در این زمان عثمانی کشوری پهناور بود که قلمرو آن در اروپا تا نزد یکی شهر و ین (پایتخت امپر اتوری هابسبورگ ) امتداد داشت، بخش عمده سرزمین های جنوب در یای مدیترانه و شبه جزیره عربستان را دربرمی گرفت، از شمال به رود دن و از شرق به مرزها ی ایران محدود بود . از منظر اروپاییان غربی این دولت مه م ترین تجلی تمدن اسلامی به شمار می رفت و دادوستد و تعارض های فر هنگی و سیاسی و نظامی با آن نقش اصلی در تکوین انگاره ای داشت که غربیان از اسلام کسب کردند. 1 برخلاف تصویری که در تاریخنگاری رسمی غرب رواج یافته ، گسترش سریع عثمانی در قاره اروپا را نمی توان تنها به عنوان یک فرایند نظامی مبتنی بر توسعه طلبی و قهر و غلبه ارز یابی کرد . در این فرایند، گروش داوطلبانه بخش مهمی از مردم اروپا به اسلام نقش تعیی ن کننده داشت وگرنه دولت عثمانی هیچگاه نمی توانست تمدنی چنان شکوفا و باثبات در سرزمین های اروپایی خود پدید آورد . گسترش عثمانی در قاره اروپا آمیزه ای است از لشکرکشی مسلمانان و حما یت همه جانبه مردم بومی از ایشان . این روندی است مشابه آن چه که پیش از آن در ایران و مصر و سرزمین های شرقی و جنوبی مدیترانه و اسپانیا و هند رخ داده و به ایجاد تمدن های اسلامی شکوفا در این مناطق انجامیده بود.عثمانیان در قبال ”اهل کتاب“ و اتباع مس یحی اهل تسا مح و تساهل بس یار بودند و این بر ای مردم اروپا، که از ستم مذه بی کلیسای رم و ح کمرانان خود رنج م ی بردند، ”موهبتی الهی“ به شمار م ی رفت. استانفورد شاو درباره گروش داوطلبانه مردم اروپا به عثمانی می نویسد:

 

عثمانی ها در رفتار با اهل ذمه یا ”اهل کتاب“- یعنی مسیحیان، یهودیان و سایر ادیانی که به وحدانیت خدا ایمان داشتند - از همان روش دیرینه اسلامی یعنیبردباری و مدارای دینی پیروی کردند . بنابراین روش، تا زمانی که اهل ذمه حکومت اسلامی را به رسمیت می شناختند و به جای انجام خدمات نظامی جزیه می پرداختند، حکومت اسلامی موظف بود از جان، مال و مذهب آنان حمایت کند. شماری از مسیحیان بالکان برای این که از مزایای مذهب رسمی کشور برخوردار شوند... به اسلام گرویدند. برای آشنایی با نقش عثمانی در تکوین انگاره غربی از اسلام بنگرید :

Norman Daniel, Islam, Europe and Empire, Edingurgh: The University Press, 1966. pp.

11-23.

2-استانفورد شاو، تاریخ امپراتو ری عثما نی و ت رکیه ج دید، ترجمه محمود رمضان زاده، مشهد : معاونت

. فرهنگی آستان قدس، 1370 ، ج 1، ص 51 

راز گسترش تمدن اسلامی در اروپا

3 -بوگومیل ها 3 در ایجاد زمینه های این موج گروش به اسلام مؤثر بودند . <این فرقه در حکومت مس یحیان مورد آزار بودند و پیروزی عثمانی ها را رهایی خود تلقی می کردند .اما هیچ کوشش مجدانه ای برای جذب آنان به اسلام صورت نگرفت.>

4-در تار یخ اروپا نمون ه ها ی فراوانی را از این موج گروش به اسلام و پذیرش داوطلبانه حکومت عثمانی می توان یافت . برای مثال، در سال 1453 بزرگان و مردم بوسنی از شاه کاتولیک این کشور، استفن، حما یت نکردند و قلعه های خود را به رو یقشون سلطان محمد فاتح گشودند و بسیاری از ایشان داوطلبانه و همزمان مسلمان

شدند. کمی بعد ، د ر سال 1457 برانکوویچ، 5 شاه صرب ها، درگذشت و وراث او حکومت خو یش را تابع پاپ قرار دادند . مردم صرب شور یدند؛ اعلام کردند که حکومت مسلمانان را ترجیح می دهند و دروازه شهرها را به رو ی قشون سلطان محمد فاتح گشودند . بدینسان، در سده های پانزدهم و شانزدهم میلادی برای مردم غیرکاتولیک اروپا عثمانی نیرویی نجات بخش به شمار می رفت. اروپا عثمانی نیرویی نجات بخش به شمار می رفت.

عثمانیان به این نقش آزادیبخش خود واقف بودند و بر ای پی روزی بر امپراتوریهابسبورگ و کلیسای رم، به عنوان رهبر جبهه صلیبی علیه عثما نی، از آن بهره می بردند .سلیمان قانو نی در نامه ای که در سال 959 ق./ 1552 م. به رهبران پروتستان اروپا نوشت ایشان را به مبارزه عل یه پاپ و امپراتور هابسبورگ و اتحاد با هنر ی دوم ، پادشاه فرانسه، ترغیب کرد. این در زمانی است که هنر ی در تلاش بر ای اتحاد با حکمرانان پروتستان آلمان 

علیه امپراتور ی روم مقدس، دشمن مشتر ک عثمانی و فرانسه، بود .1555 را - تاریخ اسلام کمبریج فشار

 عثما نی بر امپراتور ی هابسبورگ در سال های 1521 عامل مهم ی در تحکیم نیروهای رفورماسیون و پیروزی

 نهایی ایشان می خواند. در طول 3Bogomils جنبش دینی مسیحی که در سده دهم میلادی در منطقه بالکان و سرزمین های اسلاونشین ظهور کرد و فرق های به همین نام را پدید آورد. مرکز اصلی بوگومیل ها در بلغارستان بود. آموزه دینی بوگومیل ها به کشیشی به نام بوگومیل (دوست خدا) منسوب است. بوگومیل ها عهد جدید را به عنوان کتاب مقدسمی پذیرفتند ولی بخش مهمی از عهد عتیق را جعلی می دانستند. گسترش سریع فرقه بوگومیل درقسطنطنیه سبب شد که در حوالی سال 1100 میلادی به دستور حکومت بیزانس رهبران فرقه دستگیر و به اتهام کفر و الحاد محاکمه شوند و رهبر فرقه، به نام بازیل، سوزانیده شود. در سده پانزدهم میلادی بخشی از بوگومیل ها به اسلام گرویدند.

4 شاو، همان مأخذ.

5      Brankovich 

 

سده های شانزدهم و هفدهم تقو یت پروتستان ها و کالونیست ها، همانند اتحاد با فرانسه،یکی از اصول اساس ی در سیاست خارجی عثما نی بود . در دوران حاکمیت عثمانی،کالونیسم در مجارستان و ترانسیلوانی تبلیغ و

 تقو یت می شد ولی در آن بخش از مجارستان که در ز یر سلطه حکومت هابسبورگ قرار داشت مسیحیت کاتولیک حاکم بود. پیوند عثمانی با کالونیسم تا بدان حد نیرومند بود که مخالفان این مذهب آن را ”کالونو- تورکیسموس “ 6 (طریقت کالونی - ترکی ) می نامیدند. در حالی که مارتین لوتر،بنیانگذار پروتستانتیسم، عثمانی را بلایی می خواند که خداوند بر ای بیدار کردن مسیحیان فرستاده است، برخی پروتستان ها تا بدانجا در تجلیل از نقش رها یی بخش عثمانی پیش رفتند که آن را ” نشانه لطف الهی“ خواندند. ستمگری حکمرانان اروپا و بیزاری مردم از ایشان در این موج گروش به اسلام نقش بزرگی ایفا نمود . برای مثال، در سده پانزدهم م یلادی، حکمران والاشی (افلاق ) شخصی به نام ولاد سوم در اکول بود که به ”ولاد تپس “ (ولاد چهارم یخ کش) شهرت  داشت ز یرا مخالفان خود را با این روش شکنجه می کرد. عثمانی ها نیز هم این عنوان او را به تر کی به کار می بردند و او را ”قازقلو بیگ“ می خواندند. ولاد تپس در حوالی سال 1431 عضو فرقه مخفی طریقت اژدها ، 9 به رهبری زیگیسموند، شد. این فرقه را واسلاو  چهارم، امپراتور روم مقدس، و همسر دومش، باربارا چیلی، در سال 1387 بر ای تهاجم صلیبی علیه عثما نی ایجاد کرده بودند . ولاد در سال 1437 ح کمران والاش ی شد و والاش ها او را ”دراکول“ (اژدها) و پسرش ، و لاد چهارم، را ”دراک ولا“ (پسر اژدها ) نامیدند. واژه ”دراگون“ (دراکول) به معنی ”شیطان“ نیز هست و مردم بیشتر این معنا را مورد نظر داشتند . در سال 1442 ولاد چهارم در اکولا به اسارت سلطان مر اد د وم درآمد، در سال 1448 آزاد شد و در سال 1456 با حما یت نظامی عثمانی حکومت والاشی را به دست گرفت . او با مردم والاشی رفتار ی خشونت آمیز در پیش گرفت و در سال 1459 اعضای خاندان های با یار (بزرگان) را به میهمانی دعوت کرد، تمامی ایشان را به اسارت 

...................................................................................................

6Calvino-Turcismus

7P. M. Holt, Ann K. S. Lambton, Bernard Lewis [ed.], The Cambridge History of Islam,

Cambridge University Press, 1970, vol. 1, p. 329.

8Walachia, Aflagh

سرزمینی در جنوب رومانی که شهر بخارست در آن واقع است . عثمانیان این سرزمین را ”افلاق “

می نامیدند.

9Order of the Dragon

..................................................................................

گرفت و پس از شکنجه های وحشیانه به قتل رسانید. او در سال 1462 به جنگ با عثمانی برخاست و در دوران این جنگ اسر ای جنگ ی را شکنجه و در جنگل های منطقه  مصلوب می کرد. ولاد در اکولا در اواخر دسامبر 1476 به قتل رسید. 10 آبراهام (برام ) استوکر، نو یسنده ایرلندی- انگلیسی و خالق داستان معروف دراکولا ( 1897 )، شخصیتخون آشام افسانه ای خود را بر اساس داستا ن هایی آفر ید که از آرمینیوس وامبری درباره

زندگی ولاد در اکولا شنیده بود . 11 طبعاً، مردم اروپا انضمام به قلمرو دولت مقتدر و قانونمند عثمانی را بر حکومت هایی از این دست ترجیح می دادند.در سده های پانزدهم و شانزدهم م یلادی موج گروش به اسلام در م ی ان تمامی مسیحیان اروپا، اعم از کاتولیک و غیرکاتولیک، بسیار نیرومند بود و این نومسلمانان نه تنها از تمامی حقوق یک مسلمان بهره مند بودند بلکه، از طریق نظام دوشیرم ه ، 12 در ساختار سیاسی عثمانی به سرعت برکشیده می شدند. در این ساختار نه تنها تر ک ها بر

.......................................................................

10Elizabeth Miller, “Dracula: The History of Myth and the Myth of History”, in:

http://www.ucs.mun.ca/~emiller/vladjotd.htm;

Benjamin H. Leblanc, “Vlad Dracula: An intriguing figure in the fifteenth century”, in:

http://members.aol.com/johnfranc/drac05.htm

11-در دهه 1970 حکومت کمو نیستی روما نی کوش ید تا ولاد دراکولا را به عنوان ”قهرمان ملّ ی“ مبارزه

علیه ”اشغالگران عثما نی“ مطرح کند . امروزه قلعه دراکولا یکی از جاذبه های توریستی کشور روما نی

است.

12-دوشیرمه در اصل به معنا ی یک پنجم (خمس) است. به نظام ی اطلاق م ی شد که بر ای گز ینش بهتر ین

جوانان متعلق به خانواده های جد یدالاسلام مس یحی و آموزش و تر بیت ایشان با هدف تص  دی مناصب

نظامی و ح کومتی وضع شد . این س یستم از زمان با یزید ا  ول آغاز شد و در زمان مراد دوم و محمد دوم

کاربرد عام یافت. دوشیرمه یک نظام اجبار ی نبود ب لکه مز یت محسوب م ی شد. طبق مدار ک موجود،

والدین مس یحی یا مسلمان ح تی رشوه پرداخت م ی کردند تا فرزندا ن شان شامل دوش یرمه شوند . مردم

بوسنی، پس از گروش دسته جمعی به اسلام، در پیمان خود با سلطان محمد دوم خواستار آن شدند ک ه

نظام دوشیرمه آنان و فرزندا نشان را شامل شود. یهودیان و ارامنه از دوشیرمه معاف بودند. (شاو، همان

206 ) این س یستم نخبه گزینی عثما نی در سده هفدهم به انحطاط کشیده شد و - مأخذ، ج 1، صص 205

دوشیرمه ها به جناح های رقیب و متخاصم تقسیم شدند. اعتراض به فساد رایج در میان نخبگان دوشیرمه

یکی از علل شور ش های جلالی بود. عثمان دوم به مبارزه با نفوذ نخبگان دوشیرمه پرداخت و کوش ید

به جای ایشان نخبگان جد یدی از مردم تر ک آناتو لی را بر کشد. به این دلیل است که استانفورد شاو او

را پیشگام اقدامات تر ک گرایانه ای م ی داند که سه سده بعد مصطف ی کمال پاشا (آتاتور ک) پرچمدار

( آن شد. (همان مأخذ، ص 332

.......................................................................

سایر اقوام برتر ی نداشتند بلکه مسلمانان اروپا یی، به دلیل شا یستگی خود، به سرعت به صاحبان واقعی دولت عثما نی بدل شدند . جوزف هامر پورگشتال، مورخ نامدار اتر یشی، می نویسد: اغلب کارگزاران دولت عثما نی مسیحیان نومسلمان بودند و وزرا و سرداران بزرگ دوران سلیمان و سلیم، که عثمانی را به برتر ین درجه بزرگی و جلال رسا نیده و مدت ها در اوج شو کت حفظ کردند، همه اروپا یی بودند . از ده نفر صدراعظم های آن عصر

هشت نفر مسیحیانی بودند که به اسلام گر و یدند. ابراهیم پاشا 13 و خصی سلیمان پاشا یونانی، ایاز پاشا و لطفی پاشا و احمد پاشا آلبانیایی، سمیزعلی پاشا و پرتو پاشا و هرزک اوغلو و دو کاچین اوغلو اهل هرزگوین (هرسک)، رستم پاشا و برادرش سنان پاشا و فرهاد پاشا و احمد پاشا و داوود پاشا آلبانیایی و کروات بودند . محمد پاشا سوکولی، صدراعظم نامدار دور ان سلیمان و سلیم دوم، و وز یر مصطفی پاشا و پهلوانان سرحددار خسرو پاشا و اولاد یحیی پاشا و ییلاق مصطفی پاشا و زال محمد پاشا و لله مصطفی پاشا و محمد بیگ و

 بالتاچی احمد پاشا و تمرعلی پاشا و صو فی علی پاشا اهل بوسنی بودند . حسن پاشا حا کم یمن و خصی جعفر پاشا روس بودند. اغلب امر ای دریایی عثما نی نیز، که سا لیان مدید دولت های مسیحی اروپا را به هراس می انداختند، مسیحی نومسلمان و بیشتر یونانی و مجار و کروات بودند . 14 نقش فائقه مسلمانان مسیحی تبار اروپایی را در اداره دولت عثمانی در سده ها ی هفدهم و هیجدهم نیز می توان دید. خاندان کوپرولو، که در نیمه 

دوم سده هفدهم دولت عثمانی را بار د یگر به اوج شکوفایی و اقتدار خو یش رسانیدند، آلبانیایی بودند .

 بسیاری از صدراعظم های عثمانی در این دو سده آلبانیایی، کروات، بوسنیایی، صرب، یونانی، گرجی، ونیزی،

ابخازی، 15 ارمنی 16 و روس 17 بودند.

.................................................................

13 -برخ ی مورخ ین ابراه یم پاشا را روم ی یا کروات م ی دانند و برخ ی بدون این که ملیت او را ذکر کنند

تنها به اصل ”فرنگی“ او اشاره کرده اند. (اسماعیل حق ی اوزون چارشلی، تاریخ عثمانی ، ترجمه ایرج

( نوبخت، تهران: انتشارات کیهان، 1369 ، ج 2، ص 381

14-[جوزف] هامر پورگشتال، تاریخ امپراطو ری عثما نی، ترجمه م یرزا ز کی ع لی آباد ی، تهران : زری ن،

. چاپ اول، 1367 ، ج 2، ص 1142

15-ملک احمد پاشا، سیاووش پاشا و ترخونچی احمد پاشا ابخازی بودند.

16-بر ای مثال، خلیل پاشای ارمنی (متوفی 1628 )، صدراعظم مراد چهارم، <به اعتقاد مسلمانان و فرنگی ان

( یکی از مسلمان های بارحم و باعدل و باانصاف بود.> (هامر پورگشتال، همان مأخذ، ج 3، ص 1911

راز گسترش تمدن اسلامی در اروپابه رغم این واقعیات، ترسیم عثمانی نه به عنوان یک دولت ریشه دار و کهن اروپایی،که هم از نظر جغرا فیایی و هم از نظر برخی سنن فرهنگی و سیاسی وارث امپراتوری روم شرقی (بیزانس) به شمار می رفت و از مد یریت نخبگان اروپایی و نیمه اروپایی 18 در تمامی سطوح برخوردار بود، بلکه به عنوان یک قدرت بیگانه سلطه گر و مهاجم ”ترک“ ی ا”مسلمان“، سنتی غیرعلمی و تعصب آمیز است که در تار یخنگاری رسمی غرب رواج فراوان دارد.

.............................................

17 بود ( احمد پاشا، صدراعظم احمد سوم، روس . (هامر پورگشتال، همان مأخذ، ج 4، ص 2928

پیش تر، نگارنده دربارۀ لشکرکشی طارق بن زیاد به شبه جزیره ایبری، در اوائل سده هشتم میلادی، و گروش مردم این سرزمین به اسلام چنین گفته بود:

آنچه رخ داد یک انقلاب اجتماعی سترگ بود و ربطی به کشورگشایی نداشت. طارق کاری جز گشودن راه برای مردمی به ستوه آمده نکرد . راز شکوفایی سریع و حیرت انگیز تمدن اسلامی اندلس در این است. معماران واقعی

این تمدن همان مردم بودند نه مهاجرین مسلمان که هماره اقلیتی ناچیز به شمار می رفتند. این داوری در مورد گسترش سریع عثمانی در قاره اروپا نیز صادق است.

18- سلاطین عثما نی، طبق سنت سلجو قیان روم، به وصلت های فراوان با اروپاییان دست زدند تا بدان حد

که از نظر نژاد ی نیمه اروپا یی به شمار می رفتند. نیلوفر خاتون، همسر ز یبای اورخان بیگ (غاز ی)،دختر امیر یونانی یارحصار بود و نام یونانی اش ”لوتوس“ (به معنی نیلوفر). این زن مادر سلطان مراد اول و نیای مادری سلاطین بعدی عثمانی است.

19- شهبازی، زرسالاران یهودی و پارسی، استعمار بریتانیا و ایران، ج 1، ص 480