بنیاد مختومقلی فراغی

راهنمای دستور زبان سومری همراه با متن، نام کتابی آموزشی است که جان ل. هایس در انتشارات آندنا در شهر مالی بو (کالیفرنیا) برای مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های منطقه بین­النهرین یا میان­رودان(IMAS) به رشته تحریر درآورده است. این کتاب در سال 2000 میلادی برای دومین بار (چاپ اول: 1990) به زبان انگلیسی در قطع وزیری با جلد مقوایی به چاپ رسیده است. از ویژگی‌های این کتاب، کاغذ عاری از اسید آن است که سبب عمر بسیار طولانی کتاب در مقایسه با کتاب‌های با کاغذ معمولی می‌شود. ویراستار کتاب، «جورجیو بوچلاتی »(Georgio Buccellati) است. از آنجا که برای خط سومری حروف چاپی وجود ندارد، متن‌های کتاب را یکی از متخصصان این زبان، یوهان کارناهان (John Carnahan) رسم کرده است.

کتاب راهنمای دستور زبان سومری همراه متن، کتابی مقدماتی برای آموزش دستور زبان و خط سومری است و چون مولف آموزش را از ابتدا آغاز کرده، پژوهشگرانی که هیچ اطلاعی در این زمینه نداشته باشند نیز می‌توانند از این کتاب حتی« بدون معلم» و به صورت خودآموز استفاده کنند.

این کتاب دارای 26 درس و چند پی‌افزود است. هر درس شامل یک متن سومری، فهرستی از واژه‌ها، برابرهای انگلیسی آن همراه با آوانگاری واژه‌های سومری و تجزیه و تحلیل زبان‌شناختی متن است. موضوع درس‌ها از متون مختلف رسمی، اداری، اقتصادی و .... تشکیل شده است.

حدود ده تصویر از بناها و مُهرهای سومری به صورت پراکنده دیده می‌شود.

کتاب دارای یک پیش‌ درآمد و سه فصل است. پیش درآمدی کتاب، به اهمیت، دشواری‌ها، پیشینه زبان سومری و متون سومری کتاب می‌پردازد. این سه قسمت به ترتیب شامل زبان سومری و پی­افزودهاست. قسمت اول در فصل نخست کتاب از طبقه‌بندی، نظام نگارش، نظام‌آوایی و ساختار کلی زبان سومری سخن می‌رود.

در بخش‌ طبقه‌بندی زبان سومری، موضوعاتی مانند لهجه‌ها، ویژگی‌ها  و ترتیب نسخ‌شناسی کلمات و ... مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بخش نظام نگارش شامل موضوعاتی از قبیل منشأ طبیعی کلمات، کهن‌ خط‌شناسی، آوانویسی و واج‌نگاری زبان سومری است.

در بخش نظام‌آوایی مصوت‌ها و صامت‌ها، تکیه‌ها و .. مورد پژوهش قرار می‌گیرند.

بخش عمده کتاب، متن درس‌ها است که حدود 350 صفحه را شامل می‌شود.

پی افزودها، هشت مقوله‌آند:

1-    تاریخ زبان سومری: شامل متون باستانی، سومری باستانی، سومری کلاسیک، سومری جدید و سومری پسین.

2-    مراجعی برای پژوهش‌های میان­رودی (بین‌النهرین) شامل فهرستی از واژه‌ها، متون دستوری و مراجع دیگر.

3-    نمایه‌هایی شامل نام خدایان، مکانها، اشخاص، معابد، آبراهه‌ها و کوه‌ها.

4-    ساختار کلی.

5 تا 8- کتاب‌شناسی و نمایه‌هایی دیگر.

جلد دوم این کتاب- تحت عنوان dis ministrantibus – مراحل آماده‌سازی را گذرانده و به زودی از چاپ بیرون خواهد آمد. سطح متون جلد دوم عالی‌تر از جلد نخست و شامل گزیده‌ای از متون ادبی سومری مانند اسطوره‌های « هبوط اینانّا» و «گیل­گمُش» است.

بدون تردید کتاب آموزش زبان سومری می‌تواند الگویی مناسب برای کتاب‌های آموزشی زبان‌های باستانی ایران و نیز مرجع کم‌نظیری برای پژوهشگران علوم باستانی و زبانشناسی باشد.