بنیاد مختومقلی فراغی

تا به حال مشكلات مطالعة يك متن به زبان ميخي فكر كرده‌ايد؟ ابتدا بايد اين زبان‌ باستاني را كه در خاورميانه رايج بوده، ياد بگيريد و اين خود كار بزرگي است كه تنها چند صد نفر در سرتاسر جهان موفق به انجام آن شده‌‌اند.پس از آن كه خواندن خط ميخي را آموختيد، كاري كه لااقل سه يا چهار سال طول مي‌كشد، براي پيدا كردن مطالب قابل خواندن هم با مشكلات بزرگي روبرو هستيد، چرا كه لوح‌هاي گلي معمولا به صورت تكه تكه كشف مي‌شوند. پيوتر ميچالووسكي ،‌استاد زبان‌‌هاي خاور نزديك دانشگاه ميشيگان،در اين مورد مي‌گويد« ممكن است قسمتي از يك لوح به موزه‌أي در انگلستان برود و قسمت ديگر به موزه‌أي در فيلادلفيا و قسمت سوم دوباره به انگلستان ،‌گاهي اوقات يك سوم عمرتان تنها با دوندگي براي رديابي و مطالعة يك لوح به هدر مي‌رود.» اما تيمي از اساتيد دانشگاه و دانشمندان در آزمايشگاه فيزيك عملي جان هاپكينز در دانشگاه هوم‌وود،در هووارد كانتي بالتيمور، با ايجاد يك كتابخانة‌اينترنتي از لوح‌هاي اسكن شده ،‌براي تغيير اين وضع تلاش مي‌كنند. از زمان ظهور اينترنت،‌چندين دانشگاه ديگر مانند دانشگاه كاليفرنيا و دانشگاه پنسيلوانيا نيز تهية تصاوير ديجيتال از لوح‌ها ميخي را شروع كرده‌اند.اما پروژه هاپكينز، كه با استفاده از يك بورسية 55/1 ميليون دلاري از بنياد ملي علوم آغاز به كار كرده است،‌تنها موردي است كه براي بازنمايي لوح‌ها به صورت سه بعدي تلاش مي‌كند. عدة زيادي اعتقاد دارند كه اين تصاوير سه بعدي بسيار بيشتر از تصاوير معمولي براي كارشناسان و محققان مفيد خواهد بود. رابرت انگلوند، استاد آشورشناسي دانشگاه UCLA و مدير يك كتابخانة ديجيتالي لوح‌هاي ميخي، كه تصاوير دوبعدي از اين لوح‌ تهيه كرده ، در اين باره مي‌‌گويد:«‌اين هدف خيلي بزرگي است. ما براي مطالعه اين لوح‌ها كه اغلب در وضع بدي به سر مي‌برند ،‌ بايد قادر به ديدن كلية جزئيات باشيم.» از آن جايي كه اغلب بر روي هر شش وجه لوح‌ها ميخي نوشته‌هايي وجود دارد ،‌آوردن اين لوح‌ها باستاني به قرن بيست و يكم كار چندان آساني نخواهد بود. دين اشنايدر، متخصص تكنولوژي دانشگاه جان هاپكينز كه در اين پروژه مشغول به كار است، ‌مي‌گويد «‌ما بايد وسايل خاصي براي اين كار ابداع كنيم، چرا كه تهية تصاوير 3 بعدي بسيار مشكل‌تر از تهية تصاوير 2 بعدي است.» تاريخ مكتوب به گفتة كارشناسان ،‌ خط ميخي اولين بار در حدود 3200 سال پيش از ميلاد مسيح ظاهر شد و آخرين متون نوشته شده به اين خط به سال 75 پس از ميلاد تعلق دارد. اغلب اين لوح‌ها،‌به معاملات روزمره و ماليات‌ها و … اختصاص دارند اما بعضي از آن‌ها درونماية مذهبي دارند و بر روي يكي از اين لوح‌ها نيز حماسة گيلگمش ،‌يكي از نخستين اشعار حماسي ،‌حك شده است. از لحاظ شكل نوشتاري، خط ميخي به خط چيني شباهت دارد ـ تركيبي از كلمات تصويري و كلماتي كه از الفباي ميخي تشكيل شده‌اند. متون ميخي معمولا به وسيلة ني‌هاي بلند روي لوح‌ها گلي خيس نوشته مي‌شدند. هنگامي كه لوح خشك مي‌شد،‌نوشته‌هاي روي آن پايدار مي‌شدند. به خاطر اين كه حمل و نقل اين لوح‌هاي گلي بسيار مشكل است و هزينة بسيار زيادي نيز دارد ،‌بسياري از كارشناسان خط ميخي كه به اين لوح‌ها دسترسي ندارند، به تصاوير و طرح‌هايي متكي هستند كه با دست از روي آن‌ها كشيده شده است و به گفتة كارشناسان اين امر اغلب مشكلات زيادي به بار مي‌آورد.اشنايدر مي‌گويد «‌هيچ‌وقت نمي‌توانيد به دقيق‌بودن طرح‌ها اعتماد كنيد و در مورد عكس‌ها هم، اگر در نور كافي تهيه نشده باشند، چندان به كار ما نمي‌آيند.» جستجو در تاريكي مشكل ديگري كه وجود دارد اين است كه تصاوير بسياري از لوح‌هاي گلي هيچ‌گاه در كتاب‌ها يا مجلات چاپ نشده اند به همين خاطر ،‌به گفتة‌ ميچالووسكي « مثل اين است كه مشغول جستجو درتاريكي هستيد.» ‌ميچالووسكي مي‌گويد « ممكن است بر اساس مطالعه‌تان روي يكي از اين تصاوير چاپ شده ،‌ايدة درخشاني به ذهن‌تان برسد، اما تا وقتي كه يك بورسيه نگيريد و براي ديدن لوح‌ واقعي سفر نكنيد، نمي‌توانيد هيچ‌چيز را ثابت كنيد.» كارشناسان خط ميخي،‌سال‌ها است كه به شيوه‌اي براي خلاصي از مشكلات نامه‌نگاري و اجازه گرفتن از مديران موزه‌ها و كلكسيونر‌هاي شخصي براي بازديد از مجموعه‌هاي لوح‌هاي ميخي‌شان مي‌انديشند.اما به گفتة اشنايدر«‌تنها در سال‌هاي اخير تكنولوژي به كمك ما آمده است» به گفتة دانشمندان،‌ضبط تصاوير سه بعدي بسيار سخت‌تر از تهية تصاوير دو بعدي است . بخشي از اين مشكل به اين برمي‌‌گردد كه تقاضاي كمي براي تجهيزات دوربين سه بعدي وجود دارد. تجهيزات موجود يا تصاوير پرگرين ( دانه دانه ) و بزرگ تهيه مي‌كنند كه فاقد جزئيات كافي براي كارشناسان خط ميخي است و يا تصاوير ميكروسكوپي كه حاوي جزئيات بيش از حد هستند. دونالد دي .‌دانكان،‌مهندس آزمايشگاه فيزيك عملي كه اغلب كارهاي فني پروژه به عهدة او است، مي‌گويد:«‌در حال حاضر ،‌هيچ‌كدام از تجهيزات موجود براي كار ما مناسب نيستند. اين تجهيزات يا زيادي دقيق هستند و يا دقت كافي ندارند.» اخيراً يك شركت كانادايي پيدا شده كه اسكنر‌هايي توليد مي‌كند كه به اعتقاد دانكان و همكارانش مي‌توان با ايجاد تغييراتي، از آن‌ها براي اسكن اين لوح‌هاي شش وجهي و شكننده استفاده كرد.

منبع: سايت خبرگزاري ميراث فرهنگي