بيلميان سورانلره آيدينگ بوغريب آديمز            اصلي كرگز  يوردي اترك آدي مختومقلي دور

شخصيت روحاني ، مذهبي ، ادبي و عرفاني مختومقلي چيزي نيست كه در بين تركمن ها ناشناخته باشد، شخصيت وي نمايانگر  انسان كامل مي باشد . وي انساني فراتر از از انسانهاي روزگار خود بوده است. انساني با درك و شعور و فهم بالاي اجتماعي و اخلاقي كه وظيفه خود را بعنوان يك فرد اصلاح گر و عدالت جو دانسته و با آگاهي و شعور به مبارزه با طاغوت زمان و بي عدالتي ها و ظلم ها پرداخته و ايجاد عدل و عدالت را وظيفه الهي و انساني خود دانسته است و تا آخرين رمق سعي و تلاش نموده است

مختومقلي اسطوره تاريخ تركمني ، عاشق و دلباخته فرهنگ و هنر قومش تركمن بود و براي احياي اين فرهنگ از هيچ اقدامي كوتاهي نكرد.

نام مختومقلي ، ياد آور ظلمها و ستم هايي است كه بر ملت تركمن روا شده است ، ياد مختومقلي همراه غربت است. وي سرمايه اي است كه تركمن ها بدان افتخار كرده و به آن مي بالند و شخصيت وي  را همچون سعدي شيرازي ، حافظ ، مولوي بزرگ و عزيز مي دارند.

كلام و سخن مختومقلي فراغي را مي توان براي تمام اعصار زندگي تعميم داد ، چرا كه با درك و درايت بالاي خود از زندگي ، كلامش چنان شيرين و دلنشين بوده و هست كه در ضمير قلب ملتش محفوظ بوده و هست ، ناله وي از اوضاع نابسامان آن دوران و سعي در هدايت و رهبري مردم براي نجات ، از كلام دلنشين و حزن انگيز وي مي باشد كه مي گويد:

درديم بار دور دياريندان دوريندان                                    خير قايسي ، احسان قايسي بيلينماز

ظالم لرينگ جفاسيندان جوريندان                                     اسلام قايسي ، ايمان قايسي بيليمناز

و يا آنجايي كه مي گويد:

اي آقالار آغلارين گلدي گچدي زمانه                                                يخشي قدري بولمه يان دوندي دوير يامانه

آقاي نيازف رئيس جمهور كشور تركمنستان در مورد به روز بودن علم و دانش مختومقلي فراغي مي گويند:

(( مختومقلي داناي روزگار و شاعر زمانه است ، او شاعر دوران مدنيت و عقلانيت است.))

مختومقلي فراغي عارفي بود در پي شناخت حق و شناساندن حق به خلق ، در عصري كه عصر غفلت و تاريكي بوده ، همچون شمع فروزاني نور افشاني نموده است ، كه چه بسا افرادي وي را بعنوان شياد و حليه گري در لباس روحانيت به مردم معرفي كرده اند.

 

در هر حال مختومقلي با درايت خاص خود ، با تمام اينها به مبارزه بر خاسته و حق بودن ايده و عقيده خود را ثابت كرده است.

البته بايد دانست كه علم مختومقلي ، علم الهي و الهام شده مي باشد. پس بايد اعتراف كرد كه علم وي ، علم لدني بوده و فراتر از علوم ديگر روزگار مي باشد و چه زيبا در شعر (( تورغيل ديديلر)) اين مطلب را خود مختومقلي به نظم كشيده است.

ياتيرديم غفلتده گليب ارنلــــر                        تورغيل هايرينگدان اويان ديديلر

گوزيم آچيپ گورديم جمله جهاني                  شو دوران ده شاه مردان ديديلـر

شعرهاي ديوان مختومقلي كه خوراك فكري دوتار و سه تار نوازندگان تركمني مي باشد ، شب و روزي نيست كه اشعار وي از حلق ملت تركمن بيرون نيايد و با آن تسكين پيدا نكند ، آرامش فكري كه انسان با شنيدن اشعار وي بدست مي آورد وصف ناپذير است ، اشعاري  كه براي شنونده در همه حال نو بودن خود را حفظ كرده و مي كند.

از اهداف وي مي توان  به زنده نگه داشتن و ادبي ساختن زبان تركمني و هويت بخشيدن به اقوام پراكنده تركمن  اشاره كرد.

و بالاخره اين مرد بزرگ تركمن در سال 1210 هـ . ق (1790 ) بعد از 57 سال زندگي پر مشقت دارفاني را وداع گفته و در آغوش تربت پاك روستاي آق تقه در 35 كيلومتري غرب  شهر مراوه تپه به آرامش ابدي رسيده است.

در حال حاضر روياي شيرين هر فرد تركمني است كه از مقبره مختومقلي فراغي و پدرش دولت محمد آزادي زيارت كنند.

در پايان كلام را با سخني از سخنان رياست محترم جمهوري اسلامي جناب آقاي  سيد محمد خاتمي درباره مختومقلي فراغي مزين مي كنيم.

(( مختومقلي فراتر از يك قوم و ملت است و به كل بشريت تعلق دارد.))