بنیاد مختومقلی فراغی

از لحاظ تاریخی معمولی ترین روش مومیائی خشک کردن سریع است ، زیرا باکتریها و قارچها قادر نیستند در محیط فاقد آب زندگی کنند. مومیائی را می توان با گرمای خورشید ، آتش ، دود و یا مواد شیمیایی خشک کرد . از آنجا که بیشتر باکتریها و قارچها نمی توانند در دماهای انجماد بالا زندگی کنند ، انجماد مداوم می تواند منجر به تشکیل مومیائی شود قرار دادن بدن در محیط عاری از اکسیژن مثل با تلاقی از زغال سنگ نارس « تورب » ممکن است سبب تشکیل مومیائی شود ، زیرا میکروارکانیسمها « موجودات ذره بینی و میکروسکوبی » نمی توانند در محیط بدون هوا زندگی کنند . راه دیگر تشکیل یک مومیائی دفن کردن بدن در خاک شامل نوعی مواد شیمیایی است که قارچها و باکتریها را می کشد .

بعضی از مشهورترین مومیائی های جهان به صورت تصادفی و بدون دخالت انسان خلق شده اند. در توضیح این مطلب باید گفت ، وقتی بدن در محیطی قرار می گیرد که فرآیند طبیعی فساد رخ نمی دهد ، منجر به تشکیل چنین مومیائی هایی می شود در بسیاری از فرهنگها مومیائی کردن اجساد مرسوم بوده است .
فرآیند مصنوعی حفظ بدن از فساد مومیائی کردن نامیده می شود و راههای مورد استفاده در این عمل به اندازه ی تنوع فرهنگها متفاوت است.

● مومیائی های طبیعی :

بعضی از مومیایی های خارق العاده به صورت کاملاً تصادفی به وجود آمده اند.
در سال ۱۹۹۱ میلادی ، یک کوهنورد آلمانی بدن منجمد شده ای را در بالای یک توده ی یخ طبیعی نزدیک مرز ایتالیا و اطریش پیدا کرد .
ابتدا که کارشناسان پلیس و پزشکی قانونی وارد صحنه شدند قادر به تشخیص سن مومیایی نبودند . آن مومیائی یک شال از جنس علوفه بر تن داشت و یک کمان به همراه چندین تیر در کنارش بود ، کفشها را به جهت گرم بودن از علوفه انباشته بودند.
بعدها به وسیله ی سن یابی کربن پرتو زا « که در این روش به وسیله کربن پرتو زا سن اشیاء تشخیص داده می شود » مشخص شد که این جسد یخی در دوران بین ۳۳۰۰ تا ۳۳۵۰ سال پیش از میلاد مسیح جان باخته است .
لازم به ذکر است که این مومیایی را قدیمی ترین مومیائی حفظ شده در دنیا دانسه اند.
در سال ۱۹۷۲ میلادی صیّادان تعدادی از بهترین اجساد حفظ شده ی طبیعی را در یک منطقه ی متروک شده ی استثنایی که به « کلاکیتساک Qilakitsoq» موسوم است پیدا کردند.

● مومیایی های مصنوعی :
▪ مومیایی کردن مصنوعی قبل از هر چیز دیگر علل مذهبی داشت.
▪ لیکن در کنار آن شکل ویژه ای از یاد بود مردگان و دلایل علمی نیز در مومیایی اجساد نقش داشتند.

ـ دلایل مذهبی :
▪ بسیاری از اقوام فقط هنگامی می توانستند ادامه ی حیات پس از مرگ را تصور کنند ، که جسد شخص متوفی سالم نگهداری می شد . مثلاً مصریان قدیم این گونه فکر می کردند.
▪ بنا بر این خویشاوندان و اقوام شخص مرده با مومیایی کردن او که وظیفه ی شرعی و دینی و مراقبت از مرده را به جا می آوردند ، زیرا آنها با ان روش ادامه ی حیات عزیزان خود را در قبر و یا در دنیای دیگر تضمین می کردند.

دلایل علمی :
!در جایی که دلایل مذهبی یا یادبود ویژه ی مردگان نقشی در مومیائی کردن اجساد نداشت ،در گذشتگان فقط به این دلیل مومیایی می شدند که امکان خاک سپاری فوری وجود نداشت.
اغلب اتفاق می افتاد که شخصی در سرزمینی دور از وطن خود فوت می کرد و باید از مسافتهای دوری به گورستانی در وطن خود انتقال می یافت .
با اینکه مراسم خاکسپاری مرسوم و متداول هفته ها طول می کشید ، ضمن آنکه جسد در طول این مدت باید در معرض دید عموم قرار می گرفت چنین مراسم تشریفاتی به خاک سپاری درباره ی پاپها « بالاترین مقام مذهبی مسیحیان کاتولیک » یا پادشاهان اسپانیا، فرانسه و انگلستان در دورانهایی طولانی ، متداول و مرسوم بود . به هر حال می توان گفت که حداقل از قرن دوازدهم میلادی مومیایی کردن در اروپا متداول شده است .

● مومیایی کردن در نقاط مختلف دنیا
▪ مومیایی کردن در بعضی مناطق جنبه تشریفاتی و در جاهای دیگر ناشی از شناخت و طرز تفکر انسانها درباره مرگ و زندگی پس از مرگ بوده است .
▪ پژوهشهای انجام شده در تاریخ مصر باستان ، اقوام پروی باستان ، سکاها و چینی ها نشان داده که اقوام مذکور اجساد مردگان خود را مومیایی می کردند.

در مورد شیوه های مومیایی کردن( یا شدن ) در امروز باید بگوییم:

1) مومیایی به کمک فرمالین، که امروز در تقریبا تمام مراکز تحقیقاتی و دانشکده های پزشکی انجام می شود. در این روش جسد مربوطه به مدت ۲ سال یا بیشتر در محلول فرمالین خوابانده میشود تا فیکس شود. البته نمیدانم مومیایی بدین گونه تا کی سالم میماند البته اگر مایعات تجدید شوند ممکن است مدتهای مدیدی دوام بیاورد اما در صورت خروج از مایع ظرف مدت ۳ تا ۶ ماه دچار تغییر رنگ و متلاشی شدن بافتها میشود. البته این روش برای تشریح اعضای بدن استفاده میشود

2) مومیایی به کمک انجماد که تحقیقاتی هم در این مورد در مراکز تحقیقاتی در حال انجام است

۳) مومیایی به کمک خواباندن شخص در یک محیط بی اثر مثل نیتروژن مایع که البته دوام کمی دارد

● مومیایی های بیابانی و مومیایی های معدنی و مومیایی های باتلاقی

مومیایی های مصری که معروف ترین مومیایی های موجود در جهان هستند بر اثر دخالت انسانها مومیایی شده اند و از ۳۵۰۰ سال پیش تاکنون از تخریب محافظت شده اند.اجساد در مصر قدیم در خانه هایی که به خانه مردگان مشهور بوده مومیایی می شدند. عملیات مومیایی کردن تا ۷۰ روز طول می کشیده است و ۷۰ مرحله داشته است.

اعتقاد به زندگي دوباره يکي از اجزاي اساسي مذهب مصري ها بود. در اين باره چند نوع تفسير و توضيح معمول بود . در يکي از اين تفاسير ، مرده در زميني در بهشت ساکن مي شد که ان را سرزمين " يارو " " Yaru" مي ناميدند . در اين محل که به مزارع مصر بي شباهت نبود ، مرده در صلح و وفور ونعمت زندگي مي کرد . بعضي از افراد که قادر نبودند به يارو برسند ، زيرا يارو را اب احاطه کرده بود ، براي ياري گرفتن از حيوانات مقدس نام نويسي مي کردند . جيمز هنري بريستد ، مصر شناس ، اين سفر را بدين نحو توصيف مي کند : " گاهي اوقات شخص متوفي از باز يا لک لک مي خواهد تا او را از اب عبور دهند ... گاهي اوقات خداوند خورشيد او را سوار بر قايقش حمل مي کند . اما اغلب ان ها به خدمات مرد قايقراني مشهور به " صورت وارو " يا " پس نگر " نياز دارند ، زيرا او هميشه صورتش را به عقب برگردانده است تا قايقش را به جلو براند . او همه کس را سوار قايقش نمي کند ، بلکه تنها کساني را قبول مي کند که در مورد انها گفته شده باشد : " او ، بر خلاف ظاهرش ، ابليس نيست " .

بر اساس نوشته هاي بسياري از مورخان اين نخستين بار در تاريخ بوده است که مردم به ارتباط کيفيت زندگي پس از مرگ با اعمال و رفتار دوران زندگي اعتقاد داشته اند . 
بعدها ، مصريها به اين باور رسيدند که مردگان نيک در جهان زيرين به" ازيرويس " ( خداي دنياي مردگان ) مي پيوندند و تنها فرعون مقتدر و خانواده اش همراه با تعداد کمي از اشراف و صاحب منصبان بالا قادرند به زندگي پس از مرگ برسند . حتي کساني که در دايره نزديکان حاکم بودند نمي توانستند به جهان زيرزمين برسند ، مگر اينکه حاکم انها را هدايت مي کرد . به اين ترتيب ، به منظور نزديکي به روح فرعون ، اشراف ارامگاهايشان را تا حد امکان نزديک به ارامگاه فرعون مي ساختند و معمولا فرعون ، زمين و مواد لازم را براي ساختن آرامگاه در اختيارشان قرار مي داد . مصري هاي عادي که نمي توانستند به زندگي دوباره برسند ، مردگانشان را در حفره هاي کم عمق در شن در کنار آرامگاه فراعنه و اشراف دفن مي کردند .
مصريان باستان معتقد بودند که که روح فرعون براي سفر به زندگي دوباره به يک کالبد نياز دارد . ، به علاوه اگر اجازه داده مي شد تا بدن بعد از مرگ بپوسد ، روح يا "کا " محکوم مي شد تا ابد به تنهايي بگردد . مصري ها مي خواستند از سفر موفق حکمرانشان به جهان ديگر مطمئن باشند ، جايي که بر اساس اعتقاد انها حاکم مي توانست امنيت مردمش را براي ابد تضمين کند . به همين دليل انها شيوه خاصي را به نام موميايي کردن ابداع کردند که پيکر فرعون و و نيز اعضاي خانواده او و اشراف برگزيده را که اجازه ورود به دنياي زير زمين را داشتند ، حفظ مي کرد.
"مصريان باستان معتقد بودند قلب شخص مرده را خدايان وزن مي کنند ، تا ارزش شخص براي زندگي بعدي تعيين شود". 

هنگامي که فرعون مي مرد ، مستخدمان بدن او را به معبدي نزديک آرامگاهش مي بردند . ابتدا کاهن حنوط کننده بدن حاکم را به آرامي روي ميز باريک قرار مي داد و اندام هاي داخلي اش را تخليه مي کرد تا مانع پوسيدگي شود . سپس از طريق بيني با يک قلاب دراز مغز را قطعه قطه خارج مي کردند . تنها اندامي که برداشته نمي شد ، قلب بود ، زيرا گمان مي رفت که مرکز روح باشد.بعد از تخليه اندامها ، بدن فرعون با شراب خرما شستشو داده مي شد  و با صمغ مُرّ ( ماده اي که از نوعي درخت خاص به دست مي ايد و براي عطر سازي استفاده مي شود ) (کهربا) و عطر ،  پَُر و دوباره دوخته مي شد . سپس حنوط گران ان را با "نَترون " (سليکات سديم والومينيوم) ، نوع خاصي از نمک ، مي پوشاندند تا مايعات درون بافتهاي بدن خشک شود . بعد از هفتاد روز بدن خشک شده را در رود نيل مي شستند و روي پوست روغن وموم مي ماليدند . سپس پيکر را در نوارهايي از کتان نازک مي پيچيدند . اگر تمام اين عمليات درست انجام مي شد ، بر اساس اعتقاد مصريان ، فرعون مرده دوباره به زندگي باز مي گشت . يک منبع باستاني مي گويد : " پوستت بايد به خاطر تو بلند شود ، استخوان هايت بايد به خاطر تو بايد به هم جوش بخورند ، اجزاي بدنت بايد خودشان را به خاطر تو گرد هم بيايند . پوستت بايد به خاطر تو دوباره جفت شود ."
هنگامي که بدن موميايي مي شد ، وقت برگزاري مراسم فرا مي رسيد . جسد را در سه تابوت بزرگ تو در تو مي گذاشتند . سپس هر سه تابوت را در يک تابوت بزرگ تر سنگي مي گذاشتند و روي يک پايه تابوت قرار مي دادند که به آرامگاه کشيده مي شد . کاهنان پيشاپيش يک گروه بزرگ حرکت مي کردند ، بخور مّرَُ مي پراکندند و دعا مي خواندند . بعد از کاهنان ، خانواده فرعون بودند که توسط ملکه گريان   هدايت مي شدند . او براي نشان دادن اندوهش روي صورتش گِل مي ماليد و پيراهنش را پاره مي کرد.

در پايان صف طويلي از عزاداران شامل خويشاوندان وکارگزاران دربار مي امدند . مستخدمان لباس ها ، غذا ، اسلحه ، جواهرات ، اسباب و اثاثيه و ساير لوازمي را که فرعون در زندگي بعدي استفاده مي کرد ، حمل مي کردند .
بعد از قرار دادن فرعون در آرامگاه ، کاهن اعظم ، مراسم نهايي را به جا مي اورد که با اين کلمات پايان مي يافت : " تو دوباره زندگي خواهي کرد ، تو هميشه زنده مي ماني ، تو دوباره جوان مي شوي ، تو دوباره جوان هستي براي هميشه ." براي تغذيه روح فرعون پس از مرگ ، کاهنان خاصي ائين مذهبي را در معبد سوگواري مجزايي اجرا مي کردند .

در زیر برخی از مراحل به اختصار آورده شده است:

1) در ابتدا قسمت بالای بینی (منخر) را می شکاندند و مغز را از انجا توسط چنکگ مخصوصی خارج می کردند و درون مغز را شستشو می دادند۲) سپس احشا درونی را بوسیله شکافی که در پهلوی جسد ایجاد میکردند خارج می کردند۳) جسد و احشا بعد از این مراحل ضدعفونی می شدند۴) امعا و احشا شستشو و ضدعفونی و آبگیری می شدند۵) به مدت ۴۰ روز جسد در اب نمک قرار می گرفت تا به صورت طبیعی آبگیری (دهیدراته) شود۶) سپس از نمک خارج شده و نمک را می شستند۷) دستها و پاها را بوسیله خاک رس یا شن قالب گیری و روکش می کردند۸) جسد توط پارچه های کتانی خیسانده شده در صمغ درخت و خود صمغ درخت و دارچین و مواد معطر و محافظت کننده روکش می شد۹) در آخر جسد توسط روغن محافظت می شد و درون پارچه کتانی که مساحتش کمتر از ۱۰۰۰ مترمربع نبود روکش می شد

سپس جسد در تابوت سنگی فرعون قرار می گرفت. البته امعاء و احشاء درون خمره هایی از جنس مرمر که سرهایی شبیه به حیوانات داشت قرار میگرفتند و آنها را در زیر تابوت بین پاهای مومیایی قرار می دادند.