بنیاد مختومقلی فراغی

معمای پیدایش خوارزمیان                                                                                          هزاره سوم قبل از میلاد

                     نگارش:میرفاتح زکیف،محقق تاریخ از دانشگاه کازان

                     ترجمه از:دکتر رحمت قاضیانی

در تواریخ دولتی روسیه،خوارزمیان را از زمان های بسیار قدیمی جزو گروه زبان های هند و اروپائی و هند وایرانی فرض می کردند.بنا به اظهارات انها از قرون 6 و 7 میلادی تحت فشار و تاثیر ترک ها، زبان انها از ایرانی به ترکی تغییر کرده است.ادعای فوق جای انتقاد دارد.چون در تجربه ی تاریخی ملل،معمولا اقوامی که وارد یک فرهنگ جدید میشوند،هر چند پیشرفته باشند،در طول زمان در فرهنگ ساکن قبلی مستحیل می گردند.برعکس ان تاکنون اتفاق نیفتاده است.در واقع خوارزمیان از همان ابتدا ترک بوده اند،که در قرون 6-7 میلادی به بدنه ی اصلی ترک ها وصل شده اند.

       در اینجا به ریشه یابی اتنونیم خوارزم می پردازیم.(1)

کلمه ی حورزم،در زمان باستان به صورت های مختلفی بیان می شده است.(حواریزم ،حوراسم،حورامنی ،حورزم).در تشریح اتنونیم فوق بطریق بررسی مدل ترکی اتنونیم ها،در متغیر های حواریزم،حوراسم،حورزم،ما به دو ریشه بر می خوریم،"حو-ار"، و "اس" و پسوند "م"."حو-ار" بیان دیگر کلمه ی" سو-ار"است،که خود دو ریشه دارد،"سو"(حو-خو)به معنی "اب" و "ار" از قدیم در اتنونیم ترک به معنی "مردم" و "مرد" استفاده می شده است."حو-ار"بطور کلی "مردم رودخانه ای" معنی می شود.وجود اتنونیم "سو-ار" در اتنونیم "حو ارسم" نشان می دهد که "حواراس ها تا حدودی اخلاف" سوبارها" یا"سو-ار"های خاورمیانه هستند(2) بعلاوه اتنونیم "سو-ار"(حو-ار) بطور فعال در ناحیه اورال-ایتل و ظاهرا در ناحیه اسیای مرکزی استفاده می شده است ،که از اتنونیم های بسیار قدیمی ترک است."حواراس ها،بمعنی اس هائی که از قبیله ی "سو-ار" ها هستند، معنی می دهد،و نه تنها انرا "حوار-اس" نام نهادند بلکه با عشق به موطن خود انرا" حوراسم"یعنی "حواراس من"نام نهاده اند،و در نهایت نام مملکت" حو-ار-اسم" بتدریج بعنوان اتنونیم حو-ار-اسم" و در پایان "حورزم"نامیده شده است.

      در دو اتنونیم "سومر"( / سومر / سمار / سوبار) و "حورزم" (سو-ار-اس-م) ما نشانه هائی از نزدیکی ریشه ای قومی سومرها و خوارزمیان مشاهده میکنیم.بعلاوه ما می دانیم که سومری ها بصورت اندواتنونیم(3) خود را "کانگر"می نامیدند.خوارزمیان توسط اقوام دیگر "کانقا" یل "کانگوی" نامیده می شدند(تولستف.اس.پ.1948 صفحه 341).ریشه اتنونیمی اولیه "کانگ / کان" بمعنی "جد" پایه ی هر سه اتنونیم های فوق است.

      بعد از "سو-ار"ها و "اس ها"(حواراس ها) از نظر منطقه ای، در دره پامیر و هندوکش(4) ،بلغار ها زندگی می کردند،که ریشه یابی اتنونیم ان مثل "سو-ار"معنی "مردم رودخانه ای می دهد(5). "بلغار ها" و "سو-ارها" در ناحیه ی ایتل(6) نزدیک هم زندگی می کرده اند.دانشمندان بلغاری معتقد هستند که بلغارها ،مهاجرانی از منطقه ی اسیای مرکزی ترک نشین هستند. بلغارها در تشکیل مناطق ترک نشین،در ناحیه ی دانوب و شمال دریای سیاه نقش داشته اند. 

    دانشمندان ثابت کرده اند که قبایلی که اتنونیم های اولیه (تک سیلابی) داشته اند،خیلی قبل از اقوامی که اتنونیم های ترکیبی دارند،زندگی می کرده اند،مثلا قبایلی که اتنونیم اولیه "ار،یا،اس" داشته اند خیلی  قدیمی تر از قبایلی که اسامی ترکیبی مثل "سو-ار" و "حو-ار-اس"(حوارزم) دارند،زندگی می کرده اند.

    باید توجه داشت که در گذشته ترکها بعلت علاقمندی به موطن خود نام انرا با پسوند "م"مالکیت بیان می کرده اند.مثل: "ایلیم" (ایلام) "حوارزم" ، بیازم" و غیره(7).

   حوارزمی ها ( خوارزمیان)و "پارد"ها (پارت ها)در ارتباط نزدیکی بودند. تحت حاکمیت پارس ها ،پارت ها و حوراسمی ها تحت فرمانده ای واحدی بودند.در اینجا باید در نظر داشت که پارت ها در اصل ترک بوده اند. اگر انها ایرانی بودند،در ان زمان امکان اینکه تحت نفوذ ترکان صحراگرد،زبان خود را از دست بدهند وجود نداشته است،در حالیکه میبایست ترکهای از راه رسیده را به پارسی تبدیل نمایند.

    اتنونیم پارتی را به مدل ترکی می توان ریشه یابی کرد."پارتی" شامل کلمه "پار" (بار) به معنی "داشتن،فراوانی،و ثروتمندی" و پسوند "دی" (لی) است.پارتی به معنی ثروتمند،و دارای ثروت است.وقتی ما پارتی را ترک فرض نمائیم در دشت "کاما" به قوم "باردی" و به نام منطقه ای به نام "باردیم"بر می خوریم.در ناحیه اذربایجان تا قبل از فتح ان توسط مغولان،مرکز بسیار معروف و تجاری و صنعتی به نام "باردا" که از اتنونیم ساکنین انجا ناشی شده ،بر می خوریم.

     ایالت مردم پارتی در قرن سوم قبل از میلاد در جنوب شرقی دریای کاسپین (خزر) در زمان تلاش بر ضد یونانی ها بوجود امد.در اوج قدرت ،انها مناطق وسیعی از هندوستان تا بین النهرین را در زیر قدرت خود داشته اند.بظاهر،حتی در دوران سومری ها ، پارتی ها به نواحی خاورمیانه نزدیک شده اند و تاثیراتی روی سومری ها داشته اند.

    پارتی های قدیم در اینده ترکمن نامیده شده اند.بظاهر، ترکمن های هامسین در شرق خلیج فارس،عراق،و ترکمن های سوریه از ان زمان ها،یعنی از زمان هائی که پارتی ها ، وسعت زیادی را در خاورمیانه و اسیای مرکزی در تصرف داشته اند مانده اند.

    " سغد ها "- که در ناحیه ی گریکو-باکتریا (در شمال و جنوب امودریا) زندگی می کرده اند،در ارتباط نزدیک با خوارزمیان و پارتی ها بوده اند.

     "سکاها"بعنوان ملتی با زبان ایرانی معرفی شده اند.در زیر خواهیم دید که انها هم جزو ملیتهای ترک زبان بوده اند.سغدی،اتنونیمی است که از ترکیب اتنونیم "ساک" یا "ساکا" و پسوند "دی"(لی)،تشکیل شده است."ساکدی" / "ساگدی" /"سوغدی" ،بمعنی قبایلی از سکاها است.

      در منابع باستانی،بعد از حوراسمی ها،پارتی ها،سغدی ها،و در مجاورت انها ارس ها یا اریس ها و قندهاری ها ،اسم برده شده است.هرودوت می نویسد که در سرزمین پارسی هخامنشی،پارتی ها،حوراسمی ها،سغدی ها،و اریس ها،بخش شانزدهم امپراطوری را تشکیل می دادند(هرودوت،3،93)،او ادامه می دهد که مادها،اریس نامیده می شده اند(هرودوت،7،62).عقیده بعضی از متخصصین این است که قسمتی از مادها،زبان ترکی داشته اند.  

     هرودوت نقل می کند که اریس ها،پارتی ها،حوراسمی ها،سغدی ها،قندهاری ها(قنداری) و دادیک ها در جنگ ها، در یک دسته نظامی گنجانده می شدند(هرودوت،7،66).

     کلمه "ار"اتنونیم اولیه ای است که بطور وسیع در اسیای مرکزی ،در زمان های باستان استفاده می شده است."ار"ها هنوز هم قسمتی از "حوراسمی "ها بوده اند(حو-ار /سو-ار = سو + ار +اس )،از ترکیب ریشه ی " ار" با پیشوند های مختلف اتنونیم های ثانویه ی  قبایل بسیاری بوجود می اید، مثل:بولغار(بلغار=مردمان کنار اب)، سوار (سو+ ار=مردمان کنار اب)،خزر(خز+ ار=مردمان ناحیه ی کوه های صخره ای) ،ساریر(ساری+ ار =مردمان زرد پوست)،تاتار (تات+ ار = مردمان متحد)،میشار (میش + ار =مردمان جنگل نشین،میشار یا مجار، به هون ها گفته می شده است)، و غیره.(توضیح در مورد اتیمولوژی اتنونیم ها از مترجم است).

                                                                                                            8/3/1386