اصفهان _ ميراث خبر
گروه استان‌ها: شيخ‌الاسلام ابونصر احمد بن ابي الحسن بن محمد بن حرير بن عبدالله بن ليث بن نامقي جامي ترشيزي معروف به «ژنده پيل»، از مشايخ صوفيه ايران در دوران سلجوقيان بود. او متولد نامق از توابع كاشمر و متوفي در قصبه سعدآباد جام بود.
از بيست و دو سالگي به كسوت تصوف درآمد و به ارشاد مردم پرداخت و 12 سال رياضت كشيد. او با غزالي عدي بن مسافر و عين‌القضاه همداني و سنايي معاصر بود به شهرهاي خراسان سفر كرد و در نهايت در جام وفات يافت.
گمان نمي‌رود در ميان شاعران فارسي زبان كسي به اندازه نورالدين عبدالرحمن جامي در روزگار خود با خشت و احترام زيسته باشد البته او شاعر و عارف و دانشمندي نامور و داراي آثار معتبر بود اما در شهر هرات در عصر تيموريان به مناسبت آباداني و مركزيت علمي و فرهنگي فضلا و علماي بسياري مي‌زيسته‌اند كه هيچ يك به اشتهار و اعتبار جامي نائل نشده‌اند.
احاطه جامي بر ادب فارسي و عرب و معارف اسلامي و تنوع آثار چهل و پنجگانه او به شعر و نثر در زمينه تفسير، فقه، حديث، حكمت، عرفان، اخلاق، فنون ادبي، شرح حال بزرگان و جز آن حاكي از پهنه وسيع دانش و معرفت اوست. وي با همه حشمت و عزت در نزد پادشاهان و بزرگان و عموم مردم و اشتهار و علو مقام معنوي در خوراك و پوشاك، رفتار و گفت و شنود با ديگران در نهايت سادگي و وارستگي مي‌زيست.
مقام جامي در آفاق شعر كهن فارسي و انواع رايج در آن به درجه‌اي است كه او را به حق «خاتم الشعرا» ناميده‌اند.
از تاليفات او مي‌توان به مقامات ژنده پيل، انس التابئين، رساله سراج السائرين، فتوح القلوب، روضه المومنين، كنوژالحكمه، مفتاح النجاه، هفت اورنگ و ديوان اشعار او اشاره كرد.
زيارتگاه احمدبن الحسن شيخ احمد جام (441 _ 536 ه.ق) در شهرستان تربت جام، در ميان جاده مشهد به هرات قرار دارد و مشتمل بر 10 بناي تاريخي است (مرقد شيخ _ گنبدخانه _ مسجد عتيق _ خانقاه، سراچه و مدرسه فريوند _ مسجد كرماني _ گنبد سفيد _ خانقاه‌هاي تيمور _‌ مدرسه امير جلال الدين فيروز‌شاه (گنبد سبز) _ مسجد نو _ مدرسه اميرشاه ملك كه اين بناها در اطراف يك چاه وسيع مجتمع شده است. قبر خود شيخ بدون هيچگونه بنايي به صورت روباز در مقابل ايوان عظيمي قرار دارد. پس از آن كه شيخ احمد جامي نامقي عارف مشهور _ در سال 536 ه..ق در گذشت او را در جلوي دروازه سعدآباد به خاك سپردند. قبر شيخ كه امروز در جلوي ايوان قرار گرفته با آجر و گچ به طول 20/5 و عرض حدود 2 متر و ارتفاع حدود 1 متر ساخته شده است و در كنار آن، درخت پسته كوهي كهنسالي قرار دارد كه زايران تربت شيخ اعتقاد خاصي بدان دارد. دو سنگ قبر افراشته سفيد رنگ بر بالاي سر و پايين پاي مرقد وي نشانده‌اند كه روي آنها كتيبه‌هايي به خط كوفي و نستعليق نوشته شده است و حواشي و قسمت‌هاي مختلف آن با گل و برگ و طرح مارپيچي و مقرنس زينت يافته است. بر گرداگرد مزار شيخ معجري سفيد رنگ به طول 8 متر و ارتفاع 50 سانتي متر كشيده‌اند و به فاصله هر يك متر آن، ستون سنگي سياه رنگي قرار داده‌اند كه تعداد آنها 18 عدد است و روي برخي از آنها كه در جبهه روبه‌روي صحن قرار دارد كتيبه‌هايي به خط ثلث و نستعليق ديده مي‌شود.
زيارتگاه شيخ احمد، يكي از بزرگترين مراكز زيارتي شرق ايران است كه در قرن نهم هجري به اوج شكوفايي خود رسيد. مجموعه مشتمل بر ساختمان‌هايي است كه در اضلاع غربي و شمالي، حياطي مستطيل شكل و بزرگ گرد آمده است و در قلب مجموعه، گنبدخانه با ايواني در جلوي آن قرار دارد.
در طرفين ايوان دو بنا به نام‌هاي مسجد كرماني و گنبد سفيد يا مسجد رواق قرار دارد.
در جبهه غربي گنبدخانه، سراچه، در سمت شرق آن مسجد عتيق و در جبهه جنوبي مسجد جامع جديد واقع شده است كه شبستان گنبددار آن با گنبدخانه مزار روي يك محور كه از در ورودي مجموعه شروع مي‌شود قرار دارند.
در جبهه غربي صحن بزرگ مقابل ايوان مزار، بنايي مرسوم به گنبد سبز كه قسمتي از مدرسه جلال‌الدين فيروز شاه است، قرار دارد. در جلوي مجموعه نيز سردر ورودي و در مقابل آن آب‌انباري واقع است. علاوه بر اينها بناهايي شامل دو خانقاه از امير تيمور در جبهه شرقي مزار و مدرسه‌اي از علاءالدين محمد فريوندي _ وزير خراسان در زمان ابوسعيد و طغاتيمورخان _ و نيز مدرسه ديگري در جبهه مقابل مدرسه فيروزشاه و متصل به مسجد جامع عتيق كه توسط شخصي بنام «اميرشاه ملك» ساخته شده است وجود دارد.

* چشمه روشن (ديداري با شاعران) _ دكتر غلامحسين يوسف‌ي خراسان _ حسن زنده دل
* فرهنگ نام آوران خراسان _ دكتر محمدجعفر ياحقي 25/5/84 _ مشهد _ فاطمه محمديان
منبع:www.chn.ir