4ـ اساسان، مِن اوُنئ آیراتئن هِم شوگوٌن سئزدئم (ب.کربابایف. آیغئت‌لی أدیم).
5ـ اؤزباشداق. ماغتئم غولی‌نئنگ اِثرلِری بیر نأچه گِزِگ آیراتئن کیتاپ اِدیلیپ چئقارئلدی.
6ـ یوٌریته. نئیاز بِگدِن آیراتئن خاط‌لار هِم گِتیریپ بِردیلِر (ب.کربابایف، آیغئت‌لی أدیم).
7ـ یالنگئز، یِکه، دینگه، اوُل اؤز جانئنئ آیراتئن سانگا أئنانیار.
آیراتئن لئق={آیراتئ – نلئق}:
1ـ اوٌیتگه شیگ‌لیگ، تاپاووتلئ‌لئق، (اوُنی توٌرکمِن خالقئنا، توٌرکمِن دورموشئنا ماخصوص بوُلان آیراتئن‌لئق‌لار بیلِن دوُلدوریار. (اِده‌بییات).
2ـ اؤزباش داقلئق. هِر بیر پوُلک اؤز بایداغئ آستئندا، آیراتئن‌لئقدا چئقئش اِدیپدی.
آیراچئلئق؛ سِر. آیرالئق. مِن آیراچئلئق اوٌچین آغلاپدئم. (ب.پوٌرلی‌اف ایلکینجی گوٌن).
آیرئ I: 
1ـ اؤزگه، باشغا، اوٌیتگه‌شیک. آیری مِسِله‌لِری خاص دوٌیپلی اؤورِنمِک اوٌچین اینستوتوتئمئزدا تأزه کروژوُق دؤره‌دیلدی. بوماتا اوُل ماتادان آیرئ.
2ـ اؤزباشئنا، اؤزباشداق. بولارئنگ دوُستلوغی شوده‌ره‌جأیتدی، خاتدا بولار بیری- بیریندِن آیرئ ناخار هِم ایمه یأر دیلر(آ.غوُوشودوُف، مأهری).
آیرئ اوُتورماق. آیرئ یاشاماق.
آیرئ I I:
زوُوُل. ایکی اؤرکوٌچلی مایا، بوغرا. آیرئ غوم یِرینه جئداملئ مال دئر.
آیرئ ـ آیرئ:
1ـ باشغا-باشغا، دوٌرلی ـ دوٌرلی. مینیسترلیگینگ آیرئ ـ آیرئ کأرخانا‌لارئ اؤنوٌم چیلیکده تأزه زأحمِت اوٌستوٌنلیک‌لِرینی غازان یارلار. (سوُوِت توٌرکمِنیستانی. غازیتی).
شوُل خابارا هِرکیم آیرئ-آیرئ باخا بِردی.(ب.کِربابایف، آیغئتلی أدیم).
2ـ اؤزباشئنا، اؤز باشداق، باشغاـ‌باشغا. 
بیز آیرئ-آیرئ تام‌لاردا یاشایان هِم بوُلساق، بیر ماشغالانئنگ آدامسئ دئرئس.(سوُوِت اِده‌بییاتئ ، ژورنالئ).
آیرئ باشغا:
1ـ آیراتئن، باشغا. کأماخال اوُل کیتاپ لاردان آیرئ باشغا بیر کاغئذجئغا نأمه دیر بیر زاتلار یازئپ، اوُنی هُم گیزله‌یأردی. (ماکسیم گوُرکی.اِنه).
2ـ خاص تاپاووتلی، ائلایتا-دا، اؤرأن. مِن اِده‌بییاتئ آیرئ باشغا غوُوئ گؤریأرین.
آیرئق: 
چات آچان یِر، جایرئق، یارئق، کؤنِه غالانئنگ دیوارلارئ توتوش آیرئق آتئپدئر.
آیرئلماق:
1ـ چات آچماق. جایرئلماق، یارئلماق.
2ـ غوُپماق، بؤلوٌنمِک، غاچماق. میکروب‌لارئنگ وه بدنینگ ویران بولان اؤجوٌک‌لرینینگ آیرئلماغئ. (آ.ن.کابانوُف، آدامئنگ آنا توُمییاسئ وه فیزیوُلوُگییاسئ).
3ـ باشغا یره‌گِچمک، اوٌیتگمِک، آیرا دوٌشمِک، گیتمِک. شاهئرا یاش چاغالارئندان آیرئلماق غاتئ آغئر دوٌشوٌپدیر (اده‌بییات). بیز اؤنکی یاشایان یِریمیزدِن آیرئلئپ، شأهِره گچدیک.
4ـ ایشدِن چئقماق، اوُل ایشیندِن آیرئلئپ دئر.
5ـ نیکا بوُزماق. اوُل عایال أریندِن آیرئلئپ دئر.
6ـ اؤزباشداق یاشاماق آیراتئن خوجالئق غورماق، تاغان اؤزباشئنا خوُجالئق بوُلوپ. اِنه-آتاسئندان آیرئلدی.
7ـ آرادان چئقماق، اؤلمِک. اوُبامئزئنگ90 یاشلئ غاررئسئ باردئ وه‌لین گؤرگوٌلی اؤتِن آغشام آیرئلئپ دئر.
8ـ چاغا دوٌشمِک.
9ـ آچئلماق، غوتولماق (کِسِل حاقدا) کلله آغئرئم آیرئلدئ.
آیرئلئشماق:
1ـ چات آچئپ، یارئلئپ باشلاماق.
2ـ بیری ـ بیریندِن آیرئلماق، آیرئلئپ گیتمِک. اوُنونگ بیلِن آیرئلئشاندا اؤزیندِه نأحیللی‌دیر. بیر ینگیل‌لیک سئزدئ.(م. ابراهموُف اوُل گوٌن‌گِلِر). ب. کیتابئ گؤرِنینگدِن سوُنگ، سِن‌مِندِن آیرئلئشئپ بیلمرسینگ ـ دییدی.(ن.ساری خانوف، سایلانان اِثِرلِر).
3ـ اؤز باشداق خوُجالئق بوُلماق. اوُل اِنه-آتاسئ بیلِن آیرئلئشئپ اؤیلی-ایشیک‌لی بوُلدئ.
4ـ سِر.آیرئلماق.
5ـ ماشغالانئنگ آیرئلئشماق غوُزقوسی یوٌزه چئقیار. (سووت اده‌بییاتی ژورنالی).
آیرئت:
1ـ اولی یولدان باشغا بیر یولونگ آیرئلئپ گیدیأن یِری، یولونگ دوٌرلی طاراپا بؤلوٌنیأن یِری. اوُنگا دِگمِه مِن دانگ آتئپ باریارقا اوُنی یاپئنجا پوغتا دوُلار-دا، یول آیئردا اِلتیپ تاشلارئن. (آ. پوشکین، سایلانان اِثِرلِر).
2ـ ایکی بودئنگ چاناقلئق بیلِن بیرلِشیأن یری‌نینگ آراسئ. کأیِری دئزا، کأیِری آیرئ‌دا غوُلایلان، بوغدایئنگ ایچینده یوٌزینی یوقارئ توتوپ گِزیأردی. (ب. کِربابایف، آیغئتلی أدیم).
دِریانئنگ کأیِری اویلوغئندان، کأیِری آیرئ‌دئنا یا یِتیأر، یا-دا یتنِوُق (گؤراوُغلی، اِپوُسئ).
آیتدئرماق:
1ـ خابار بِردیرمِک، مألیم اِتدیرمِک، دویدورتماق. ماما اوزاق گیجه آینانئنگ داشئنا گِچیپ‌دی، اِمما کیمینگ آلئپ غاچا‌نئنئ آیتدئرئپ بیلمأندی. (ب. کربابایف، آیغئتلی أدیم).
2ـ یرینه یتیرتمِک، ایشلِتمِک. اوُیناتماق. شوُل آیدئمئ اؤز یوٌرک‌لِریندِن توران دایخان‌لار، اوُنی غایتالاپ-غایتلاپ آیتدئرئپ دئرلار (.کربابایف. آیغئت‌لی أدیم).
بیزهِم رادیو آیتدئریارئس. (کوُلخوُز گوٌنلری).(اؤتن آغشام اؤیمیزده یاتفوُن آیتدئردئق).
3ـ گوٌرروٌنگ بِردیرمِک، گوٌرلتِمِک. آغشام آتاما اِرته‌کی، آیتدئردئق.
آی تِرِک:
(اوُغلان-غئزلارئنگ ایکی طاراپ بوُلوپ (کیم بیلمه‌شک) دیین یالئ ساناواچ‌لئ اوُینایان- اوُیوُن لارئ‌نئنگ آدی. آی تِرِک، گوٌن تِرِک، بیزدِن سیزه کیم گِرِک؟ (سوُوِت اده‌بییاتی ، ژورنالی).



آیتماق:
1ـ بیر زات حاقدا خابار بِرمِک. دویدورماق، دییمِک. حاقئقاتئ آیتماق. مانگا، بوحاقئقاتئ دینگلمِک هِم سیزه، اِلبتده، آغئر. (سوُوِت اده‌بییاتی، ژورنالی) . بردی جان، مِن کأنگ آیتدئم. گیره‌لی دییپ کولخوُزا (آ.ککیلوف، سایلانان اِثِرلِر). (دوُستونگ عایئبئنی یوٌزوٌنه آیت.(ناقئل)).
2ـ یرینه یتیرمِک. پیوُنِر آیدئم آیدار گؤونوٌنگ خوُشلاپ. (ش.کِکلیف. سایلانان اِثِرلر). ناظئم اومئت بیلِن آیدئم آیدیار (سووت اده‌بییاتی، ژورنالئ).
3ـ گوٌرروٌنگ بِرمِک، صؤحبِت اِتمِک، گوٌرلِمِک اِرته‌کیلری آیتماق تِخنیکاسی اؤنگکی وه حأضیرکی واغتدا-دا اؤرأن، غئزئقلی مِسِه‌له‌دیر (اده‌بییات).
آیتمئشلایئن:
آیدیشئ یالئ، آیتماغئنا گؤرأ، خابار بِرمگینه گؤرأ. بلینسکیی آیتمشئلایئن، بو پوُیه‌مالاری روسسیانئنگ سوواتلئ‌ لارئنئنگ هممه‌سی اوُقایاردئ (آ.س پوسکین. سایلانان اثرلر).
ساپار آیتمیئشلایئن، اِرتیر آینالاردا توُی بوُلجاق.
آیتئم {آ : یتئم}:
1ـ اِلینگ آیتئمی یالجاق دوُقوز هِکتار یِر.(ب. کربابایف، آی سولطان).
2ـ بِللی بیر مؤچُیر دأکی میدان، یِر. یاتاغئنگ بوٌتین آیتئمئ یاغتئ‌نئگ آستئنا دوٌشدی. (آ. غوُشودوف، کؤپِت داغئنگ اتگینده). گؤرغارشاخالار شوولاپ اوٌستوٌنده، گیدِن گینگ آیتئما کؤلگه سالیار. (وه سیندوُف-باغتلئ‌لار). اشِلوُن چأرجِوه گِلِنده، ووُقزالئنگ اؤنگوٌندأکی آیتئمدا میتینگ گیدیأردی. (ب. کربابایف، آیغئت‌لئ أدیم).
دوٌنیأنگ اِل آیتئمئنا گِلمِک-سِر. دوٌنیأ (بوٌتین عألِم، جاخان یر یوٌزی، یرشارئ). آرتئق جان سِنی آلئپ گیدِن لرینده منینگ دوٌنیأم اِل آیتئمئنا گلیپدی. (ب. کربابایف. آیغئتلئ أدیم).
عایشئ-عِشرِت:
صاپالی چاغ، واغتئ خوُشلوق، شاتلئق‌لئ دؤوران. (آغشامئنگئز عایشئ-عِشرِتده گچسین! (آ.س. پوشکین، سایلانان اِثرلِر)). (شوُلارئنگ ایکیسی-ده توُمسونگ جؤوزالئ آی‌لارئندا، تأهران، آریستو قراغ لارئ‌نینگ ئنچ آلئش وه عایشئ-عِشرت سوٌریأن یرلریدی.(م.ابراهیموف. اول گوٌن گلر)).
آیئ:
زوول. توقای لاردا وه دِمیرغازئق بوزلوغئندا یاشایان توٌیلک، گوٌیجلی، یئرتئجی خایوان. خئرس. بیر آیئ بیلن بیر آدام دوُست بولوپ‌دئر (آتا صالئخ، سایلانان اثرلر). عاشغابادئنگ خایوان لار باغئندا آق. غوُنگور وه غارا آیئ بار.
آیئق لایجی:
آیئق لایجئ سؤزلر غارام سؤزلمده اِیه‌خابارا – یا-دا اؤز آرا بیری-بیری‌لرینه باغلانئپ. اوُلاری آیئقلاپ، اوُلار دوغروسئندا بِللی بیر سوُراغا جوُغاپ بوُلوپ گِلیأن سؤزلِر. آیئق لایجئ سؤزلِر حاقئندا عومومئ ماغلومات.
آیئلغانچ:
1ـ غوُرقونچ ، خوُپلئ، ایمِنچ، اؤرأن آیئلغانچ دوٌیش گؤردوٌم (ن.پوُمما، تایلاق خئززئن). خایوانات باغئندا آیئلغانچ اولی یئلان بار.
2ـ ییگرِنجی، اِربِت، پیس. آیئلغانچ ائسلار باشئنئ آیلاپدئر (مئرالئ).
آیئلماق{آ: یئلماق}:
اؤزینگه گِلمِک، خوشونا گِلمِک، آچئلماق. آیئلئنگ غافلاتدان توٌرکمِن غئزلارئ (موُللامورات، سایلانان اثرلر). 
اِسسنگ آیئلماق-سِر. اِست: اِسسی آیئلماق-ائسغئنئ قاچماق گوٌیچ- قووواتدان دوٌشمِک، خایلاماق. دِررِو اِسسِم آیئلئپ دئر.(مئدام تاییار، غازییتی).
آیئل-سایئل:
آیئل-سایئل اِتمِک: سایغارماق، تاپاووت لاندئرماق. چندان گؤریأن آدام‌لار اوٌچین، اوُلاری آیئل-سایئل اِتمِک اؤرأن قئندئ (آ. غووشودوُف، کؤپِت داغئنگ اِته گینده).
شوُل واغت هِم پِنجیره‌دِن گوٌنوٌنگ یاغتئ‌سئ سئچراپ اوُنونگ کِشیمله‌رینی آیئل-سایئل شِکیل‌لندیردی (ن، جومایوف، آق دِرِک).
آیئنگ: 
غوُوانئنگ یوٌپ‌لِری دانگئلیان آغاچ. غوُوانئنگ آیئنگی دؤوِلوٌپدیر.
عایئپ:
کؤپچوٌلیک دوٌزگوٌنینه لایئق بوُلمادئق ییگیرِنیلیأن ایش، گِلشیک‌سیز، یاراماز ایش، گوٌنأ، اوتانچ.
سنینگ بونادان‌لئغئنگ بیلسِنگ کؤپ عایئپ ینگنگه. (نوری آننا غئلئچ، سایلانان اثرلر). آغلاماق عایئپ بولار (گؤراوُغلئ اپوُسی). عایئبئنئ آیدان اویالماز (ناقئل). عایئبئنئ یاشئران آینگالماز (ناقئل).
عایئپ لایجئ:
عایئبئنئ ثوبوت اِدیجی. غارالایجئ، عایئپ یوٌکلِیأن، عایئپ لایجئ دوُکومنِت.

منبع: جمعیت فرهنگی هنری مختومقلی کلاله