مسجد جامع سیواس Divriği و دارالشفای آن، بتاریخ ششم دسامبر سال ۱۹۸٥ در ردۀ ۳٥۸ ام لیست میراث فرهنگی جهان ثبت  شده است.

اسکان در دیوریگی(  Divriği )و حومه ی آن به دوران هیتی ها بر می گردد. در دوره ای که منطقه تحت حاکمیت    آل منگوجک (Mengücekoğulları )بود، این مسجد به فرمان توران ملکشاه بسال ۱۲۲۹/م ساخته شد. این شاهکار معماری اسلامی از آرامگاهی با دو گنبد و بیمارستانی چسبیده به آن تشکیل می گردد. این بناهای بزرگ علاوه بر خصوصیات معماری خود، با نمونه های سنتی سنگ کاری ویژه ی آناطولی، جایگاه مهمی در لیست میراث فرهنگی جهان دارد. مسجد جامع و دارالشفای دیورگی ( Divriği )که از پنج بنای کنارهم و بصورت مجتمع ساخته شده، در شهرستان Divriği سیواس واقع می باشد. Divriği درخشانترین دوران خود را در دور ی امیرنشینی  آل منگوجک ( Mengücekoğulları) سپری کرده و بعد از تاسیس جمهوری ترکیه در سال ۱۹۲۲ به موقعیت شهرستان دست یافت. این منطقه با فعالیت معادن آهن از سال ۱۹۳۷ دوباره ی اهمیت اقتصادی و  سکونتی بیشتری یافته و بافت قدیمی خود را بدست آورد.

در مجتمع مسجد جامع Divriği که بسال ۱۹۸٥ در لیست میراث فرهنگی جهان جای گرفت، ۱۱ کتیبه با عناوین و اسامی ٥ موسس و ٦ استاد معمار آن بچشم می خورد. از نوشته های کتیبه ها می توان دریافت که این مسجد در سال ۱۲۲۸/م و دوره ی حکمرانی علاءالدین کیقباد سلطان سلجوقی ساخته شده است.

در کتیبه های مسجد جامع Divriği سیواس آمده است، که این مسجد توسط احمد بیگ اهل Mengücek ساخته شده است. دارالشفای این محل نیز در همان تاریخ به فرمان توران ملک همسر احمد شاه و توسط استاد معمار خرم شاه پسر Muğiş بنا گشته است. توران ملک دختر فخرالدین بهرام شاه، امیر ارزنجان بود. برروی پنجر ه ی سمت شرقی مسجد، نام نقاش احمد اهل آحلات، برروی منبر نام احمد پسر ابراهیم تفلیسی خطاط مسجد، برروی نوار آیه نوشتۀ دیوار جنوبی مسجد نیزنام احمد ابن محمد دیده می شود.

مسجد و دارالشفا ی Divriği با وجود اینکه یکی از بناهای کوچک دوران سلجوقی می باشد، ولی با شش هنرمند بزرگ خود جلب توجه می نماید. این مجتمع همچنین نشان می دهد که علاوه بر سلجوقیان، خاندان Mengüc ها نیز از عمارات و ابنیه ی مجتمع وار استفاده می کرده اند.

مسجد جامع بنائی ست که در راستای شمال – جنوب، سنگهائی چهارگوش و صیقل داده شده دارد. در محورهای شمال و غرب و در بخش جنوبی  سمت شرقی، مکانی بخصوصی وجود دارد. بخش داخلی با طاقهائی تیز بر روی پایه های هشت ضلعی قرار گرفته، مکان هایی با مساحت های مختلف داشته و به ۲٥ واحد تقسیم می گردد. محراب بزرگ دارای گنبدهای گوشه دار بوده و بخش میانی نیز با نیم گنبدها مسقف شده است. دیگر مکان ها با سیستم های پوششی صلیبی، ستاره شکل و مخلوط بسته شده اند. گنبد مقابل محراب مسجد، سیستم عبوری خاصی داشته و دارای نقوش هندسی قرمز، سفید و سبز رنگ و دارای موتیف های نباتی می باشد.

مسجد جامع Divriği با نقوش رنگین خود یکی از نمونه های معماری خاص در معماری آناطولی – ترک بحساب می آید. در محور دیوار جنوبی بافت سنگی خاصی جلب توجه می کند. برروی منبر این مسجد، نقوشی چهار و پنج گوش، ستاره شکل با چوب گردو نقش بسته است. همچنین در میان این نقوش چوبی می توان، نقوشی از نباتات مختلف مشاهده کرد.

علاوه بر تزئینات جالب توجه داخلی مسجد، جبهه های بیرونی این بناها با تزئینات جذاب، مهر خود را بر آثار معماری زده است. محققان معماری، تزئینات این بنا را به ساخته ها و دروازه های سبک باروک تشبیه می نمایند. در این راستا علاوه بر موتیف های رومی، پالمت و لوتوس، نقش و نگارهای نباتات نیز دیده می شود. همچنین نقوش هندسی به اشکال چهارگوش، لوزی، ستارۀ کامل و نیمه نیز وجود دارد. در جبهۀ غربی که با دیدگاه ساده تری نسبت به جبهۀ شمالی کار شده است، دیوارها کمی پست تر و نازکتر می باشند. دروازۀ این بنا که بافت معماری خاصی دارد، با تزئینات خود عنوان بافت نساجی را بخود گرفته است. در میان موتیف های هندسی، چهارگوش ها، لوزی ها، شش ضلعی ها، ستاره ها، نقوش نباتی، شاخه های لوتوس، پالمت ها و رومی ها دیده می شوند.

یکی از نکات جالب معماری این بنا، تزئینات منقوش نمای آن است. نقش عقاب دوسر در چهارچوبی در جبهۀ شمال قرار گرفته و در بخش جنوبی نیز عقابی دو سر بشکلی استیلیزه دیده می شود.

منارۀ سنگی در شمالغربی مسجد، تنه ای سیلندری داشته و منحصر بفرد نمی باشد. براساس کتیبۀ قاعدۀ گرد این بنا بفرمان سلطان سلیمان قانونی بسال ۱٥٦٥ ساخته شده است. در این تاریخ علی الخصوص مکان داخلی بنا مرمت و بازسازی شده است.

منبع: تی.آر.تی فارسی