ریشه یابی زبان و خط قزاقی:
 
زبان و خط قزاقی از نظر زبان شناسی جزء گروه زبانهای ترکی مرکزی است.می توان آن را جزء
 
 گروه زبانهای قبچاق گروه فرعی قبچاق نوقای طبقه بندی کرد.  ترکی زبانی ترکیبی است که
 
 بنا به برخی اسناد تاریخی در ناحیه آلتایی در شمال قزاقستان بوجود آمده است،که تا پیش
 
 از قرن ششم میلادی از آن اثری نمی توان یافت. ولی قدیمی تر از این تاریخ به نظر می رسد.
 
 زبان ترکمنی ، قرقیزی ، آذربایجانی ، قزاقی شیوه های زبان واحدی دارند که تنها در قونم ها 
 
(اوج ها) و مورخه ها(واژه ها) تفاوت داشته و همگی از زبان ترکی سرمنشأ می گیرند.
 
آثار بدست آمده در سنگ نوشته های دره ینی سی سیبری در قرن ششم و سنگهای
 
 مسطور کناره های رودخانه اورخون مغولستان(معروف به کتیبه های اورخون) در قرن هشتم، 
 
  و کتیبه های اطراف دریاچه بالخاش قزاقستان واحد بودن این اقوام را ثابت می نماید.
 
 از آثار بجا مانده دیگر ، قدیمی ترین کتاب ترکی (اغوزنامه) است که به خط اویغوری
 
 نوشته شده است که با کتاب قورقوت آتا (دده قورقوت) همخوانی دارد. در هزاره میان
 
 ۵۰۰ و ۱۵۰۰ میلادی ملل ترک زبان به دلیل پیشروی مکرر به سمت باختر ، به سراسر آسیای
 
 مرکزی تسلط یافتند.  کشور گشایی های سلجوقیان و عثمانیان ،  پایزبان ترکی را به
 
 آذربایجان و آناتولی وارد و باعث نشر این زبان گردید.  در آسیای خاوری ، زبان ترکی تنها
 
 درمیان یاکوت ها ، دره لنا هنوز صحبت می شود که شمالی ترین سخن گویان به این زبان 
 
هستند. با وجود بررسی های وسیع زبان شناسان هنوز هیچ ارتباط ساختمانی بین 
 
شاخه های ترکی و مغولی برقرار نگردیده و یک زبان نخستین آلتایی هم که شاید این هر
 
 دو زبان از آن مشتق شده باشند هنوز کشف نشده استزبان ترکی طی قرون تحت تأثیر
 
 قبچاق و قومان قرار گرفت 
 
بطوری که اغوزهای قدیم (ترکان شرقی) و ساکنین محدوده های دریای خزر و دریای سیاه و 
 
 بالکان هم به آن دو لهجه سخن می گفته اند. ولی در قرن دهم میلادی در بین ترکان شرقی 
 
 لهجه خاقانی  و در قرن چهاردهم لهجه جغتایی(جاغاتای) (ازبکی قدیم) که زبان مشترک ادبی
 
 آسیای مرکزی بشمار می آمد، کاربرد داشته است، 
 
زبان جاغاتای تا قرن نوزده میلادی زبان واحد ترک زبانان آسیای مرکزی بود.
 
در قرن نوزدهم میلادی زبان قزاقی با تاثیر از زبان روسی جای زبان جاغاتای را در مکاتبات و 
 
نوشتار گرفت.در این قرن محققانی مانند آبای قونان بای اولو . ابرای آلتین سارین و شوخان
 
ولی خان اولو آموزش آکادمیک دستور زبان قزاقی را شروع نمودند.
 
 
تاریخچه خط قزاقی:
 
تاریخ تکامل خط قوم قزاق تا اواسط قرن 19 همان تاریخ خط دیگر اقوام ترک تبار آسیای
 
 مرکزی مانند ترکمنها و قرقیزها و قراقالپاقها می باشد.زیرا این اقوام نیز تا قرن نوزدهم 
 
میلادی تمام مکاتبات خود را به زبان جعتایی(ازبکی قدیم) انجام می دادند.
 
در حدود قرن پنجم میلادی و با تاسیس امپراطوری قدرتمند کوک ترکها به مانند دیگر 
 
امپراطوریهای بزرگ دنیا احتیاج به دیوان سالاری عظیمی بود که مالیتها و خراجهای 
 
کشورشان را ثبت نمایند.که این باعث اقتباس و ایجاد خطی منطبق با زبان ترکی آن عصر
 
گشت که هم اینک به آن خط رونی می گویند.بعدها در قرن نهم میلادی با سقوط حکومت 
 
کوک ترکها به وسیله ایغورها خط ایغوری نیز جانشین خط رونی گردید.
 
این خط با هجوم معولان و فتح تمام آسیا و خاورمیانه و قسمتی از اروپا خط رسمی این
 
حکومت گردید.
 
به تدریج با مسلمان شدن مغولان خط ایغوری جای خود را به خط عربی و زبان ترکی ایغوری
 
نیز جای خود را به زبان ترکی جغتایی داد.که مخلوطی از لهجه های ترکی و زبان مغولی 
 
می باشد و تقریبا قابل فهم به تمام لهجه های ترکی بود وحتی ترکهای آذربایجان و آناطولی
 
نیز چندین قرن برای مکاتبات خود از این زبان استفاده می نمودند.
 
در قرن نوزدهم میلادی با پیشروی روسها واشغال قزاقستان خط و زبان جغتایی نیز از مکاتبات
 
بین قزاقها بیرون رفت.در اواسط قرن نوزدهم میلادی ابرای آلتین سارین محقق و زبان شناس
 
قزاق که به اصلاحات فرهنگی علاقمند بود به ابداع الفبای زبان قزاقی بر پایه خط سیریلی 
 
روسی پرداخت.معهذا الفبای او تا دهه 30 قرن بیستم عمومیت نیافت.
 
تا اوایل قرن بیستم خط مورد استفاده قزاقها خط عربی با تغییرات مخصوص یه خود بود.
 
در اوایل قرن بیستم خط لاتین جای خط عربی راگرفت وتا سال 1930 میلادی خط لاتین 
 
برای مکاتبات و آموزش زبان قزاقی استفاده میگردید.در این سال با ضمیمه شدن کامل
 
قزاقستان به اتحاد جماهیر شوروی خط سیریلی نیز جای خط لاتین راگرفت.
 
بعد از استقلال جمهوری قزاقستان در 16 دسامبر1991 قرار شد که خط لاتین جانشین 
 
خط سیریلی روسی شود که بنا به مسایلی این تاریخ به سال 2025 موکول گردید.
 
در حال حاظر قزاقهای چین با نزدیک به 3 میلیون نفر جمعیت از خط عربی و قزاقهای ترکیه از 
 
خط لاتین برای نگارش استفاده میکنند.
 
 
ویژگی ها و تمایزات زبان قزاقی با دیگر زبانهای ترکی:
 
زبان قزاقی از لحاظ ویژگی های زبانی در رده زبانهای التصاقی شمرده می شود. از خصوصیات
 
 چنین زبانهایی آن است که به هنگام اشتقالات لغات، هجاهایی به ریشه اصلی افزوده 
 
می شود ولی ریشه اصلی از افزودن هجاها هیچ گاه تغییر نمی کند. و هر چه به او افزایند به
 
 آخرش الحاق می شود. در ضمن دارای هماهنگی اصوات، نداشتن علامت جنیست و تنوع 
 
و نظم افعال می باشد.مصوت ها (حرفهای صدادار) در صحیح خواندن و صحیح نوشتن خط 
 
قزاقی نقش عمده ای دارند، می توان گفت صداها و تن صداها و فقط مصوت ها تعیین می کند، 
 
می کند، بدون در نظر گرفتن حروف مصوت در لابلای حروف بی صدا در واقع خطی به نام خط
 
 قزاقی نخواهدبود، بنابراین کاربرد آنها را در خط باید شناخت و در این راه باید همت گماشت.
 
در زبان قزاقی بر خلاف دیگر زبانهای ترکی بیشتر کلمات از نوع تند و تیز می باشد.یعنی
 
 حروف کلفت و خشن به حروف با صدای تیز و کشیده تبدیل می شوند.در اکثر موارد گ به ک 
 
و ش به س تبدیل می شوند.مانند:بیا فارسی در دیگر زبانهای ترکی گل(gel) و در زبان قزاقی
 
به کل(kel) تبدیل می شود.و یا سنگ در زبان ترکی تاش(tash) و در زبان قزاقی تاس(bas)
 
تلفظ میگردد.
 
از سویی (ی) تبدیل به (ژ) می گردد. بطور مثال ترکمنها و دیگر ترک زبانان به اصطلاح
 
 (نیست) (یوق) می گویند ولی قزاقها آن را (ژوق) تلفظ می کنند. همچنین بجای(و) حرف
 
(ب) جایگزین میگردد بعنوان نمونه بجای وئر(بده) گفته می شود(بر)و بجای اولماق(شدن) 
 
می گویند (بولماق)
 
حروف د اول کلمات ترکی در زبان قزاقی به ت تبدیل می شود مانند:کلمه (زبان)فارسی
 
 در ترکیدل(del) و در زبان قزاقی تل(tel)تلفظ می شود.
 
حروف غ در کلمات ترکی به ی و ئ تبدیل می شود.مانند:دهان که در دیگر زبانهای آغوز
 
(akoz) و در زبان قزاقی به آئوز(auz) تبدیل می شود.
 
نون غنه نگ هنوز هم برخلاف زبانهای ترکی آناطولی و آذزی استفاده می شود.بر فرض
 
مثال مال شما در ترکی آناطولی سیزین(syzin)و در قزاقی سیزینگ(syzeng) تلفظ می شود.
 
 
لهجه های قزاقی:
 
در زبان قزاقی چیزی به نام لهجه مانند دیگر زبانها وجود ندارد و تقریبا می شود گفت که 
 
زبان قزاقی زبان یکدست و یکپارچه های می باشد.گرچه در بین طوایف سه گانه قزاقها
 
که به جوز معروف است تفاوت اندکی وجود دارد.
 
محل پراکندگی سه ایل بزرگ قوم قزاق
 
 
 
  اردوی کوچک (کیشی جوز)
 
  اردوی وسط(اورتا جوز)
 
  اردوی بزرگ (اولو جوز)
 
 
 
در حال حاظر بین زبان قزاقهای داخل قزاقستان و قزاقهای دیاسپورا(قزاقهای بیرونی) تفاوتهایی ایجاد 
 
شده است که آن هم به خاطر ورود کلمات روسی به زبان قزاقی قزاقستان و کلمات خارجی برحسب
 
 سکونت قزاق در کشور مبدا مانند ایران که لغات فارسی بیشماری به زبان قزاقی قزاقهای ایرانی 
 
وارد شده است.
 
 
 
 
 
نویسنده:طائف بگی
 
 
 
منابع:
 
کتاب مسلمانان اتحاد شوروی شیرین آکینر
 
کتاب سیری در زبان ولهجه های ترکی دکتر جواد هیئت
 
کتاب صوفیان نخستین در ادبیات ترک فواد کوپرولو
 
کتاب آموزش زبان قزاقی دبیرستانهای قزاقستان
 
سایتهای:
 
ویکپدیای انگلیسی و فارسی
 
سایت آیغیت