روایت شریفی از مسئله فرهنگ، تحلیل و ارزیابی دقیق این پرسش‌هاست. شریفی با ارجاع به منابع و متون‌ بی‌شماری که در سال‌های اخیر، حول محور پرسش‌های که درباره فرهنگ تولید و منتشر شده است، تلاش می‌کند تا نشان دهد، فرهنگ در جامعه امروز ما پیچیده و متناقض شده است و آشکارسازی ماهیت متناقض فرهنگ، همان مسئله فرهنگ است.

شریفی نشان می‌دهد جامعه ایران، مجموعه‌ای از تناقضات و ناسازه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی است. منظور از «تناقضات و ناسازه‌ها» این است که «منطق اجتماعی» توجیه‌کننده و معنادهنده به رفتارها، احساسات، الگوهای عمل، ارزش‌ها یا ترجیحات اجتماعی، رخدادها و پدیده‌های جمعی که آگاهانه نا ناخودآگاه توسط افراد، مؤسسات، نهادها یا دولت‌ها شکل می‌گیرند، از نظر معنایی، فاقد انسجام و یکپارچگی درونی‌آند.
 
به گفته وی، رسالت و مأموریت اصلی هر نوع دانش اجتماعی و فرهنگی در زمینه شناخت ایران، عبارت است از شناساندن، تبیین و توصیف دقیق و درست این تناقضات و ناسازه‌ها، تشریح سازوکار آن‌ها، بررسی و کشف عوامل و نیروهای مولد، محرک و استمرار‌دهنده به این تناقضات و ناسازه‌ها، توضیح چگونگی شکل‌گیری این تناقضات و ناسازه‌ها، تشریح کارکردها و کژکارکردهای آن‌ها.

از این منظر، وظیفه اصلی محققان و نظریه‌پردازان اجتماعی که قلمرو کارشان شناخت ایران معاصر است، چیزی جز تلاش برای خلق یا برساختن علم و دانشی متناسب با فهم تناقضات و ناسازه‌های گوناگون ایران امروز نیست. شریفی نشان می‌دهد این تناقضات و ناسازه‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، پدیده‌های دشوار هم و دور از دسترس نیستند. بلکه نه تنها محققان و نظریه‌پردازان اجتماعی، حتی مردم عادی، معمولاً در زندگی روزمره خود بسیاری از آنها را مشاهده و تجربه می‌کنند. این تناقضات و ناسازه‌ها را می‌توان از «سبک زندگی» مردم گرفته تا سیاست‌ها و خط مشی‌های دولت‌ها، یا حتی در سازوکار ساختارهای کلان اقتصادی و اجتماعی مشاهده کرد.
 
فصول مختلف کتاب شریفی، نشان می‌دهد که یکی از تناقضات جامعه معاصر ایران، عبارت است از عملکرد دوگانه دولت‌ها در زمینه ایجاد تغییر و در عین حال ممانعت از هرگونه دولت‌ها در زمینه ایجاد تغییر و در عین حال ممانعت از هرگونه تحول. دولت‌های مدرن و دولت ملت‌های ایران در تمام طول تاریخ نه طولانی‌شان، عملکردی دوگانه از نظر محافظه‌کاری و انقلابی‌بودن داشته‌اند. این دولت‌ها، تلاش کرده‌اند هم‌زمان تا بی‌نهایت ممکن انقلابی و تحول‌آفرین باشند و هیچ وجهی از جامعه ایران را به دور از دست‌کاری‌های عامدانه خود نگذارند و در عین حال خواهان نوعی محافظه‌کاری افراطی نیز بوده‌اند.
 
کتاب حاضر هرچند رویکردی انتقادی به خود گرفته و تلاش دارد منازعه فرهنگی را نشان دهد اما در خلال طرح موضوعات، نکات ظریف و قابل تأملی را طرح می‌کند که واکاوی آن می‌تواند راه‌گشای حل مسئله فرهنگ باشد.

در فصل نخستین کتاب، بر سر این موضوع بحث خواهد شد که مسئله فرهنگی از کجا شروع به رخ نمودن کرده است؟ این مسئله که ریشه در خاصیت متناقض‌نمای فرهنگی برای «ساخته شدن» دارد، قرائت‌هایی را از سه حوزه جامعه، روشنفکری و دولت بر سه پایه فرهنگ اسلامی، غربی و ایرانی در شکل‌گیری موضوع هویت که در گفتار بعدی این فصل آورده شده که محور بحث کتاب حاضر را صورت‌بندی می‌کند.

در گفتار دوم این فصل، پاره‌های مختلفی مطرح می‌شود تا نشان دهد «بود» هویت به معنای فلسفی آن تغییرپذیر نیست و «نمود» آن از طریق عرضیات مختلف، همواره در معرض تحول است. در جامعه جدید این نمود بیشتر از طریق رسانه‌ها سوخته و ساخته می‌شود و محلی پرمناقشه برای منازعه بر سر مسئله فرهنگ است. چرا که ویت‌های جدیدی که در بستر جهانی شکل یافته‌اند، نمی‌توانند سازه‌های ملی را تغییرناپذیر بدانند؛ از سوی دیگر،‌تحولات ایران بعد از انقلاب، ضرورتی را ایجاب کرد که صورتی از هویت شکل گیرد که توانایی تحقق آرمان‌های فارملی را داشته باشد. از این رو، هویت بیش از پیش از طریق منابع مسئله‌سازکننده فرهنگ، مسئله‌دار می‌شود.

فصل دوم کتاب به روایت دولت از فرهنگ اختصاص یافته و در آن از این موضوع سخن به میان می‌آید که سیاست فرهنگی با هدف توسعه پایدار، تلاش دارد هم در حوزه داخلی و هم در حوزه خارجی به تفاهم بر سر مسئله فرهنگی بپردازد. ازن این رو الزاماتی بر سیاست فرهنگی وارد می‌شود تا نگرش نسبت به مقولاتی چون امنیت فرهنگی، بر محور گفتمان سنتی، صورت‌بندی نشود و همچنین مفاهیمی جدید چون دیپلماسی فرهنگی، کارآفرینی فرهنگی، آینده‌پژوهی فرهنگی، گردشگری فرهنگی، صنایع و شهرهای خلاق به‌عنوان سویه‌های نسبتاً جدید در تعامل با ابعاد نوبه‌نو شونده پیرامون، مطمح نظر قرار گیرد؛ این در حالی است که بسیاری از این موضوعات همچنان با چالش‌هایی به‌ویژه در سطح شناخت در جامعه ایران مواجه هستند.

در فصل سوم از روایت جامعه، سخن به میان می‌آید. در این فصل، موضوعاتی پرمناقشه همچون سبک زندگی، زندگی روزمره و عرصه‌هایی همچون مد، اوقات فراغت و فرهنگ جوانی مورد بحث قرار می‌گیرد تا نشان داده شود در سویه‌های مختلف زندگی اجتماعی، تناقضاتی وجود دارد که می‌توان عمده‌ترین آن‌ها را در تعارض کلان فرهنگی و قرائت‌های مختلف دید؛ به‌گونه‌ای که مواضعی مختلف را برابر عرصه‌های جدید زندگی اجتماعی ایجاد می‌کند. نکته قابل تأمل اینکه بسیاری از این عرصه‌ها با کمترین توجه به ساختار حاکمیتی و حتی به‌عنوان راهبردی برای مقابله با نهاد سیاست، برسازی می‌شوند با این وجود چنین عرصه‌هایی، فارغ از صورت‌بندی سیاسی در درون خود، واجد تعارض درونی این سازه‌ها و آسیب‌هایی که به همراه دارد می‌توان تحلیل کرد و هم از این منظر که قرائت سیاست فرهنگی برپایه رویکرد «شریعت‌مدار» و «توسعه‌‌گرا» از یک سو و تعارضات مدرنیته ایرانی از منظر ریختاری، ساختاری و پنداری از سوی دیگر، مورد بحث قرار داد.
 
در فصل چهارم، مسئله فرهنگ از منازعه روشن‌فکری سربرمی‌آورد و نزاع روشن‌فکران غربی، ایرانی و اسلامی در کنار حیات و رسالت روشن‌فکری و تعارضاتی که روشن‌فکری با سیاست و جامعه دارد، موضوعاتی است که در این فصل مورد واکاوی قرار گرفته است.

تلاش کتاب حاضر برای نشان دادن موضوعاتی است که عطف توجه به آن می‌تواند آگاهی بیشتری نسبت به منازعات و مسئله فرهنگی به دست دهد. 

کتاب «مسئله فرهنگ» نوشته سعید شریفی با شمارگان 300 نسخه در 371 صفحه به بهای 18 هزار تومان به تازگی توسط پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است.