سرزمین بزرگ ایران مهد بزرگان بسیاری بوده که از دیرباز در تمدن بشری تاثیر گذار بوده‌اند و مختوم قلی فراغی، از قوم شریف ترکمن ، که امروز به عنوان میراث فرهنگی مشترک جمهوری اسلامی ایران و جمهوری ترکمنستان تلقی می شود،در زمره این بزرگان است.
مختومقلی فراغی در سال 1733 میلادی در روستای حاجی قوشان در شهرستان گنبدکاووس متولد شد و آرامگاه او نیز در روستای آق توقای شهر مراوه تپه در استان گلستان قرار دارد. وی دروس ابتدایی را نزد پدر خود دولت محمد آزادی فرا گرفت و سپس در محل قزل آیاق در مدرسه ای به نام ادریس بابا، مشغول به تحصیل شد . مدتی بعد برای ادامه تحصیل به بخارا و بعد از آن به افغانستان و هندوستان سفر کرد و پس از آن به زادگاه خود باز گشت. مختومقلی ابتدا مادر و سپس در سن 27 سالگی پدر خود را از دست داد . از آن پس وی به سلوک عرفانی و طریقه نقشبندیه در آمد و به فراغی تخلص یافت .
مختوم قلی بانی ادبیات نوین ترکمن است و دیوان معروف او گنجینه گران بهای ترکمن ها می باشد. نوآوری در ادبیات ترکمن و نقش محوری او در اعتلای این ادبیات، موجب شد تا محمد علی جمال زاده،نویسنده معاصر ایران، او را فردوسی ترکمن ها نامید و مقام او را در احیاء ادبیات و فرهنگ ترکمن، چون مقام فردوسی در عرصه ادبیات فارسی، دانست.
اشعار او در دهه ۱۸۷۰ توسط "آرمینیوس وامبری" محقق ادبی و شرق‌ شناس مجار جمع آوری شد و در کتابخانه بریتانیا نگهداری می ‌شود . سه دهه پیش از "وامبری" هم ، مختومقلی توسط دو محقق لهستانی به نام ‌های بوریهو و آلکساندر شودزکو به دنیا معرفی شده‌ بود.
 نوشته های فراغی آکنده از مضامین دینی و عرفانی است. او اگرچه از اهل سنت بود، اما اشعار وی مملو از عشق به ائمه اطهار (س) است. نگاه مختومقلی به قرآن، سیره نبوی، اهل بیت(س)، وحدت اسلامی، غیرت دینی، ظلم ستیزی و عدالت طلبی و تاکید بر تهذیب نفس، مهرورزی و امر به معروف به عنوان پشتوانه‌های اصلی رهبری فکری اقوام در جهت وحدت ملی و اسلامی،از نشانه های بارز شعر او می باشد.
در دیوان مختومقلی فراغی، توجه به عاشورای حسینی مشهود است. او در اشعار خود حداقل 10 بار مستقیماً از کربلا یاد نموده و علاوه بر تکریم شخصیت والای امام حسین (ع) ، در بارة شخصیت حضرت فاطمه زهرا (س) نیز ابیاتی دارد.
طرز سخن مختومقلی مبتنی بر بیان دردها، مشکلات و زندگی مردم است. او در شعر خود مسائل اجتماعی و سیاسی را مطرح و معضلاتی هم‌چون سوادآموزی و نقش زنان در جامعه، فقر و اختلاف طبقاتی و مواد مخدر را مورد توجه قرار می دهد. رمز دلچسب بودن اشعار این شاعر ، استفاده از کلمات و لغات ساده و اصطلاحات رایج در سرودن اشعار اوست و به همین دلیل کلام مختومقلی برای عامه مردم قابل درک و هضم است و مردم ترکمن علاقه خاصی به اشعار این شاعر و عارف بزرگ داشته و او را شخصی با کرامت و محترم می‌دانند. در دهه ۱۳۷۰ ،احداث بنای آرامگاه مختوم ‌قلی فراغی آغاز شد و این بنا در ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۷۸ پایان یافت و هم ‌زمان با سالگرد تولد مختومقلی، با حضور صفر مراد نیازوف رئیس جمهور فقید ترکمنستان و وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی افتتاح شد. 
با توجه به احترامی که ترکمن های منطقه برای مختومقلی قائل هستند،تلاش مشترک تهران و عشق آباد ، برای برگزاری کنفرانس های جهت معرفی این میراث مشترک به مردم جهان قابل تقدیر است. اجرای برنامه‌ها و اقدامات مشترک بین ایران و ترکمنستان براساس یک تفاهم نامه هشت بندی انجام می‌شود و چگونگی همکاری مشترک فرهنگی در این تفاهمنامه مندرج است.
مختومقلی فراغی یکی از این بزرگان است که اگرچه در ایران متولد و فوت شده، اما متعلق به تمام بشریت است و حلقه دوستی مردم ایران و ترکمنستان تلقی می گردد. امید که مردم منطقه بخصوص ایران و ترکمنستان،بیش از پیش او را شناخته و جهانیان را با اثار و معارف وی آشنا سازند.

منبع : وبلاگ محسن پاك آيين