گاهي به مانند دوست و يار و گاهي همچون پدري دلسوز و دانا جوانان را مورد خطاب قرار مي دهد كه قابل تاَ مل و تعمق بسيار است. در اين مقاله برخي از پندها و نصايح و حرفهاي صميمي اين شاعر بزرگ با جوانان ذكر مي شود . تو خود حديث مفصل بخوان از اين مجمل مختومقلي شيرين زباني را لازمة انسانيت مي داند وكساني كه ازان محروم هستنددرنظر او از جمله حيوانات محسوب مي شوند .

             اول ييگيده حيوان ديير لر                شيرين گفتاري بو لماسا

 و در جاي ديگر بيان مي دارد كه جواني كه معني سخن را در نيابد و به عهدش وفادار نباشد او نيز بسان يك حيوان است .

     اول ييگيت لر آدم ديل لي حيوان دير           سوز آنگماسا هم اقراري بولماسا

در شعر زيبايش مرگ را بهتر از بيكاري مي داند و جوانان را به داشتن كار و شغل تشويق مي كند .

              اول ييگيت لر گورده ياغشي              باشي غوغالي بولماسا

مختومقلي فراغي شاعرتيزبين تركمن جواني راگاهي به باغ و بوستان و گاهي به فصل زيباي بهار تشبيه مي كند كه جاي خود را به خزان خواهد داد.

دراين شعر جوانان را به غنيمت دانستن جواني توصيه مي كند .

ييگيت ليك بوستان دير  قارريليق خزان

ويا مختومقلي ييگيت ليك بير ياز گورنر

مختومقلي درد فقر را مي داند به همين خاطر از خدا دعا مي كند كه جوانان را از فقر مصون نگه دارد .                                                                                                                                                             

درويش لره پولسيز ليغي ييگيت لره مال سيز ليغي 

                 الهي عيال  سيزليغي گوركزمه هيچ مسلمانا

در قسمت ديگر اشعارش جوانان را از دوستي با دنيا بر حذر مي دارد، چرا كه از عواقب حب دنيا آگاه است چنانكه پيامبر اكرم (ص) فرموده اند كه دوست داشتن دنيا سر آغاز هر گنا هي است .

       ييگيت لر سوزومه بير قولاق آسينگ          دنيا دوست ليغي طاماسين كسينگ

مختومقلي فراغي مال و ثروت را آزمايش بزرگ براي آدمي مي داند .و خصلت جوانان واقعي را به هنگام كسب مال بذل و بخشش مي داند . در واقع جوانمردان با اندوختن مال تلاش و همبتشان براي انجام اعمال صالح بيشتر مي شود.

                             قوچ ييگيت مال تاپسا همتي آرتار

غربت و در به دري و از وطن و سرزمبين مادري دور ماندن را براي جوانان درد بزرگ مي داند كه هر ماهش برابر با يكسال به نظرش ديده مي شود همانطور كه گفته اند :      مصردا پادشا بولانينگدان         كنعان دا گداي 

مختومقلي هم مي گويد :

          هر ييگيت غريب دوشسه جايلارا       حسرت چكر هر بير ماهي سال اولار

شاعر انديشمند تركمن توبه را در جواني بسان دارويي مي پندارد كه شفابخش دردهاي اوست . در ادبيات فارسي هم در رابطه با توبه به هنگام جواني آمده است كه : 

                    در جواني توبه كردن شيوه پيغمبري است

                  ييگيدليكده قيلسانگ توبه              دردينگه كوپ دوا بولار  

از ديدگاه شاعر جوان خوب كردار از لغزش ها امان مي ماند و به راه كج منحرف نمي شود .

                                ياغشي ييگيت يول ييتر ميز

از ديدگاه تيز بين شاعر جوان ارزش خودش را با كارش مشخص مي كند .

     ييگيت اوزون معلوم ادر ايشنده           قجيندا زبانيندا بللي دير

اميد كه عامل به مفاهيم والاي اشعار بزرگمرد زبان تركمن باشيم.

                                                                                       لطيف ايزدي