محمدبايرام خانينگ نسبي ، نأچه پشت دن سونگ علي شکر بگه يتشیور. اول ترکمن لرينگ «بهارلی» طايفه سينا دگیشلي بوليپ، اونينگ باباسي علي شکر بگ « غارا غويونلی» لار سلطنت اده ن دورده ، کتته حکمران لاردن بيري بوليپ،  همدان، دينور و کردستان اطرافيندا کوپ اقطاع لاري بار اکن. حاضرکي ايران دأکی «اليشتر» ياکه «الشتر» انه شو شخصيتينگ آدینا غوييلان دير.[1]

غاراغويونلیلار دودماني، امير تيمور وختيدا دا آذر بايجان ده محلي حاکميته ايیه تيلر، اما اولار آخیردا تيمور دن شکست اييپ، پادشاه لاري قره يوسف و باشقه حکمدارلاري بيرقانچا ييل مصره پناه ايلتيب، وشول یرده یشاپ دیرلار ، اما امير تيمور وفات  ادندن سونگ قره يوسف آذربايجانا غايدیپ کيليب، شو ساحه دا بير دولتينگ اساسيني غويیپ دیر. اولارینگ پايتختي «تبريز»  شهري اکن . قره يوسف  آزـ آزدان قدرت آرتديريب، آز وختدا  بو منطقه دا کتته گویجه آيلاندي. قره يوسف دن سونگ اونينگ اوغلي ميرزا جهان شاه، عراق، ديار بکر، اصفهان، فارس و کرماني هم اوز قلمروينا غوشدي. حتي جهان شاه، ابوسعيد تيموريني شکست بريب، هجري  863 نجي ييلدا وختلایینچا هرات شهري ـ تيموري لرینگ پايتختيني هم اله آلیپ تی.
 اما شو وختدا ايرانينگ گون باتار طرافیندا ينه بير قدرت اورتا گيليب، قره غويونلیلار بيلن رقابتا باشله دي. بو قدرت «آق غويونلی» لار دودماني تی. بول سلسله اگرچه غارا غويونلیلار بيلن غارینداش تیلار، اما اولرينگ  پادشاه سي «اوزین حسن» جهان شاه بيلن گوره شيپ، آخردا، اوني اوروشده اولديريب، غره غويونلیلار حکومتيني سقوط بردي. غره غويونلیلار سلسله سي سقوط ادیشي بيلن اولارينگ حکمرانلاری داش ـ تواره گه متواري بوليپ ، شو جمله دن علي شکر بگ هم بيرقنچا ييللاپ اوزین حسن بيلن عراق و فارس ده تارتيشو لار ادیپ، فارس اطرافيندا وفات اتدي . اونينگ اوغلي پيرعلي بگ و آخدیقلاری يارعلي بگ (بايرام خانينگ آتا سي) سلطان حسين بايقرا نينگ دربارينا ـ هراتا گلديلر و شو يرده بير قنچا  ييل خدمت اتدیلر. شو ييل لاردا بايرام خانينگ آتاسي بدخشاناحاکم ادیليپ تعيين لاندي. معلومات لرا گورأ ، ميلادي 1500 نجي ييل دا شول يرده «بايرام خان» انه دن بوليپ دير، شونينگ اوچین بعضي منبع لرده اول «بدخشانلی» لقبي بيلن هم  مشهور دير.
 شول ييل لاردا صفوي لرينگ پادشاه سي ـ شاه اسماعيل ايران دا قدرتا يتيب، اؤزي نينگ قلمروینی گینگلیورتی و تيموري لرينگ آخيرقي پادشاه سي ـ سلطان حسين بايقرا غارريپ غالان تی. ينه بير طرفدان شيباني  دودماني نينگ باشلایجیسی ـ محمدخان شيباني بو وختدا ماوراألنهرينگ اکثر يرلريني ايیه لاب، خراساني هم آلماق مقصدی بارتی .
 شيباني خان تيموري شاهزاده لاري ایچینده ظهيرالدين محمد بابر، اونگه تاب گتیریپ بیلمأن، فرغانه ولايتیني تاشلاپ، آمو دريا دان اؤتيپ قندوز شهريني خسروشاه ديه ن حاکمينگ الندن آلدي. شول وخت بايرام خانينگ آتاسي يارعلي بگ هم بابرشاه غا تسليم بوليپ اونينگ قشونينا غوشيلدي و خسرو شاه بولسا هراتا پناه ايلتدي. ظهيرالدين محمدبابر شاه، کابل و غزنيني آليپ، اوز قلمروينی گینگ ادندن سونگ، يارعلي بگی غزنا حاکم ادیپ تعيينلادي . بعضي محقق لارينگ يازيشيچا، بايرام خان شول وخت غزني دا انه دن بولیپ دیرـ ديب هم يازیورلار. ولي بو مسأله بللی دأل دير. بايرام خانينگ آتاسي نأچه ييل سونگ غزني دا وفات ادیپ و اونينگ ماشغالاسی بلخ شهرينه گلیور، چونکه بلخ دا، بايرام خانينگ دایی لاريندان بيري ياشایور اکن. شودیپ، بايرام خان، ياشليغيندا بلخ شهرينده ياشاپ، اون آلتي ياشيناچا شول شهرده اوقاپ دیر و متداوله علملري بلخ ده مشهور عالم لاردن اوره نیپ دیر.
سونگ اون آلتي ياشيندا بابر شاه نينگ اوغلي نصيرالدين همايونينگ در بارينا باريپ، خدمتا باشلاپ دیر. شول ييل لاردا همايون ميرزا آتا سي  طرفيندان بدخشانينگ والي سي اکن. همايون، ياش بايرام خانينگ علم اوقيشینا و نظامي فنلري اوره نيشینه یخشی گؤزغولاشیق اتیور . شودیپ، بيرام خان همايون ميرزانينگ قشونيندا کتته مقام لرا يتشیور.
ظهيرالدين محمدبابر شاه وفات ادن ده، همايون ميرزا، بدخشاندا اکن، اونينگ بیلن بیرلیکده محمدبايرام خان هم هندوستانا باريپ، همايون آتا سي نينگ جايينا اوتیریور. شول وخت لردا همايون شاه، اوني، اوغلي ـ جلال الدين محمد اکبرينگ «آتاليغي » اديپ تعيين لایور. خان خانان، شهزاده اکبر بيلن پنجاب ولايتيده بوليپ، اونينگ يخشي تربيه گؤریشین ده کتته نقش اوينایور و شهزادانی هر طرفلایین تربيه اتیور.
بير قنچا ييل اوتيشي بيلن، شيرشاه سوري، راجپوت هندیلري بيلن بيرله شيب همايونا غارشي شورش اتیور. همايون بيلن محمدبايرام خان کوپ تجربه لي رقيبي شيرشاه سوري دن شکست اييپ، پادشاه بيرطرفا و بيرام خان باشقه بيرطرفا غاچيپ، لشکر لري توزیور. بير گزه ک محمدبايرام خان «مالوه» طرفينا باریون وختي تؤتأندن شيرشاه سوري  بيلن دوچار گلیور. شيرشاه اونگا حرمت گؤرکزیپ، بايرام خان دان اوز قشونينا گیریشی خواهش اتیور و اوني لشکر باشي ادیشینی وعده بيریور. اما  خان خانان بو پيشنهادي رد اتیور. ملاقات نينگ سونگينده، شيرشاه آيتیور: « هرکيم اخلاصلي بولسا اشتباه اتمه یور! » بایرام خان دررو جواب بیریور: « بلی، هرکیم اخلاصلی بولسا اشتباه اتمه یور!» بوسوزيندن مقصدي بو تی که من اؤز ولي نعمتيم دان  گچیپ بیله یورین . شؤدیپ بيرام خان بير قنچا آيلاپ سرگردان ليکده يوریور. آخر، همايون ميرزا سند ولايتيندا ميشین ـ ديه ن خبري ايشيتب هجري 950 نجي ييلينگ محرم الحرام آييندا سند درياسي نينگ کناريندا همايون شاه بيلن گؤریشیور. شول وخت، ارغوني لار بیلن همايون شاه نينگ لشکر لرنينگ اراسيندا غضبلي سواش لر گیتیور اکن . شونده بايرام خان هم سواشه بيل باغلاب ، دشمانينگ اوستينه چوزه یور. همايون لشکري گويا بير غيبي کمک گلن یانی دشمانينگ اوستينه هجوم ادیپ، اولري شکست بریورلار.
همايون پادشاه شيرشاه سوري دان ینگیلمه گینی، اوز ايناغا لارنينگ بي اتفاق ليگيندن بيليب، اولاري بیرلشدیرجک بولیور. ولي بول ايش نتيجه برمه یور، اول محمد بايرام خانينگ مصلحتي بيلن ايران طرفا يول آليپ، اول اولکانينگ پادشاه سي ـ تهماسب ميرزا دن کمک آلماقچي بولیور. شول سفردا همايون بيلن کميندن يتمش گيشي بییک شخصيت لرهمراه ليق ادیب، اولارینگ اينگ دييرلي سي محمدبايرام خان  تی .همايون ميرزا، اؤزي بارمازدان أونگ بايرام خاني سفير صفت دا ایبریور. اول ديپلوماتيک ايشلري يخشي بجره ريب، همايونی ايران پادشاه سي نينگ یانینا آليپ باریور. ايکي پادشاه نينگ اورته سيندا ملاقات باشلانیور و آخرده شاه تهماسب، همايون ميرزا غه مادي کمک لر برمأنه سؤز بریور.
محمد بايرام خان ايران دا بولان چاغيندا کوپ دانشمندلر، شاعرلار، هنرمندلر بيلن تانيشيپ، صحبت اتیور. و وعده بریور که هندوستاني یانگاداندان آلاندان سونگ، اولاري هندوستانا چاغیریور.
همايون ميرزا ايران دان غايدیپ حاضرکی افغانستانا گلیور و بيرام خاني اؤزي نينگ سپه سالاري صفتيندا تعيين ادیپ  1552  نجي ييلی قندهاري آليب اون مينگ گيشي بيلن کابله گلیور و بيرام خاني بولسا قندهارا والي تعيين لاب، اوني شول يرده غالدیریور. همايون ميرزا کابلي  آنگساتليق بيلن آليپ بابرشاه نينگ ماشغالا اعضا سي وتورت ياشار اوغلي جلال الدين اکبري نجات بيريپ، نذر و خيرات لر اتیور.
محمد بايرام خان قندهاري فتح اديش واقعه سي حقيندا فارسي ديلينده برقطعه يازيپ، همايونا اوزاتیور، شول قطعه شو دير:
باز فتح غريب روي نمود             که دل دوستان از آن بگشود
شکر الله که بـــاز شادانيم              بر رخ يار و دوست خندانيم
دوستان را بکام دل ديديم              ميــــوة بـــاغ فتح را چيديم
روز نوروز وبيرم است امروز           دل احباب بيغــم است امروز
شاد بـــــادا هميشه خاطريار         غم مبادا نصيب، يـــارو ديار
همه اسباب عيش آماده است          دل بفکر وصالت افتاده است
که جمال  حبيب کي ببينيم؟            گلي از باغ وصل کي چينيم؟
گوش خرم شود زگفتـارت             ديده روشــن شود زديـدارت
در حريم حضـور، شـاد بهم           بنشينيــــــم خــرم و بي غـــم
بعداز آن فکر کار سند کنيم           عزم تسخير ملک هنــــد کنيم
فکر تدبير کار و بــار شــود           سير کشمير و آن ديــــار شود
هردر بسته اي گشاده شــــود          هرچه خواهيم از آن زياده شود
هرچه خواهيم از زمان و زمين       وانچه خواهيم، از مکان و مکين
يـــا الهي بمــــا ميســــر کن            جملــــه آفـاق را مسخرکن
خان خانان قندهار دا بولان وختي، همـــايون پادشاه طرفيـــندان شول آشاقداقی رباعي گلیور:
اي آنکه انيس خاطر محزوني                  چون طبع لطيف خويشتن موزوني
بي ياد تو نيم من زماني هرگز                 آيا تو به يــــاد من محزون چوني ؟
بايرام خان في البديهه شو رباعي بيلن جواب غايتاريب ایبریور:
اي آنکه به ذات سايه بيچــوني            از هرچــــه ترا وصف کنم افزوني
چون میدانی که بیتو چون گذرد           چون میپرسی که در فراقم چونی؟
همايون پادشاه کابلي فتح ادندن سونگ، جلال آباد، تخار و بدخشاني هم دو باره تصرف اديپ، هندوستانا هجوم ادیشه تيارليق آلیور. بناءً محمد بايرام خاني قندهار  دان دیلتیور و اوزينه سپه سالار تعین اتیور. خان خانان بو سفرده همايون شاه قشوني نينگ سرکرده سي صفت دا اهلی اوروش وسواش لرده فتح وظفر غازانيپ، دهليه چه يورش اتیور و همايون ميرزا دهلي تختينا یانگاداندان اوتريشی اوچین زمينه تيارلایور. شودیپ، همايون ميرزا ایکینجی گزه ک هندوستان تختینا اوتیریور. اما بير قنچا وخت اؤتمأن، تصادفاً همايون میرزا قصرينگ اوستیندن يقيليپ، غاتی مجروح بولیور و بير نأچه گوندن سونگ وفات اتیور.
همايون پادشاه اولنده ، بايرام خان شهزاده جلال الدين اکبر بيلن لاهور ده اکن. بايرام خان اون تورت ياشار جلال الديني آتا سي نينگ اورنينا پادشاه ديپ اعلان ادیپ دهلي شهرینه باریور.
شول واقعه 963 نچي ييلينگ ربيع الاول آييندا يوز بيريپ، جلال الدين اکبرينگ پادشاه ليغي بير کتته محفل آرقالي رسماً اعلان ادیلیور. شول تاريخ دان يوردينگ سياسي ـ اداري ايشلري هم شخصاً بيرام خانا تابشريلیور. خان خانان بولسا دولتي يخشي دولاندیریش اوچین جان و دل دن کوشش اتیور.[2]
جلال الدين اکبرينگ سلطنتي نينگ بيرينجي ييل لاريندا شيرشاه سوري نینگ اوغلي (عادل شاه) هندولرینگ « هيمو» آتلي سرداري بيلن بيله له شيب دولته غارشي غوزغلانگ توریزیور. اولر بيرنجي دن آگره و دهلأچه چوزيپ، تصرف اتیورلار. اکبر شاه نينگ  مشاور لاري پادشاه شول وخت ده سواش اتمأن. کابل طرافا ایزا سویشمأنی مصلحت بری.رلار ، اما بيرام خان موني قبول اتمأن، پادشاه ني دهلي ده دوریزیپ مقاومت ادیشی معقول بیلیورو یاش پادشاه هم بو مصلحتي قبول اتیور. بايرام خان باشچي ليغيندا ميلادي 1556 نجي ييلينگ بهار فصلينده «پاني پت» ميدانيندا ائتلافي گویجلر بيلن اوروش اتیور. نتيجه ده بايرام خان ينگيب دهلي و آگره شهر لریني یانگاداندان اله آلیور. بو اوروش دا «هيمو» ديه ن سردار اؤلیپ، عادلشاه بوسا غاچيپ گیتیور. شوندان سونگ بايرام خانينگ حيثيت و اعتباری تابارا يوقاري گیدیپ، جلال الدين اکبر اونگه «خان خانان» منصبيني بریور و حتي سلطنتي نيابتيني هم اونگا تابشيریور.
جلال الدين اکبر، بايرام خانينگ اوستي بيلن همه غنيم لارينی ينگيپ، قلمرويني گینگلتیور و هندوستان ده بيیک تيموري لر امپراطورليغيني دیکله یور. خان خانان اکبر شاه نينگ فرمانيندان بويين قاچيریان بعضي سرکرده لري زور بيلن و بعضي لرينی بولسا سياست و تدبير بيلن دولته غوشیور.
استاد ذبيح الله صفا، خان خانان  باره ده شويله يازیور: « بايرام خان اولی گيشي تی، اول کورگاني سلطنتي نينگ پايه لاري استوار بوليشي اوچین دخالت و تاثير گورکزدی، اول بيیک مرتبأ ، قدرت و ثروته يتشيه ن تی. شو سبب دن هندوستانينگ تاریخچی لاري اوندان کوپ سوزلأپ دیرلر. اما اونينگ اوستونلیک لري بير اوروش ده دأل، بلکه باشغه گریم لرده، شاعر لري تربيه اديش ده، علم و ادب  اهليني حمايت اديش ده ، هند گورگاني لارنينگ حکمدارلارینا سرمشق تی.  ايران دان باران شاعرلار، عالم لار و هنرمندلري تشويقادیش ده مبالغه اتیورتی. کوپ شاعر لار اونينگ چاقیلیغی بيلن هندوستانا بارديلارو بايرام خان اولاري يخشي غارشی آلیورتی».
زمان گچيشي بيلن بايرام خان بیلن جلال الدين اکبرينگ اورته سيندا کابیر گپ گزدیریون لارينگ دسيسه سي سببلي کدورت پيدا بولیور .اونينگ دشمن لاري امپراطورا بيرام خاني يامانلاب، گويا کودتا اديپ اؤزي قدرتا يتمکچي ديپ ـ دسيسه لر اتدیلر .شول وخت هندوستان دا عجيب ـ غريب حادثه لر هم يوز بردي. بعضي اميرلر وحکمدارلار غوزغالانگا باشلادیلار. امپراطور اکبر، بو ايشلرينگ همه سيني بايرام خان دن گوردی. بايرام خان اکبرشاه حضورينا باريپ همه گپ لري دوشیندیریشه کوشش اتدی؛ اما امپراطور اوني حضورينا قبول اتمه دی. بايرام خان امپراطورينگ شول برخورديندان غاتی اؤکه لأپ، سلطنت ينگ همه ذات لارينی : علم، نقاره وامارت ديوان لاریني حسينقلي خان ذوالقدر دان شاه حضورينا اوزاديپ، استعفا بریور و حجا گیديش اوچین یولا دوشیور. اکبرشاه اونينگ حجا گیديشينه موافقه ادیپ، خان خانانینگ همه امتياز لارينی منعم خانا تابشيریور. شوندان سونگ بايرام خان حج گیديشه تصميم آليپ، گجرات اوستي بيلن سفرا باشلایور. اما پيرمحمد شيرواني ديه ن گيشي  بيرآز گویچ بيلن اوني ایزارلایور، بايرام خان بولسا بو لشکري گويا امپراطور اوني يوغادیيش اوچین اوزادان دیر ديب، دوشینیور. بناءً اول حج گيتيش دن منصرف بوليپ؛ سواش ميدانینا چيقیور و آز سانلی آدملاری بيلن پيرمحمد شيرواني نينگ لشکريني شکست بيريپ، تار و مار اتیور. خان خانان شول حادثه دن سونگ «سواليک» ديه ن، داغليق منطقا باريپ يتیشيور . بيرقنچا وخت دان سونگ اکبرشاه نينگ شخصاً اؤزي شويره گليب، ايکي طرفدان اوروش باشلانیور. خان خانان «منينگ عمريم ايل ـ اولیسينگ اوليشینه و تباه بوليشينا دگمه یور» ديب، عفو و او تنیچ سوراپ، جمال خان ديه ن آدميني شاه نينگ حضورينا اوزاتیور. امپراطور اکبر بولسا مشهور سرکرده سي منعم خان و خواجه جهان یانی مشهور شخصيت لري بايرام خانينگ یانینا اوزاديب، اونگا تسلي بريب یاراشیغا چاغیریور. اولر بايرام خاني شاه نينگ حضورينا آليپ گليپ، خان خانان پادشاه طرفيندان غیزغين غارشی آلینیور. بيرام خان بولسا ايکي گون دن سونگ حج گیديشه رخصت آليپ سفرا باشلایور وگجرات ينگ «نهرواله» ديه ن جاييندا قنچه گونلأب استراحت اتیور. شول يرده، بيرگون «مبارک خان نوحاني» ديه ن آدم بايرام خانينگ حضورینا گلیور. اول بايرام خان بیلن سلاملاشان حال دا ناگهان حمله ادیپ غافلليقدا خنجر بيلن بيرام خاني زخمي اتیور و شو سببلي دنيا دان اوتیور. خان خاناني شيخ حسام الدين مقبره سي نينگ يقينيدا وختلایینچا دفن اتیورلار. اونينگ ياران لاري بولسا اولندن دن سونگ دارغایورلار. بول فاجعه لي واقعه هجري 968 نجي ييل ينگ جمادي الاول آيي نينگ اون تؤردینجي گوني يوز بيریور.
خان خانان بايرام خانينگ وفاتي حقيندا مشهور شاعر، قاسم ارسلان مشهدي شونينگ یالی يازیپ اکن:
بيرام به طواف کعبه چو بست احرام        در راه شد از شهادتش کار تمام
در واقعـــــه هــاتفي پي تاريخ اش           گفتا که : «شهيد شد محمدبيرام»
                                                                                   968 هـ ق
سونگ بايرام خانينگ جسديني دهلي گتیريپ شيخ نظام الدين اوليا زيارتي نينگ غاپداليندا دفن ادیپ دیر لر، اما اوچ ييل دان سونگ اونينگ وصيتينه گورأ حسين قلي خان نينگ کوششي بيلن  خان خانان نينگ جسدينی مشهده گتیريپ امام رضا رضي الله تعالي وعنه نينگ زيارتي نينگ يانيندا توپراغا تابشيریپ دیرلار.
امپراطور اکبرشاه, خان خانان اوله نیندن نهايت دا تأسف و غمگين بولیور. اونينگ فاميليني اوز حضورينا ديله ديب، بايرام خانينگ اوغلي عبدالرحيمي اؤز درباريندا آیراتین روش ده، شهزاده لار قطاريندا تربيه اتیور. اونينگ اوغلي ـ عبدالرحيم خان کتته بولاندان سونگ بییک منصب لارا سزاوار بولیپ؛ آتاسي نينگ همه امتياز لاريني اونگا تاپشیریورلار.
آيتيب اؤتنمیز یالی، هندوستانينگ گورگاني پادشاه لاری، غربي تاريخچي لار و هندي مولف لرنينگ تعبيري بيلن آيداندا «مغول اعظم» ادبيات، هنر و مدنيته عشق وعلاقه گورکزه یپ، اوز دربارلاريني شاعرلار، دانشمندلر و هنرمندلر بيلن بزأن اکنلر. بابرشاه و اونينگ ميراث خوارلاري : ناصرالدين همايون (937 ـ963 هـ ) جلال الدين اکبر  (963ـ 1014 هـ) نور الدين جهانگير (1014ـ1037هـ) شهاب الدين شاه جهان (1037ـ 1068هـ)  و باشغا اون لارچه شاهزاده لار، سپه سالارلار و شول دربارينگ حکمدارلاری نينگ کوپچيليگي علم ومعرفت و هنر و ادبيات ينگ بيیک مشوقي  تیلار. بو سياسي ـ نظامي شخصيت لارينگ اکثري، اؤزلري هم شاعر و يازیجي بوليپ و ياهم شعر و ادب ينگ علاقمندلري تیلر. شو شخصيت لارينگ آراسيندا هندوستان گورگانيلر امپراتورليغي نينگ سپه سالاري ـ خان خانان محمد بايرام خان اؤزي نينگ، معرفت پرورليک، شعر دوستليک  و شاعر و هنرمند و عالم لاري حمايت اديشي بيلن يوقاري اورون اییه له یور . اول اؤزي هم شاعر و فاضل گشي بوليپ شاعر لار و دانشمند لري نهايت ده حمایت اتیور اکن. اونينگ بيلن شو ساحه دا یالنگیز امپراطورينگ اؤزي ـ جلال الدين محمداکبر برابرليق اتیورتی. عجيب يري شوندا که شول ايام دا ، شاهنشاه و اونينگ سپه سالاری شو عرصه ده رقابت اتیورتیلار. اولرینگ هربيري دربارلاريندا کوپ رأگ شاعر لار جمع له نيب، محفل لر غوريشني خواهلایور اکنلر. تذکره يازوچيلر نينگ يازیشلاريچا، اولرينگ دربار لاريندا اونلارچا شاعرلار بوليپ، اولار دان معاش و بخشش آلراکنلر. شول جمله دن: نظيري نيشاپوري، منظري سمرقندي، سهمي بخارايي، مولانا هاشم سياخي دهلوي ، محمدقاسم اسيري، تناوي ابهري، هميشه بيرام خان درباريندا بوليپ اونينگ حمايتيندان برخوردار اکنلر. منظري سمرقندي ديه ن شاعر، بايرام خانينگ فتوحاتي توغرسيندا، شاهناما منگزه دیپ بير مثنوي هم باشلان اکن که غوتارمان غاليب دير.
خان خانان بايرام خان طرفيندان، شعر و ادبيات وهنره بولان بو حمايت لار، در حقيقت، گورگانيلر سلسله سينه بير گؤرلده صفتيندا تی. گلجککی پادشاه لار، اميرـ حکمدار لارا هم بيرام خانينگ بو کارنامه لاري نمونه و مثال حيثينده بوليپ ، اونينگ اوغلي عبدالرحيم خان خانان و باشقه حکمدار لار و دولت حاکم لري اونينگ يوليني مدنيتي اوسديرش ساحه سيندا دوام بيریپ دیرلر. مولف لر نظريندان، بيرام خانينگ اينگ فضيلتلي ايشلريدن بيري شاعر لار، هنرمندلر و دانشمندلري مال و نعمت بيلن تشويق ادیشي و ايران، خراسان، ماوراألنهر دن اون لارچا شاعر  و عالم لاري هندوستانه چاغیريب، اولرا علم و هنر و ادبيات ساحه سيندا دييرلي ايش آليب باريشا زمينه لر تيارلانی دير. اونينگ شو ايشلري اوز روزگارينده باشغا  لارينگ  هم، عمريني شعر وادب  وفضل ساحه سيندا صرف ادیش لرينه انگيزه يرادیپ دير. البته بوگشي نينگ شول يخشي عملي، ييل لارچا انگيزه يارادیپ دير. البته بوگشي نينگ شول يخشي عمل لري ييل لارچا اوزیلمأن گورگاني امپراطور ليغيندا ييل لار بوييچا دوام ادیپ گلیپ دیر.
خان خانانينگ بول عنعنه سي، باشقه دولت ارباب لارینا هم تأثير ادیپ دیر.  چنانکه شول دأپ (شاعرلاري، فاضل و دانشمندلري اولوغلش و حمایت ادیش) گورگاني امپراطور ليغي نينگ کابل، قندهار، سند، دکن و بهار ايالت لاريندا هم دوام اتیورتی.
محمد بايرام خان هندوستانينگ آيريم يرلرينده کوپ کتته اقطاع لار اله گتیریش بیلن، کوپ کتته ثروت توپلان اکن، اول شاهانه ديريکچيليک اتیور اکن. اول سلطان محمود غزنوي یالی بول ثروتلري اؤزي نينگ آديني يوقاري گوتريش و شهرت غازانيشي اوچین صرف اتیور اکن. خان خانان بول کتته مبلغ لاري، لهوولعب يوليندا دأل ، بلکه علم، مدنيت، هنر و ادبياتی اؤسدیريش و شاعرلار، يازیجيلار، هنرمند و عالم لاري حمايت و تشويق اديش يوليندا ترقه صرف اتیورتی . اونينگ شاعرلار و عالم لارا بيریون انعام لاري «محمودي» تی. اوز دورينده بير قنچا شاعري يخشي شعر آیدانی سببلي طلا بیلن اولچأپ کتته بخشش لار و انعام لار بردي. خان خانان جیدا سخي و جوانمرد گشي اکن. شونينگ اوچین ، کوپ شاعرلار، مورخلار و تذکره يازیجيلار، اونينگ شرافت و نجابت، انسانيت و سخاوتيني ذکر اديپ يادلاب ديرلار. هند تيموري لري نينگ و ختيندا يازيلان ـ کتته ـ کیچي تاريخ کتاب لرنينگ صحيفه لريندا بايرام خانينگ آديني جیدا کوپ گوريش ممکن.
خان خانان يالنگیز بيیک سپه سالار و باتور سرباز دأل تی، بلکه اول علم و فضيلت و ادبيات دان هم خبرلي گشي بوليپ، ادبيات و معرفت نعمتيندان هم بهره لی تی. بايرام خان شعر آيتماق دا عالي ذوقینگ ايیه سی بوليپ، ترکي و فارسي ديل لرده يخشي شعر لر يازيپ دير. اول بذله گو گشي بوليپ، بديهه ده يخشي سوزلر آيتیور اکن. بيرگون خان خانان آگره شهري نينگ (25) کيلو مترليگينده واقع بولان «فتح پور» آتلي يرده بير درويش بيلن ملاقات اتیور. اتفاقاً درويش « تعز من تشأ و تذل من تشاء» آيه شريفه ني اوقيیر اکن. بيرام خان بو آيتينگ معني سيني درويش دن سوره یور. درويش تفسير اوقيمانلیغی اوچین جواب بريش دن عاجز بوليپ، سکوت اتیور. اونده خان خانانينگ اؤزي مونیانی جواب بيریور: «تعز من تشاء ـ بالقناعه و تذل من تشاءـ بول سوال».
محمد بايرام خان بير دانش اهل لری بيلن دأل، بلکه همه لر بيلن يخشي مناسبت ده بوليپ، غريب ـ فقرا لرا، ستم گورن گشي لره حامي صفت دا خدمت ادیپ دیر. « اخلاق حکيمي» کتابي نينگ مولفي مير حسن علي نينگ يازيشيچا: « بيرگون بير تاجر بايرام خانينگ حضورينا گليپ عرض اتیور: من يزد و کاشان ولايت لاريندا رنگ برنگ حالی لاري  همده نفيس يوپک متاع لاري سيز اوچین تيارلاب غوییپ تیم. من هندوستانا عزم سفر اديب، شول نأرسه لري اوزيم بيلن آليپ کيليب تيم. يولدا « پرگنه» ديه ن جايدا سراي دا جايلاشديم. ناگهان سراي اوت آليب متاع لاريم کويدي و قانچه ييل زحمتيم کويدي ـ ديه ن. بايرام خان تاجردن بول مال لري تيارله ماق اوچین قنچا پول صرف اده نینی سوره یور. اونده تاجر: اون مونگ روپيه خرچ ادیپ تیم ـ ديب جواب بریور. بايرام خان شول اندازه تاجره بريب، دعاسيني آلان.  ينه شو مولف يازيشينا گورأ، بيرگون نظيري نیشاپوري محفل چاغيندا آيتیور: «اگر بيرلک روپيه بيريره جمع قيلنسه ، نأهیلی منظره سي بولار اکن؟» خان خانان، شول محفل ده بيرلک روپيا ني جمع لاب اونينگ منظره سيني گورکزیور، و شاعرا پولينگ همه سيني گه بخشلایور.
همه دن گورأ يخشي راق، «مآثر الامرا» کتابي نينگ مولفي ميرعبدالرزاق خوافي، بايرام خان باره ده معلومات بریور. اول یازيور: « خان خانان قابليت و استعداد ده اؤز عصري نينگ يگانه سي ايردي، اول عربي، فارسي اردو و هندي ديللريني روان بيلر ايدي. شعري يخشي دوشينيپ، و اوزي هم يخشي شعر آيتر ايدي. اکثر ديل لره گپلأپ، اونينگ سخاوتي و همتي هندوستان ده ضرب المثل تی. بیر گون برات لارا امضا غویار تی، اشتباها بیر پيادا بيرمنيگ تنگه اورنينا بير مينگ روپيه ديپ يازدي، ولي او شبو پياده گه شونچه پول بيردي.
تکراراً شاعر لرا يا گؤرکزیپ ياده ياشيرين صورتده کتته مبلغ لري بریورتی و يا هم اوزاق شهر لره اوزاتیورتی. اونينگ زمانينده، سلطان حسين ميرزا و ميرعلي شيرنوايي نينگ زماني ديک، هر فن دن اونينگ درگاهينده اهل کمال جمع بولر ايدي. جمله دن. باتورليک، سخاوت، علم و ملکي تدبيرده اوز دوري نينگ سرآمدي ايدي.»
اونينجي و اون بيرينجي عصرينگ تقريباً همه شاعرلاري که هندوستانا سفر ادنلر لر، خان خانان نينگ حمايتيندان بهره آلان لار. شول جمله دن، نظيري نيشاپوري، شکيبي اصفهاني، عرفي شيرازي، رسمي قلندر، حياتي گيلاني، نوعي خبوشاني، ملک قمي، ظهوري تر شيزي، خواجه حسين ثنايي، حکيم فغفور لاهيچي، محمد باقر خرده، ميردوستي سمرقندي، ميرغروري کاشاني، کامل جهرمي، محب علي سندي، شراري همداني، شاه نظر قمشه يي، نادم گيلاينی، محمد مومن وجودي و باشقه لردير.
خان خانانينگ شول کريمانه و سخاوتمندانه شيوه سيني سونگقي عصردا گورگان امپراطورليغي نينگ سپه سالار لاري و حکمدار لاري: مهابت خان، ظفرخان احسن، خان زمان بهادر، خواجه ارجاسب، اميدي تهراني، اعتمادالدوله تهراني (نورجهان بيگم ینگ آتاسی) و باشقه لار ادامه برديلر و هند شبه قاره سيندا ادبيات و صنعت و علمينگ اوسيشينده کتته نقش اويناديلر.
 
        یازان : پوهنوال محمدصالح راسخ

        منبع: اوغانستانلی ترکمن لرینینگ سایتی جیحون