بنیاد مختومقلی فراغی

آرا و گرايشهاي خاص : اسكندر بيك منشي در تاليف كتابش براي گاهشماري اعتباري ويژه قائل شده و براين باور است كه شيوه نويني را در اين زمينه ابداع نموده است و در اين باره مي نويسد: ((اگر به روش اهل تاريخ سنه هجري راكه مبدا آن به عرف عرب اول ماه محرم است منظور دارد اكثر اهل عجم نمي فهمند زيرا كه در ميانه اتراك و اهل عجم مبدا سال نوروز سلطانيست كه اول بهار عالم آراست و تا انتقضاي چهار فصل كه نوروز ديگر مي شود يك سال است و ماه محرم در عرض سال تركي واقع مي شود و تواريخ كه ارباب استعداد به جهت وقايع عظيمه روزگار در رشته بلاغت انتظام مي دهند با سال تركي مختلف است . بعضي موافق سنه سابق هجري وبعضي مطابق سنه لاحق است يعني يكي كم است يا زياد. چون ذره حقير ملتزمست كه اين نسخه عالم آرا از غوامض و مشكلات بري و عام فهم وخاص پسند باشد نظر از آن اختلاف پوشيده به سال تركي كه عام فهم تر است قرار دادكه هم مستخبران احوال را دانش افزا باشد وهم برسالكان جهانداري روشن گردد كه در عهد خلافت اين يگانه دوران در هر سال چگونه قضايا روي دا ده است.))

      ويژگي اثر : در احوال و اعمال پادشاهان صفوي, از آغاز تا مرگ شاه عباس اول.اسكندر بيك اين كتاب را در سال 1025 ق به مناسبت سي امين سال سلطنت شاه عباس نوشت.تاريخ عالم آراي عباسي اثر اسكندر بيگ منشي تركمان، احوال واعمال شاهان صفوي و حوادث مهم آن دوران از آغاز تا مرگ شاه عباس را در بردارد. اهميت اين كتاب به اين سبب مي باشد كه مولف خود در متن بسياري از حوادث بوده است و در مواردي كه از ديگران نقل قول كرده براي موثق بودن راوي اهميت فراواني قائل شده است. جلد اول اين كتاب مشتمل برحوادث، وقايع و وصف دوران پيش از شاه عباس مي باشد و با اينكه ذكر اين وقايع براساس احوالات شاهان بيان شده به ذكر تاريخ دقيق برخي از وقايع مهم مي پردازد. در جلد دوم و سوم اين كتاب، دوران حكومت شاه عباس بر اساس گاهشماري تركي(دوازده حيواني) ومطابقت هر سال تركي با سالهاي هجري قمري تاليف شده است. گاهشماري تركي كه در اكثر منابع دوره صفويه با آن روبرو مي شويم مورد توجه ويژه نويسنده عالم آراي عباسي بوده است. وي سال تركي را (عام فهم و خاص پسند) (پي نوشت 1: تركمان، اسكندر بيگ، تاريخ عالم آراي عباسي،ج2، چاپ سوم، تهران، امير كبير،1382، ص379) مي داند. اين گاهشماري با مغولان به ايران آمد، ابوجعفرنصيرالدين طوسي دانشمند و سياستمدار بزرگ معروف به خواجه نصير الدين گاهشماري را در تاريخ ايلخاني كه در رصد خانه مراغه تنظيم شد وارد كرد و پادشاهان صفوي و قاجار آن را وارد تقويم رسمي كردند. (پي نوشت 2: بيرشك، احمد، گاهشماري ايراني، تهران، بنياد دانشنامه بزرگ فارسي،1380، ص599) سالهاي تركي براساس يك دوره دوازده ساله به نام دوازده حيوان تشكيل مي شوند. اسامي اين سالها عبارتنداز: ((سيچقان ييل(سال موش)، اودييل(سال گاو)، بارس ييل(سال پلنگ)، توشقان ييل(سال خرگوش)، لوي ييل (سال نهنگ)، ييلان ييل (سال مار)، يونت ييل (سال اسب)، قوي ييل(سال گوسفند)، بيچي يا پيچي ييل(سال ميمون)، تخاقوي ييل(سال مرغ)، ايت ييل(سال سگ)، تنگوز ييل(سال خوك).)) (پي نوشت 3: همان)

ماخذ: پایگاه اطلاع رسانی  بنیاد ایران شناسی