نسخههای خطی علمی کتابخانه ملی مصر (نقد کتاب) سید محمد حسین مرعشی
«مروری بر نسخههای خطی علمی کتابخانه ملی مصر» جلد پنجم از سری فهرستهایی که با حمایت مرکز پژوهشهای آمریکایی در مصر به زبان انگلیسی تألیف و چاپ گردیدهاست. قطع کتاب رحلی، جلد مقوایی و به وسیله مؤسسه آیزنبراونس (Eisenbrauns) در 345 صفحه (xiv, 331) توزیع شده است. مولف کتاب دیوید کینگ، آن را به پرفسور فؤاد سزگین فهرستنگار تُرک تقدیم کرده است.
همانگونه که از نام کتاب "آشکار است، مولف به طبقهبندی نسخههای علمی کتابخانه ملی مصر که به زبانهای عربی، فارسی و ترکی کتابت شده است. این بررسی بر روی بیش از دو هزار و پانصد نسخه در زمینههای ریاضی، نجوم و هیئت نام گرفته است.
کتاب حاضر به عبارتی پیافزود تکمیلی کتابهای مرجع بر تذکره- کتابشناسی (bio – bibliography) نسخههای خطی اسلامی است: کتابهای مرجعی مانند فهرست بروکلمان، سوتر، کراوس، ریو، استوری، سزگین، مت و یروسکایا و رزنفلد.
نویسنده استاد تاریخ علم دانشگاه جاناتان ولفگانگ گوته در فرانکفورت- آن- ماین است. در عین حال به همکاری با گروه زبان و ادبیات شرق نزدیک دانشگاه نیویورک ادامه میدهد. طی سالهای 79-1972، سرپرستی طرح بررسی «هیئت در سده های میانی» به عهده او بود. مرکز پژوهشهای آمریکا در مصر و موسسه اسمیت سونیان و بنیاد ملی علوم واشنگتن دی سی به ترتیب تولیت علمی و هزینههای این طرح را بر عهده داشتند. این کار همزمان با تکمیل فهرستنگاری نسخ خطی قاهره (76-1974) در تابستان 1976 به انجام رسید.
آثار زیر بخشی از کارهای علمی است که پرفسور کینگ در انجام آنها همکاری داشته است:
نجوم با رویکرد ریاضی در یمن، در سده های میانی، عدن، 1983.
هیئت از جنبه نجوم در اسلام سده های میانی، فرانکفورت، 1987.
پژوهشهایی در زمانسنجی نجومی قرون وسطایی اسلامی، شرینگر، ولاگ1987.
و مقالاتی پیرامون علوم اسلامی با عنوان نجوم اسلامی با رویکرد ریاضی و ابزارهای نجوم اسلامی که در لندن بارها تجدید چاپ شده است.
کتاب حاضر متشکل از این بخشهاست:
- مقدمه از مؤلف) 8 ص
• فهرست مولفین] نسخههای مورد بررسی[ این فهرست شامل:
1- مولفین یونانی، ساسانی، هندی به زبان عربی.
2- مولفین مسلمان تا سال 1100 میلادی.
3- مولفین مصری و سوری از سال 100 تا 1600.
4- مولفین مصری و سوری پس از 1600 میلادی.
5- مولفین یمنی.
6- مولفین مغربی و اندلسی.
7- مولفین ایرانی و عراقی.
8- مولفین ترک.
9- مولفین اروپایی.
10- دیگر مولفین.
11- مولفین ناشناخته.
• فهرست نسخههای علمی مولفان یاد شده که به ترتیب در 22،12،4،32،44،24،8 و 14 صفحه آمده است، اما از مولفین اروپایی تنها 6 عنوان نسخه و از دیگر مولفین 28 عنوان در کتابخانه ملی مصر نگهداری میشود. در عین حال، آثار مولفین ناشناخته 18 صفحه را در بر میگیرد.
• شرح تصاویر برخی صفحات نسخهها، 24 صفحه.
• تصاویری از صفحات نسخهها، 110 صفحه. در صفحه 239 سه تصویر از سه نسخه آورده شده است.
تصویر اول (xixa)، جدول اوقات (جدول معرفت دایر از ارتفاعات آفتاب) از کتاب دستنامه نصیرالدین طوسی برای شهر مراغه.
تصویر دوم (xixb)، فهرست مصری ستارگان که به دست الشحیتی رسم شده است.
تصویر سوم (xixc)، قسمتی از جداول مِزی است که ارتفاع آفتاب را در یک دوره چهارساله محاسبه کرده است.
نمونه فهرستنگاری: از ص147.
از مولفین ایرانی:
GI ابوجعفر محمد بن عبدالله الشریفی ازاوی، ص119.
در دیگر منابع جدید فهرست نشده است.
5.3.1 تاج المدخل، رسالهای درباره نجوم در سه مقاله و 18 باب. تهیه شده در 490 هجری برای امیرتاج الدین سلجوقی: ط.م. ]= فهرست طلعت مصطفی فاضل] 1/233 (تاریخ کتابت 1681 اسکندری = ۱۳۶۹ میلادی، نسخه نفیس)، غیره (2 استنساخ ضعیف و 2 جزو و 2 نسخه گزیده فصلها). نسخه دیگر نسخه پریستون Mach5066 یا Yehuda367. نسخه شریفی در مورد اوج نجومی سال 1405 اسکندری (= 1093 میلادی)، رک. ط. م. 233، گ. 67پ. این نسخه همچنین شامل برخی جداول کروی نجومی برای عرض جغرافیایی مرو و ترمذ میباشد. تحقیق عالی.
نسخه استانبول حمیدیه ۸۲۹،1 ترجمه فارسی/ترکی (؟) غیاثالدین بن فتح الله کاتب بغدادی است. نسخهای به نام الدرر المنظوم اثر عبدالرحیم منصور (رک.ش.D126) نسخه اصل تاج المداخل و ابومعشر (B22) بوده است.