به نام خدا

 معرفی کتاب " فهرست کتاب های چاپ قدیمی به زبان ترکمنی" تالیف: پروفسور آلماز یاز بردی. ترجمه ی:عظیم قلی بغده. ناشر: انتشارات مختومقلی فراغی، سال 1382.   نام اصلی کتاب" کوئنه ترکمن مطبعه کتابلاری" است.

نویسنده در مقدمه ی خود بر این کتاب می نویسد:در تمام ازمنه، ترکمن ها و اجداد آنها، کتاب را ارج گذاشته و با دقت از آنها نگهداری کرده اند.معارف پروری یکی از خصوصیات بارز حاکمان دولت های بزرگ آسیای مرکزی در قرون وسطی بود. از امپراتوری صحرایی اوغوزها تا دولت های بزرگ سلجوقیان و خوارزمشاهیان، از این خصیصه برخوردار بوده اند.این نظر در باره ی سلاطین و خوانین سلسله های ترکمن غرب آسیا( عثمانی،قره قوینلو،آق قوینلو و سایرین) و هم چنین هندوستان صدق می کند.از آغاز قرن11/م تا هجوم مغولان، تقریباً بزرگ ترین کتابخانه های دنیا در اراضی ترکمنستان کنونی، در گرگانج و مرو قرار داشتند.از گنجینه های آنها- در کنار دانشمندان بومی، افراد تحصیل کرده ای هم ، که از کشورهای دیگر و اکثراً از دورترین سرزمین های اسلامی به این شهر ها می امدند- بهره مند می شدند.

  در قرون 14 تا 16/م از مکتب ترکمنی، به عنوان یکی از چهار مکتب مینیاتور - که زینت بخش کتب خطی شرقی  بود- نام برده می شود.محققین و اهل ادب آسیای میانه ، در طی سده های طولانی تعداد عظیمی از کتب خطی را خلق کرده اند.تقریباً همه ی مولفین آنها، کتابشناسانی واقعی بودند. این امر موجب حفظ آثاری می شد که قبلاًخلق شده بود.قاعدتاً آنها کتاب های خود را نه تنها به لهجه های مختلف زبان مادری ترکی خودشان، بلکه به زبان های عربی و فارسی- که در آن دوره متداول بود- به رشته ی تحریر در می آوردند.

 وقتی که در اوایل قرن 18/م فن چاپ در جهان اسلام پدیدار شد، انتشار آثار به زبان های ترکی، عربی و فارسی آغاز شد، چرا که این آثار برای مردم اکثر کشورهای شرقی مذکور قابل درک بودند و هم چنین این امر برای خاورشناسی روسیه و غرب هم اهمیت زیادی داشت.

 گردآوری اطلاعات در باره ی همه ی آن منشورات و سپس تحریر تاریخ جامع کتاب ترکمنی، امری بسیار خطیر است و برای انجام آن باید تحقیقات گسترده ای صورت گیرد. اما در این اثر ، ما وظیفه ی ساده تر را پیش روی خود گذاشتیم و آن نوشتن تاریخ کتاب های چاپی قدیمی ترکمن با خط عربی ، منتشر شده قبل از سال 1917 است.

 کتاب دارای  3 فصل است

. در فصل اول: طبع کتاب های شرقی در روسیه، پتر اول و نخستین اقدامات در زمینه ی انتشار کتب به زبان های شرقی، کاترین دوم و چاپ کتب شرقی، کاترین دوم و چاپ قرآن، نشر کتب شرقی در قرن 19 و اوایل قرن 20 در روسیه، قازان مرکز نشر کتب شرقی در قرن 19 و اوایل قرن 20 در روسیه،نشر کتاب با حروف عربی در قفقاز

در فصل دوم: پیدایش صنعت چاپ در آسیای میانه، چاپخانه ی سنگی دربار خان خیوه و فعالیت انتشاراتی آن،فرماندار کل ترکستان و صنعت چاپ کتاب، امارت بخارا و نشر کتاب

در فصل سوم:نشر کتاب های ترکمنی با خط عربی پیش از انقلاب اکتبر 1917، دو دیدگاه در باره ی میراث معنوی ترکمن ها، سانسور و مسایل کتابشناسی آثار ترکمنی در سال های پیش از 1917، کتاب شناسی کتب قدیمی با خط عربی نشر یافته پیش از سال 1917 در دوره ی شوروی، مروری به نشرهای آثارنويسندگان تركمن پيش از سال 1917، ثبات العاجزين از صوفي الله يار، ابو الغازي خان،" قصه ي يوسف" عالي، محمد فضولي باياتلي، نسيمي، باقرغان، ، وفايي،راجي،خواجه احمد يسوي،يونس امره،مشرب، ابراهيم ادهم، معروفي، شيدايي، شابنده، عندليب، مختومقلي، ملا نفس، مختصري در باره ي قصه ها و ساير آثار نويسندگان نا شناس،ناشر تركمن "مير زاهد مير صديق اوغلي" و كتبي كه توسط او منتشر گرديده است، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1802 الي 1809، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1812 الي 1819، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1820 الي 1831، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1835 الي 1840، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1841 الي 1849، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1850 الي 1859، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1860 الي 1869، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1870 الي 1879، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 181880 الي 1889، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1890 الي 1899، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1900 الي 1909، فهرست كتاب هاي منتشره از سال 1910 الي 1919، آثاري كه  محل و تاريخ( چاپ) آنها مشخص نيست.

 در صفحه ي247 الي 251 اين كتاب تحت عنوان" تكميل" تعداد 63 كتاب منتشره  به اختصار معرفي شده  اند. 

   در صفحات 252 الي268 " تكمله " آمده است.

در صفحات269 الي 296تحت عنوان " پاورقي ها و ملاحظات"توضيحات وياد داشت هاي مولف  وجود دارد.                                                                                                                                                                 

  در صفحات 297 الي 338 كليشه ي جلد تعدادي از كتاب هاي معرفي شده وجود دارد كه بسيار مفيد است.

در صفحات پاياني كتاب : معرفي آثار منتشره در ايران، فهرست منبع و مآخذ و شرح حال پروفسور آلماز يازبردي اوغلي آمده است.

اينجانب ضمن تقدير و تشكر از مترجم  وناشر محترم كتاب بايد متذكر شوم بهتر بود دقت بسيار بيشتري در تايپ و چاپ و نسخه خواني و تصحيح اين كتاب ارزشمند صرف مي شد.ايرادات و اغلاط و ناهمساني هاي موجود از حد متعارف و قابل قبول بيشتر است. اما اين موارد چندان از اهميت كار ارزشمندشان كم نمي كند.

                                                                                                      محمد قجقي 29 تير 1389