از آنجا که علاقه داشت تا تمامی اطلاعات مربوط به دانش‌های جهان را گرد آورد، دستور داد تا کتابهایی در موضوعات مختلف ترجمه و برای کتابخانه تهیه شود. در این نقاشی‌ها دو قهرمان هرکول سمبل قدرت و آپولو سمبل زیبایی دیده میشود که چارلز ششم که سمبل قدرت خداوند است در میانه آنها ایستاده است. نکته جالب آنکه در این میان تصویر دو زن که سمبل قدرت امپراتوری اتریش و کتابداران کتابخانه نیز هستند وجود دارد آنان از حامیان کتابخانه هستند و سمبل ثروت و بخشش به شمار می‌روند. کمی آنسوتر علوم مختلف زمان هر یک با نشانهای مشخص شده است مانند مار برای علوم پزشکی، ماه و ستاره ها برای علم نجوم، تصاویری از خاور دور برای شرق‌شناسی و... .
از این سالن که بگذریم، کتابخانه دارای چند بخش تاریخی مهم و موزه نیز میباشد که عبارت است از بخش پاپیروس‌های مصری، موزه جهانی (ابزار و ادوات علمی)، موزه زبان اسپرانتو و زبانهای مختلف جهان (شامل پانصد زبان).
بخش دیگر مجموعه‌های کتابخانه است که شامل بخش نسخ خطی، دستخط‌های و مجموعه‌های بسته، بخش کتب قدیمی و نفیس، بخش موسیقی، آرشیو عکس، بخش نقشه‌ها، بخش پوسترها و نشانهای مالکیت کتابها، آرشیو ادبی اتریش، آرشیو موسیقی محلی اتریش.
هم چنین کتابخانه دارای دو مؤسسه علمی مهم میباشد که شامل مؤسسه مرمت و کتابخانه مدرن و جدیدی که دارای کتابهای آکادمیک و روز جهان است. بخش خطی که مهمترین و قدیمیترین بخش کتابخانه است دارای نسخههای خطی به زبانهای عربی، ترکی و فارسی است. وارد سالن مطالعه نسخههای خطی می‌شویم. کتابدار این بخش خانم اوا ایربلیش است، او ضمن خوش‌آمدگویی به گروه بازدیدکننده توضیحاتی درباره تاریخ و چگونگی گردآوری مجموعه‌های نسخههای خطی ارائه نمود. وی گفت که این مجموعه یک کلکسیون سیاسی و دیپلماتیک است که متعلق به شاهزادگان عثمانی بوده است.
اولین نسخههای خطی در قرن هجدهم میلادی وارد این کتابخانه شد که از طریق سفیر اتریش در استانبول تهیه و گردآوری گردید. نخستین فهرست دستنوشته‌ها به زبان آلمانی است و دستنویسهای فارسی اصلاً شناخته شده نبودند تا اینکه مد‌ت‌ها بعد مجموعه‌های عربی و ترکی فهرست گردید.
نخستین فهرستهای دستنویسهای عربی، فارسی و ترکی کتابخانه سلطنتی وین توسط گوستاو فلوگل در سال‌های 1865ـ1867 در سه جلد در وین منتشر شد و اولین جلد فهرست نسخههای عربی نیز توسط خانم هلن لوبنشتاین، کارشناس زبان عربی کتابخانه در 1970 منتشر گردید. دستنویسهای ترکی نیز که از سال 1868م به بعد تهیه شده است توسط اسماعیل بالیچ توصیف شده است. وی اهل بوسنی است و فهرست وی هم اکنون برای چاپ در آنکارا آماده میشود. اما در باب فهرست نسخههای خطی فارسی کتابخانه ملی اتریش باید گفت که این نخستین بار است که فهرست نسخههای خطی شرقی وین به دست دانشمندی از همان سرزمینی که این آثار ادبی و هنری از آن برخاسته‌اند تألیف شده است.2 این فهرست باارزش و دقیق به دست استاد ایرج افشار تهیه و به همت آقای رحیمی ریسه و همکاری فرهنگستان علوم اتریش منتشر گردید.
خانم ایربلیش که اکنون بازنشسته شده است، کتابداری بسیار جدی، دقیق و منضبط بود. سخنان وی در معرفی نسخهها و مجموعه نشان از تجربه چند دهه وی در کتابخانه و بخش خطی داشت. او چند نسخه را با نظر استاد افشار برای نمایش آورده و روی تراکی فلزی در گوشه‌ای از سالن قرار داده بود. دستکش‌های سفیدش را به دست کرد و با دقت و وسواسی فوق‌العاده هر بار نسخه‌ای را همچون جواهری گران‌بها با احتیاط روی میز می‌گذاشت و به دست استاد می‌سپرد. استاد نیز پس از معرفی و تورق، توضیحات نسخهشناسی و کتاب‌شناسی دقیقی ارائه می‌نمودند.
اولین نسخه‌ای که حاضران را بر سر شوق و ذوق آورد و مشتاقانه برای دیدن آن از جای خود برخاستند تا آن را با دقت بیشتری نظاره کنند، نسخه الابنیه عن حقایق الادویه بود، قدیمیترین نسخه کامل فارسی جهان مورخ 447ق، که اسدی طوسی آن را با خطی زیبا و خوانا نوشته است. نسخه‌ای در قطع کوچک با قدمتی هزارساله و اصالتی تحسین‌برانگیز که در کتابخانه ملی وین چون الماسی می‌درخشد و موجب افتخار آن است. استاد افشار نسخه را به آرامی ورق می‌زدند و به مشخصات نسخه می‌پرداختند: نشانهای مالکیت، افتادگی اوراق، ضخامت کاغذ، جلد و تمامی اطلاعات دقیق دیگری که به‌زودی در مقدمه چاپ عکسی آن که توسط مؤسسه پژوهشی میراث مکتوب منتشر خواهد شد ارائه نمودند، اشتیاق دیدن الابنیه موجب شد تا برخی از حاضران خود را به کنار صندلی استاد رسانده و از نزدیک به آن بنگرند، اما در آنسو، چشمان مراقب خانم ایربلیش به دستان استاد دوخته شده بود تا بلافاصله این جواهر قیمتی را به مخزن بازگرداند، نسخه دیگر ختم‌الغرائب خاقانی بود که خوشبختانه از سوی میراث مکتوب به صورت فاکسیمیله منتشر شده است و نسخه دیگر الهی‌نامه عطار، اختیارات بدیعی مصور، دیوان جمالی اردستانی، یوسف و زلیخا.
احترام فوق‌العاده خانم ایربلیش به استاد افشار در تمامی طول جلسه به خوبی مشهود بود. و پیداست که استاد نیز در مقایل این مراقبت و دلسوزی کتابدارانه با دقت بسیار چه تلاش ارزنده‌ای برای فهرست‌نگاری مجموعه فارسی در طول این سال‌ها کشیده‌اند و آن‌گونه که خود در مقدمه فهرست می‌گویند، در ابتدا به مدت یک ماه در بخش نسخههای خطی کتابخانه ملی اتریش به بازبینی نسخهها و یادداشت‌برداری از آنها پرداختند و با استفاده از پرسش‌نامه‌ای به بیان مشخصات هر نسخه اقدام نمودند و سپس نوشته‌ها را با منابع و فهارس دیگر هم‌سنگ نمودند و به نظم موضوعی درآوردند و سپس در فاصله چهارسال دوبار دیگر برای تطبیق یادداشت‌ها با نسخهها دو سفر ده‌روزه مصروف داشتند و فهرست را به انجام رساندند.3
استاد به تفصیل در مقدمه فهرست دستنویسهای فارسی کتابخانه ملی اتریش به بیان ویژگی‌های مجموعه نسخههای خطی اتریش، شیوه تنظیم فهرست پرداخته‌اند و بیهوده نیست که در آنجا خانم ایربلیش را «شیرزنی خستگی‌ناپذیر که از بام تا شام در کتابخانه کار می‌کند و هر مشکلی که پیش می‌آید به دست توانای او از پیش برداشته میشود و یکی از دل‌سوزترین کتابداران جهان نسبت به نگاهبانی و اقدام به نسخههای خطی است» می‌داند.
پس از آن، کارشناس مرمت نسخههای خطی کتابخانه آقای «جاهد قرهدانه» توضیحاتی در مورد مرمّت نسخه خطی الابنیه به آلمانی بیان کرد که توسط آقای دکتر رستگار به فارسی ترجمه شد. وی بیان داشت که الابنیه برای نخستین بار در 1972م مرمت شد. در سال 1999م همزمان با فهرست‌نگاری استاد افشار، تمام اوراق کتاب ضدعفونی گردید. یکی از صدمات کتاب از نظر وی، ترکیبات مسی است که در مرکب نسخه وجود داشته و به سوی اکسیدشدن پیش می‌رود و موجب پوسیدگی کاغذ می‌گردد، به همین دلیل به طور مرتب، نسخه از این نظر مورد بازدید دقیق قرار میگیرد که آیا صدمه جدیدی به کاغذ وارد آمده یا خیر و سخت‌گیری لازم جهت استفاده محققان از اسکن و عکس آن انجام میگیرد که تا حد ممکن از نسخه استفاده نشود.
همچنین وی توضیحات مفصلی درباره مرمت نسخه ختم‌الغرائب بيان كرد.
این نسخه که به دلیل وجود رطوبت و آبدیدگی دچار قارچ شده بود در دو مرحله مورد مرمت قرار گرفت، جلد، شیرازه و سرطبل مرمت گردید و سعی شد تا بر اساس جلد اولیه آن که به سبک شیراز بوده نزدیک باشد. پس از طی تمامی مراحل مرمتی و آسیب‌شناسی، نسخه عکس‌برداری شده و به صورت فاکسیمیله (نسخه‌برگردان) منتشر گردیده است.
بازدید از کتابخانه و بخش خطی تا ساعت یک به طول انجامید و جلسه بعدازظهر از ساعت دو تا 30/5 شامل سخنرانیهای خانم فریبا افکاری، آقای قنبرعلی رودگر، خانم الگا واسیلیوا و آقای محمد وفادار مرادی ادامه یافت. خلاصه سخنرانیها به این قرار است:
فريبا افكاري (تهران): «كاربرد برافزوده‌ها در شناخت نسخ خطي»: برافزوده يا يادداشت، مطالب و نكاتي است كه مؤلف، مالك، يا مطالعه‌كنندگان بر برگه‌اي آغازين يا پاياني نسخهها كتابت كرده‌اند. اين برافزوده‌ها به‌لحاظ نسخه‌شناسي و كتاب‌شناسي و گاه به اعتبار درك مسائل زماني، اعم از اجتماعي، مذهبي، و فرهنگي، اهمیت بسیار دارند؛ با این حال کمتر مورد توجه فهرست‌نگاران قرارگرفته‌اند. اين مقاله به بررسي اهميت برافزوده‌ها در نسخه‌شناسي و كتاب‌شناسي نسخ خطي مي‌پردازد و اينكه چگونه فهرست‌نگاران و نسخهشناسان مي‌توانند با دقت در ثبت و طبقهبندي برافزوده‌ها، اطلاعات جزئي و گاه منحصربه‌فردي از سرگذشت، تاريخ و انتقال و تغييرات گذشته و حال نسخه نسخهها به دست آورند.
قنبرعلي رودگر (تهران): «حاشيه و حاشيه‌نويسي در نسخههاي خطي»: اين مقاله بر نسخههاي خطي فارسي تأكيد دارد، اما معاني، دلالت‌ها و كاربردهاي حاشيه‌نويسي در نسخ خطي فارسي با نسخههاي خطي عربي كمابيش يكسان است. از اين‌رو در مقاله بر حواشي كتاب‌هاي فارسي و حواشي نسخههاي عربي نيز مورد ملاحظه و بررسي قرارگرفته است.
در اين مقاله همچنين سعي شده تا با توجه به دستورالعمل‌هايي كه نويسندگان آثار قديم براي حاشيه‌نويسان نوشته‌اند، ميزان پايبندي عملي حاشيه‌نويسان به اين دستورالعمل‌ها سنجيده شود. در اين نوشتار بر بيان پيشينه و ذكر اولين نمونهها از اين نوع تلاش‌ها با استناد به منابع كهن تاريخي اشاره رفته و در پايان، سودها و مضرات هر نوع از انواع حاشيه‌ها و حاشيه‌نويسي‌ها بررسي شده است.
الگا واسیلیوا (سنت پترزبورگ): «نگاهی چند در مورد جلدهای طلاکاری‌شده در ربع آخر قرن شانزدهم میلادی و جلدسازی محمدزمانبن میرزابیگ تبریزیِ صحاف»: تعداد محدودی جلد کتاب با طرح‌های مینیاتوری طلاکوب، شناخته‌شده هستند. یکی از این نوع جلدها با امضای صحافی بهنام محمدزمانبن میرزابیگ تبریزی است. با درنظرگرفتن ویژگی‌هایی خاص فراوان آن، توانستیم دوازده مورد صحافی را که از سوي همین استاد صحاف یا حداقل در همان محل صحافی انجام شده است، بیابیم. اگرچه آنها به نسخههایی تعلق دارند که متنشان در اواخر قرن پانزدهم تا اواخر قرن شانزدهم استنساخ شدهاند، دلایلی وجود دارد که نشان دهد این جلدها در دهه 1580م در کارگاه سلطنتی قزوین ساخته شدهاند. این کارگاه مکانی بوده که کتابهای قدیمی زیادی را با اضافهکردن حواشی رنگی و مینیاتوری و صحافی جدید مرمت میکردند.
محمد وفادار مرادي (تهران): «شناخت کاغذ عصر سلجوقی با تکیه به نسخ خطی کتابخانه آستان قدس رضوی»: نویسنده سعی شده است ضمن بررسي واژۀ کاغذ در متون كهن و همچنين بررسي اصطلاحات كاغذ در متون منظوم ــ بهویژه دواوین عصری ــ و ضبط و استخراج آنها، از طریق بررسي توصيفات متون و مقایسه با کاغذ نسخهها و مصاحف شریفه تاريخدار دورۀ سلجوقی كه در گنجینۀ کتابخانۀ امام رضا (ع) نگهداري ميشود، به يك طبقهبندی اصولي دست يابد و بر اساس جنس الیاف تشکیلدهنده و بعضاً اسامی آنها، مناطق و شهرهایی که صنعت کاغذسازی در آنها شایع بوده، شناسایی و انواع و اقسام کاغذهای موجود و... را مورد بررسي قرار دهد.
از آنجا كه رواج استفاده از كاغذ و شكوفايي آن در دوره سلجوقي بوده است، نويسنده بررسي خود را بر روي نسخههاي اين دوره انجام داده است.
در پایان جلسه بعدازظهر، برنامه جالب دیگری نیز وجود داشت و آن رونمایی از کتابی بود که به مناسبت تولد شصتوپنج سالگی دکتر فراگنر توسط دوستان او و گروهی ایرانشناسان تهیه و منتشر شده بود. در این جلسه ساده و صمیمی علاوه بر شرکتکنندگان سمینار، سایر همکاران و دوستان دکتر فراگنر از جمله رئیس آکادمی علوم، و همکاران دکتر فراگنر در انستیتوی ایرانشناسی، و رئیس کتابخانه ملی و آرشیو دولتی اتریش حضور داشتند. در ابتدای این رونمایی، یکی از دوستان وی معرفی کوتاهی از شخصیت علمی و فعالیتهای ایرانشناسی دکتر فراگنر در اتریش ارائه کرد و توضیحاتی در باب کتاب و مقالات آن ارائه نمود و سپس کتاب به وی اهدا گردید. در کنار این مراسم شرکتکنندگان ایرانی نیز هر یک به مناسبت هدایا و کتابهایی به ایشان اهدا نمودند. در ابتدا استاد ایرج افشار کتاب هدایهالمتعلمین چاپ عکسی را معرفی نموده و به عنوان یکی از نسخههای مهم و کهن فارسی که به تازگی با مقدمه ایشان از چاپ درآمده بود، به دکتر فراگنر هدیه کرد و سپس آقای دکتر ایرانی و کاشانی نیز هر یک با اهدای کتاب و نشریه هر یک به معرفی میراث مکتوب و نامه بهارستان و فعالیتهای علمی خود در حوزه نسخههای خطی پرداختند.
همچنین آقای صادق اشکوری نیز تعدادی از فهرستهای نسخههای خطی تازه انتشار يافته مجمع ذخایر اسلامی را به ایشان اهدا کرد. اینجانب نیز چند جلد از آثار منتشر شده کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران از جمله نسخه خطی فاکسیمیله نینامه و نیز کتاب وصف خلیج فارس در نقشههای تاریخی چاپ بنیاد ایرانشناسی در سال گذشته، را از سوی بنیاد ایرانشناسی و آقای دکتر حسن حبیبی به دکتر فراگنر تقدیم کردم. همچنین خانم سوسن اصیلی نیز کتاب اشرفالتواریخ (چاپ میراث مکتوب) را به تصحيح خود به ايشان اهدا نمود.
دکتر فراگنر نیز در پایان جلسه ضمن تشکر از تمامی دستاندرکاران برنامه، شادی و شعف خود را از اهدای این کتابها را ابراز نمود و خود را در مقابل تقدیر همکاران ایرانی خود غافلگیرشده دانست.
در پایان برنامه شام با حضور تمامی شرکتکنندگان در محل آکادمی علوم برگزار گردید.
روز پنجم: جمعه 26 سپتامبر
آخرین روز سمینار با سخنرانیهای امریزدان علیمردانف از تاجیکستان رأس ساعت 30/9 صبح آغاز شد و با سخنرانیهای آقای عمادالدین شیخالحکمایی، خانم الگا یاستربووا، و آقای علی صفری تا ساعت 30/3 پایان یافت. خلاصه سخنرانیها به قرار زیر است:
عمادالدين شيخالحكمايي (تهران): «تأثير دو انديشه كهن در آرايهها و كالبد نسخههاي خطي»: ويژگيهاي كالبدي نسخههاي خطي و نيز شيوه نگارش و آرايش كتاب، در بررسيهاي دقيق و جزئينگر، هميشه با برخي از پرسشها و ابهامها همراه بوده است. هدف اين مقاله، دستهبندي پرسشهاي مطرحشده در اين زمينه، طرح چند پرسش تازه، و پيشنهاد و پاسخ براي دو دسته از اين سؤالهاست.
در بخش نخست اين مقاله با ارائه نمونهها، و شواهدي مكتوب از دورههاي مختلف فرهنگ اسلامي و ايراني، وجود و استمرار دو انديشه كهن و پايدار ــ دستكم ــ در ايرانزمين بهاثبات ميرسد. اين دو باور كهن اعتقاد به «نحوست تربيع» و پرهيز از استفاده از شكل مربع كامل، و اعتقاد به تقدس اعداد فرد و گرايش غالب به استفاده از اين اعداد است.
در بخش دوم، با بررسي برخي از بخشها و ويژگيهاي نسخههاي خطي (قطع، جلد، شكل كاغذ و تعداد اوراق كراسهها، سرلوحه، انجامه، مينياتور و...) تلاش شده است تا ميان موارد يادشده و اين دو باور ارتباطي ايجاد شود. درحقيقت نگارنده بر آن بوده است كه نشان دهد باور به اين دو انديشه ميتوانسته است عامل اصلي برخي از رفتارهاي اين حوزه و پاسخي براي پرسشهاي يادشده باشد.
اولگا یاستربووا (سنت پترزبورگ): «درباره بعضی از عجایب مربوط به نسخههای خطی مجموعه ژنرال کنستانتین فون کافمن»: نسخههایی که بهعنوان بخشی از مجموعه کافمن در اختیار کتابخانه است، از جنبههای مختلف اهمیت دارد. این نسخه خطی یکی از مواردی است که به دستور حکمران ترکستان در طول سفر ارتش به خوقند جمعآوری شده است. این مجموعه که شامل آثار حماسی و بیشتر آن از فریدالدین عطار میباشد، سه اثر زردشتی دارد. اینکه این نسخه در اواسط قرن هفدهم در بخارا استنساخ شده، بسیار شگفتانگیز است. یکی از نوشتههای پایانی نسخه این فرض را قوت میبخشد که آن بهخواست یكی از اعضاي خانوادهای قدرتمند از شیوخ جویباری نسخهبرداری شده است.
همچنین مشترکات بسیاری میان این نسخه و نسخههای دیگری که در تاشکند و دوشنبه نگهداری میشود، وجود دارد. علاوهبر آن، این نسخه با توجه به اینکه تنها نسخه کامل از ارداویرافنامه منظوم را دربر میگیرد، برای مطالعه اهمیت بسیار دارد.
علي صفري (تهران): «راهكارهاي پيشنهادي براي طبقهبندي قلمهاي اسلامي با معرفي دو نمونه از قلمهاي مورداستفاده در نسخههاي خطي فارسي»: نبودن مرجعي كارآمد براي طبقهبندي قلمهاي مورد استفاده در نسخههاي خطي دوره اسلامي از مواردي است كه همواره احساس ميشود. نويسنده براي رفع اين نقيصه، پيشنهاد كرده است تا با استفاده از خط موجود در نسخهها و طبقهبندي آنها ــ از طريق شناسايي مشتركات قلمها ــ يك اطلس تاريخي براي قلمهاي اسلامي تدوين شود. وي براي نمونه دو مورد از قلمهاي مورد استفاده در نسخههاي خطي فارسي ــ يعني ثلث كهن ايراني و نستعليق شيرازي را كه عناويني پيشنهادي هستند ــ مورد معرفي قرار داده است.
هنگام صرف ناهار، دکتر فراگنر با پیشنهاد لطفآمیز و غافلگیرکننده خود به بنده و دوستانم خانمها اصیلی و کرمرضایی به همراه خانم دکتر منیژه بیانی، درخواست نمودند تا جمعبندی مقالات را در «جلسه پایانی سمینار» به عهده بگیریم و به قول ایشان، بانوان و کتابداران ایرانی حسن ختام این سمینار باشند.
بنده اظهار داشتم که اساتید و بزرگان بسیار دیگری در مجلس حضور دارند که علاوه بر داشتن حق استادي شایستگی و توانایی بيشتري در برگزاری جمعبندی چنین سمیناری دارند و بایسته نیست که با وجود آنان ما سه تن که سمت شاگردی آنان را داریم در چنین جایگاهی قرار گیریم، اما دکتر فراگنر همچنان از سر لطف بر پیشنهاد خود پای فشردند و ما نیز اطاعت امر کردیم و کوشیدیم تا در فرصتی اندک به تحلیل و جمعبندی از مقالات این چند روزه بپردازیم.
مقالات با بیست سخنران در موضوعات مختلف نسخهشناسی و در چهار محور کلی تقسیم شد و هر یک به تحلیل و دستهبندی یک محور پرداختیم. به جز معدودی از مقالات، اکثر سخنرانان مقالات خود را با ارائه تصویر و متن (پاور پوینت) به شکل مناسب و جامعی ارائه کردند که تأثیر زیادی در درک بهتر و کاملتر مقالهها داشت.
چهار مقاله با موضوع کلی، با توضیح اینجانب، سه مقاله با موضوع مواد کتابتی نسخ خطی با تحلیل خانم منیژه بیانی، ده مقاله با موضوع کتاب (جنبههای جنبی و مستقیم) از سوی خانم پریسا کرمرضایی و سه مقاله با موضوع تزئینات نسخ خطی از سوی خانم سوسن اصیلی مطرح و تحلیل گردید.
پس از ارائه این جمعبندی، سمینار تابستانی وین رسماً به کار خود پایان داد و تمامی شرکت کنندگان برای گرفتن عکس یادگاری در کنار پله‌های ساختمان آکادمی علوم اتریش گرد آمدند تا با ثبت این لحظه، خاطره سمینار نسخهشناسی فارسی را جاودانه سازند.
این عکس به لطف آقای صادق اشکوری تهیه گردید که همواره با توجه و علاقهمندی ویژه در طول سفر از دریچه دوربین خود تمامی لحظات و دیدارها از کتابخانه و نسخهها گرفته تا نسخهشناسان و دیگر دیدنیها را ثبت نموده و یادگاری سفر و آرشیو غنی خود را با دیگر هم سفران خود سهیم شدند. همچنين از زحمت آقاي علي صفري نيز بايد ياد كرد كه با صبر و حوصله در طول جلسات سمينار تمامي سخنرانيها را فيلمبرداري و ضبط كردند. (اجازه اين كار با هماهنگي قبلي ميراث مكتوب و آكادمي علوم اتريش صورت گرفته بود.)
در پایان تمامی شرکتکنندگان سمینار به دعوت رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در رستوران حافظ به شام دعوت شدند. پرواز بازگشت روز شنبه ظهر انجام پذیرفت.
پی‌نوشت:
2. فهرست دستنویسهای فارسی در کتابخانه ملی اتریش و آرشیو دولتی اتریش در وین، به کوشش ایرج افشار، فهرستگان، تهران، 1383، مقدمه خانم ایربلیش، ص 12.
3. مقدمه استاد افشار بر فهرست دستنویسهای فارسی، ص 14.
منبع : سایت مرکز پژوهشی میراث مکتوب
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی