ایاصوفیه که قدمتی ۱٥۰۰ ساله داشته و یکی از شاهکارهای تاریخ، هنر و معماری محسوب می گردد به همراه آثار تاریخی متعددی در میدان معروف سلطان احمد در استانبول جای گرفته است. به هنگام گردش در این میدان، عدم مشاهده اثرتاریخی مذکور غیر ممکن میباشد. بخش داخلی این بنا حتی بیش از نمای بیرونی آن جالب توجه بوده و چنان یک قصر با احتشام چشمگیر میباشد. از این رو ایا صوفیه اثری است که بایستی نه در خارج بلکه در درون آن به گردش پرداخت. این بنا که هشتمین عجیبه جهان محسوب می شود، صدها سال وظیفه بزرگترین کلیسای جهان را به جای آورده و امروزه نیز چهارمین کلیسای قدیمی بزرگ جهان قلمداد می شود. این کلیسا در دوره امپراطوری عثمانی به مسجد تبدیل شده و به فرمان آتاترک کبیر رهبر بزرگ کشورمان در سال ۱۹۳٦، به موزه تبدیل شده است.

برخی از تاریخ نویسان بیزانس ادعا کرده اند که ایاصوفیه برای اولین بار در دوره امپراطور “Konstantinos” ِ اول و درسال ۳۲٤ بعد از میلاد ساخته شده است. این بنا که با طرح معماری بازیلیک و یا کلیسای عظیم احداث شده و سقفی چوبی دارد، در نتیجه یک شورش گریبانگیر حریق گردید. امپراطور “Theodosius” ِ دوم ایاصوفیه را برای دومین بار احداث کرده و در سال ٤۱٥ برای عبادت عموم باز کرد. این بنا باز هم در خلال عصیانی بر علیه امپراطور “Lustinianus” به آتش کشیده شد. امپراطور در پی این عصیان که آنرا به سختی سرکوب نمود، تصمیم گرفت تا کلیسای بزرگتری که در هیچ دوره مشاهده نشده و نخواهد شد، احداث کند. وی در این راستا به دو معمار معروف وقت یعنی “İsidoros” و “Anthemios” فرما ن داد تا ایاصوفیه امروزی را بسازند. در ساخت این بنا که در سال ٥۳۲ آغاز شده و در سال ٥۳۷ به پایان رسید، از ستون، سر ستون، سنگاهی مرمر و رنگین باقیمانده از شهرهای عتیق آناطولی استفاده گردیده و قریب ده هزار کارگر تحت امر ۱۰۰ استاد مشغول به کار شدند.

ایاصوفیه به عنوان قدیمی ترین کلیسای جامع جهان که در مدت زمان کوتاهی ساخته شده شناخته می شود. نام اصلی این اثر “Hagia Sofia” بوده و گنبد آن با اسلوب معماری روم ساخته شده است. در آن دوره ساخت گنبد بر روی قاعده های دایره ای شکل امکان پذیر بود. ساخت یک گنبد مرکزی بر روی زیربنای مستطیل شکل، در تاریخ معماری برای اولین بار آزمایش می شد.

ایاصوفیه به عنوان ثمره ذوق و احتشام ساخته شده و در دوره های بعدی به صورت یک افسانه و سمبل درآمد. در آن دوره اعتقاد بر این بود که این چنین اثری می تواند در سایه قدرتهای مقدس ساخته شود. ایاصوفیه اثری است که به دوره بیزانس تعلق داشته و قریب ۹۰۰ سال از گنبد با احتشام آن تقلید شده است. چه حاصل که این گنبد در خلال زمین لرزه ای در سال ٥٥۸ ویران گردید. دومین گنبد این اثر معماری بلندتر، فقط با قطر کمتری ساخته شد. قریب نیمی از این گنبد نیز در سالهای بعدی دو بار فرو ریخت. ایاصوفیه در پی فتح استانبول از سوی سلطان محمد فاتح به سال ۱٤٥۳، با تبدیل به مسجد نجات یافت. به طوری که این بنا در قرن شانزدهم با علاوه کرد مناره، محراب و منبر و دیگر بخشهای استحکامی از سوی معمار سینان، تقویت یافته و در پی مرمت و بازسازی های مهم که از سوی برادران معمار “Fossati” که در قرن ۱۹ ام صورت گرفت، تا به امروز رسید.

ایا صوفیه در تاریخ بیزانس از جایگاه مهمی برخوردار میباشد. مراسم تاجگذاری وجشنهای پیروزی در جنگهای این امپراطوری، همواره در این مکان برگزار می شد. اکثر موزائیکهای این اثر بعد از دوره “İkonoklastik” ساخته شده اند. در این موزائیکها، دو امپراطور یعنی کنستانتینوس و استیانوس در حالیکه باروهای استانبول و ایاصوفیه را به حضرت مریم که عیسی را در آغوش دارد، ارمغان می دهند، به تصویر کشیده شده است. در بخش اصلی این بنا، مکانی با احتشام و معظم از بازدید کنندگان استقبال می نماید. هر فردی که وارد این مکان می گردد، تحت تاثیر گنبد قرار می گیرد. چرا که گنبد، گویی در هوا آویزان بوده وتمامی بنا را در بر می گیرد.

دیوارها و سقف با سنگهای مرمر رنگارنگ پوشیده شده است.

سه تُن مختلف رنگ موزائیکهای گنبد، سه دوره متفاوت مرمت و بازسازی را نشان می دهد. مکانهای اختصاص داده شده به زنان در باز و برگزاری مراسم آئین های دینی نیز جلب دقت می کند.

ایاصوفیه از سوی مسلمانان نیز به عنوان یک عبادتگاه با احتضام مورد قبول واقع گردیده است. اطراف محراب حاوی زیباترین نمونه های هنر چینی کاری و خطاطی ترک می باشد. یکی از نمونه های مذکور به خطاط معروف ترک “Kazesker Mustafa İzzet Efendi” تعلق دارد که در آن سوره ای از کلام الله مجید را به قلم گرفته است. در اطراف ایاصوفیه، مقبره، سرسبیل، مدارس دینی و کتابخانه های متعلق به بسیاری از شاهزاده و پادشاهان امپراطوری عثمانی وجود دارد. مقبره ها با دکوراسیون داخلی ، چینی ها و معماری، زیباترین نمونه های سنت کلاسیک مقبره عثمانی را به معرض نمایش گذاشته اند. این آثار تنها چند فقره از شاهکارهای تاریخ عثمانی می باشند. زیرا ایاصوفیه حقیقتا نیز صاحب زیباییهای غیر قابل تعریف بوده و دیدن این آثار بسیار هیجان آور میباشد.

فعالیتهای مرمت و بازسازی در ایاصوفیه که یکی از مهمترین آثار موجود در لیست میراث فرهنگی یونسکو می باشد، مابین سالهای ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ و با حمایت فنی همین نهاد آغاز شده است. در چهارچوب این فعالیتها ، زیر گنبد اصلی ، یک اسکله فلزی به ارتفاع ٥٥ متر و ۱۸۱ تُن ساخته شده است. این اسکله فلزی، ۱٦ سال احتشام گنبد را از دیده ها پنهان نگاه داشت. فقط این موزه در سال ۲۰۱۰ از این تل انبار آهنین رهایی یافت. زیرا ایاصوفیه با فعالیتهای پر شمول و مشترک آژانس استانبول پایتخت فرهنگی ۲۰۱۰ اروپا و وزارت فرهنگ و جهانگردی کشورمان بازسازی شده و چهره تازه ای به خود گرفت. در این میان اقداماتی که در چهارچوب فعالیتهای مرمت و بازسازی، سالیان متمادی متوقف شده بود، مجددا آغاز شده و در این راستا گنبد اصلی ، نیم گنبدها، طبقه گالری، کتابخانه و سرسبیل سلطان محمود اول و مقبره ها مرمت شده و با غچه به عنوان موزه فضای باز تنظیم گردید.

و بدین ترتیب میلیونها شهروند خارجی که امسال به استانبول پایتخت فرهنگی اروپا می آیند، از شانس دیدن ایاصوفیه تجدید شده که نورچشم جهان میباشد، برخوردار می شوند.

منبع: ت.ر.ت فارسی