فید دايرة المعارف كتابداري و اطلاعرساني(نسخه آزمایشی)
هدف اصلي مؤسسه بينالمللي كتابشناسي، در ابتداي تأسيس، بهطور كلي مطالعه امر ردهبندي و تنظيم يك كتابشناسي بود. دفتر بينالمللي كتابشناسي (اُ.آي.بي.)[5] كه دفتر مركزي مؤسسه بود، بهعنوان نهادي شبه رسمي در بلژيك تأسيس شد و وظيفه آن تهيه خزانه كتابشناسي جهاني[6] بهصورت برگهاي و بر اساس ردهبندي دهدهي بود. ملويل ديويي* به اتله و لافونتن اجازه داد كه در مورد ترجمه و گسترش ردهبندي دهدهي براي تهيه كتابشناسي اقدام كنند و خود او نيز نايب رئيس مؤسسه شد. مؤسسه در سالهاي پيش از جنگ جهاني اول پيشرفتهاي چشمگيري كرد. مجموعه كتابشناسي جهاني، آنچه كه امروز پايگاه اطلاعاتي خوانده ميشود، به بيش از 11 ميليون مدخل رشد يافت. اين پايگاه خدمات خود را از طريق مكاتبه عرضه ميكرد و به اين منظور براي آن سرويسي جهاني راهاندازي شد. كار اين سرويس به تحليلهايي درباره راهبردهاي كاوش و مشكلات قيمتگذاري منجر شد. اين سرويس كاوش، تا 1912 سالانه بيش از 1500 درخواست اطلاعات دريافت كرد. در 1906 پايگاه اطلاعاتي تصويري به نام گنجينه نشانههاي گرافيكي جهان[7] بهعنوان بخش تصويري پايگاه اطلاعات كتابشناختي ايجاد گرديد كه آن نيز بر اساس اصول مشابهي سازماندهي شده بود. در سال 1907گنجينه دايرهالمعارفي پروندهها[8] نيز تهيه شد و در آن بروشورها، جزوهها، مقالات نشريات ادواري و روزنامهها و ساير اسناد، گرد آمد تا بُعد دايرهالمعارفي گنجينه را تشكيل دهد.
آنچه كه بهعنوان ردهبندي دهدهي جهاني يا گسترش بروكسل از ديويي شناخته شد و در واقع بسته نرمافزاري سازماندهي پايگاههاي اطلاعات كتابشناختي و ساير انواع پايگاههاي اطلاعاتي تهيه شده در دفتر بينالمللي كتابشناسي بود، حاصل همكاريهاي گسترده بينالمللي گروه وسيعي از دانشپژوهان بود كه برخي آنها، برندگان جايزه نوبل بودند. دستورالعمل تركيب اعداد با استفاده از نشانهها و فرانماهاي كمكي[9] ، ردهبندي دهدهي جهاني را نخستين ردهبندي چهريزهاي مهم كرد. انتشار بخشهاي مختلف ردهبندي از 1896 آغاز شد و سرانجام، نخستين ويرايش كامل آن در بيش از 2000 صفحه، بين سالهاي 1904 تا 1907 منتشر گرديد.
انتشار خبرنامه مؤسسه بينالمللي كتابشناسي كه از سال 1895 آغاز شده بود، تا 1911 بهطور مرتب ادامه يافت و پس از وقفهاي چند ساله، از 1914 مجددآ آغاز شد. خلاصه مذاكرات كنفرانسهاي برگزار شده از سوي مؤسسه در سالهاي 1897، 1900، 1908، و 1910 و مقالات ارائه شده در اين نشستها در اين خبرنامه منتشر گرديد. نشستهاي 1908 و 1910 علاوه بر درج خبرنامه، جداگانه هم منتشر شد. دفتر كتابشناسي نيز برنامه جاهطلبانهاي را براي منابع كتابشناختي آغاز كرد. مؤسسه بينالمللي كتابشناسي از همان سالهاي نخست، اهميت تأسيس شعب يا دفاتر ملي در ساير كشورها را تشخيص داد. نخستين و در عين حال تنها شعبههايي كه مدتها پس از جنگ نيز فعاليت داشتند، "دفتر كتابشناسي پاريس" و "شوراي كتابشناسي زوريخ" بودند. شوراي كتابشناسي زوريخ كه توسط فردي امريكايي بهنام هربرت هاويلند فيلد اداره ميشد، به دليل فعاليتي كه در گسترش برخي شاخههاي علوم در ردهبندي دهدهي جهاني داشت و همچنين به سبب انتشار كتابشناسيهاي ادواريهاي علمي به شيوهاي كه مستقيمآ در مجموعه كتابشناسي جهاني قابل درج بود، توجه بسياري را جلب كرد.
دفتر بينالمللي كتابشناسي از 1905 گسترش چشمگير يافت، و بهتدريج، به هسته مركزي فعاليتهاي عمومي بيناللملي بدل شد. نخستين اقدام در جهت توسعه، تأسيس "دفتر مركزي انجمنهاي بينالمللي" و آغاز همكاري با"انجمن بلژيكي جامعهشناسي" در انجام پيمايش وسيعي درباره سازمانهاي بينالمللي بود. يكسال بعد، كتابخانه انجمنها، مؤسسات علمي، و اتحاديهها[10] پايهگذاري شد. به هنگام گشايش رسمي، پس از تقريبآ هجده ماه، شمار نهادهاي عضو آن، كه عمدتآ انجمنهاي بينالمللي با دفاتر مركزي در بروكسل بودند، از 6 واحد به 25 واحد رسيد.
در سال 1909 اتله و لافونتن با همكاري آلفرد فريد به ويرايش >راهنماي حيات بينالمللي<[11] همت گماشتند. اين راهنما كه تهيه آن در 1904 توسط فريد آغاز شده بود، با انجام پيمايشي كه پيشتر به آن اشاره شد، گسترش فوقالعاده يافت و ويرايش بعدي آن طي سالهاي 1910-1911 منتشر شد (اتحاديه انجمنهاي بينالمللي، كه فعاليت آن در 1924 به اجبار متوقف شد، پس از جنگ جهاني دوم حيات دوباره يافت و به انتشار منبع مرجع عظيمي كه امروز >سالنامه انجمنهاي بينالمللي< خوانده ميشود، ادامه داد). در رأس كليه اين فعاليتها برگزاري كنگره جهاني انجمنهاي بينالمللي قرار داشت. اين كنگره در سال 1910 برگزار شد و اتحاديه انجمنهاي بينالمللي نيز در جريان آن، پايهريزي گرديد. دومين كنگره انجمنهاي بينالمللي با گستردگي بيشتري در 1913 برگزار شد و برنامهريزي براي برگزاري سومين كنگره در سال 1915، با وقوع جنگ، متوقف گرديد.
در 1910، كنگره، قطعنامهاي به تصويب رسانده بود كه دولت بلژيك به ايجاد موزهاي بينالمللي براي نگهداري و توسعه آثاري اقدام كند كه در آن تاريخ در نمايشگاه جهاني بروكسل، به نمايش درآمده بود. دولت بلژيك، بخشي از كاخ سن كانتنر[12] را به اين منظور اختصاص داد، و به اين ترتيب، آنچه كه به زودي بهنام كاخ مون ديال[13] شهرت يافت و مركز عظيمي براي فعاليتهاي بينالمللي بود، پايهريزي شد. خدمات كتابشناختي دفتر بينالمللي كتابشناسي، كتابخانه بينالمللي، موزه بينالمللي، خدمات دفتري و انتشاراتي انجمنها، و دانشگاه بينالمللي (در صورت تحقق برنامههاي اتله و لافونتن)، در همين مكان بايد متمركز ميشد.
پس از جنگ جهاني اول، كليه فعاليتهاي مرتبط با دفتر و مؤسسه كتابشناسي به همراه ساير مجموعههاي كاخ مون ديال، در ضلع چپ كاخ سن كانتنر متمركز شد. در سال 1920 يك نشست دو هفتهاي بينالمللي برگزار گرديد (در سالهاي 1921، 1922، و 1924 نشستهاي دو هفتهاي ديگري برگزار شد) و همزمان با نخستين نيمسال دانشگاه بينالمللي كه بهرغم عنوان پرطمطراق آن چيزي بيش از يك دوره تابستاني فشرده نبود، كنفرانسهاي مؤسسه بينالمللي كتابشناسي و اتحاديه انجمنهاي بينالمللي نيز برگزار شد. حمايت جامعه ملل نيز درخواست شد اما حاصل نشد.
كاخ مون ديال كه در ابتدا بهنظر ميرسيد ]مسائل[ قرن نوزدهم و جنگ را با موفقيت پشت سر ميگذارد، بهزودي با مشكلات زيادي روبهرو شد. حمايتي كه از جامعه ملل و، پس از سال 1922، از مؤسسه همكاريهاي بينالمللي، مصرانه درخواست كرد، به نتيجه نرسيد و دولت بلژيك نيز كه دستخوش تغيير شده و با مشكلات سياسي و اقتصادي فراواني روبهرو بود، بهتدريج پشتيباني از اين فعاليتها را متوقف كرد. در 1922 دولت، بخشهايي از كاخ سن كانتنر را كه در اختيار پاله مون ديال قرار داده بود، باز پس گرفت و در سال 1924 اين امر تكرار شد. در 1934 دولت، كاخ مون ديال را به كلي تعطيل كرد و سرانجام در آستانه جنگ جهاني دوم با اعتراف به نادرست بودن اين تصميم، مكانهايي را در منطقه ويل دو بروكسل[14] در اختيار مؤسسه قرار داد.
در اين شرايط، براي حاميان مؤسسه بينالمللي كتابشناسي به خوبي روشن شده بود كه بايد براي نجات آن از اوضاع نابسامان كاخ مون ديال به هر نحو ممكن اقدام كنند. در 1921 جواني هلندي بهنام فريتس دونكر دويويس[15] در بازنگري در ردهبندي دهدهي جهاني با بلژيكيها به همكاري پرداخت. ردهبندي دهدهي جهاني از سال 1907، يعني از زمان انتشار نخستين ويرايش، مورد بازبيني كامل قرار نگرفته بود و در بسياري از حوزهها، بهويژه در زمينه علوم و فناوري، بايد روزآمد ميشد. دويويس در سمت دبير كميته بينالمللي ردهبندي دهدهي، براي سرپرستي اين بازنگري مشغول بهكار گرديد. در 1924 نشستي در لاهه به رياست لافونتن، اما به رهبري و هدايت دويويس و همكاران هلندي وي برگزار شد و طي آن در اساسنامه مؤسسه بينالمللي كتابشناسي تجديدنظر شده و نقش سازمانهاي ملي بهعنوان اعضاي مهم مؤسسه مورد تأكيد قرار گرفت و بر مركزيت فعاليتهاي خزانه كتابشناختي در كار مؤسسه تأييد شد (كه استفاده از آن در بروكسل ناممكن بود و يا به غلط اينگونه تصور ميشد). در نشست 1928، دويويس بهعنوان سومين دبيركل آن انتخاب شد و، به اين ترتيب، وي كه در مقايسه با اتله 60 ساله و لافونتن 74 ساله، جوان و پرانرژي محسوب ميشد، بهزودي به برجستهترين چهره مؤسسه بدل گرديد و از آن پس، دفتر مركزي فدراسيون بينالمللي اطلاعرساني و سندپردازي عملا به لاهه، محل كار دونكر دويويس، انتقال يافت.
از سال 1931 فعاليتهاي مؤسسه بينالمللي كتابشناسي بسيار منظمتر و با قاعدهتر از ساير سازمانهاي بينالمللي شد و فعاليت آن بهطور عمده برگزاري كنفرانسهاي سالانه؛ انتشار خبرنامههاي >سندپردازي جهاني<[16] از سال 1930 تا 1932 در بروكسل، >ارتباطات مؤسسه بينالمللي سندپردازي<[17] ازسال 1933 تا 1939، و بهدنبال تغيير نام مؤسسه >ارتباطات فدراسيون بينالمللي اطلاعرساني و سندپردازي<[18] در لاهه؛ و بازنگري در ويرايش كامل ردهبندي دهدهي جهاني به زبان فرانسه بود. انتشار اين ويرايش با تأخير زياد همراه بود و بهرغم اينكه چاپ آن عملا در 1926 آغاز شد، انتشار نسخه كامل، تا 1932 بهطول انجاميد. انتشار ويرايشهاي كامل آلماني و انگليسي نيز در همين تاريخ، ابتدا تحتنظر سازمان استاندارد آلمان و سپس با نظارت انجمن بريتانيايي كتابشناسي جهاني[19] و اسليب* آغاز شد.
در همين زمان، مؤسسه بينالمللي كتابشناسي، موضوع تكثير اسناد، بهويژه تكثير با استفاده از ريزفيلم را مورد توجه قرار داد. هر چند مطالعات اوليه و نمونههاي ابتدايي دستگاهها به سال 1906 مربوط ميشد و بعدها مورد توجه اتله و رابرت گولد اشميت نيز قرار گرفته بود، اما توجه گسترده بينالمللي به موضوع توليد فيلم و پيشرفت دستگاههاي فيلمبرداري و نمايش فيلم، اين زمينه را به حوزه پر تحرك و هيجان انگيزي تبديل كرد كه براي خدمات اطلاعرساني نيز نويد بخش بود.
در 1937، بهدنبال گزارش ژان ژرارد درباره اتحاديه فرانسوي سازمانهاي سندپردازي[20] كه به تازگي تأسيس شده بود، مسائلي مطرح شد كه به تغيير نام مؤسسه بينالمللي كتابشناسي منجر گرديد. ژرارد به برگزاري كنفرانسي در مورد سازمانهاي بينالمللي سندپردازي در پاريس همت گماشت. اين كنفرانس عنوان پر طمطراق كنگره جهاني سندپردازي بينالمللي[21] را به خود گرفت و دستاورد عمده آن صحه گذاشتن بر امكان موفقيت مؤسسه بينالمللي كتابشناسي بهعنوان فدراسيوني بينالمللي از سازمانهاي ملي و انجمنهاي بينالمللي بود.
درگذشت لافونتن و اتله در سالهاي 1943 و ،1944 احياي مجدد فدراسيون بينالمللي سندپردازي پس از جنگ را بر عهده دونكر دويويس نهاد. نخستين كنفرانس فيد در 1946 در پاريس، با چهرهاي كاملا بينالمللي، تشكيل شد. يك انگليسي بهنام چارلز لمايستر نامزد پست رياست و جايگزين جي الينق پرنس[22] شد كه از 1931 بهعنوان مقام مافوق دونكر دويويس در دفتر "ثبت اختراعات هلند" مشغول بهكار بود. فرايند بازنگري در اساسنامه سازمان نيز آغاز گرديد و امور سازمان در كميتههاي مختلفي متمركز شد كه بسياري از آنها در اواخر دهه 1930 فعال بودند. كميسيوني با عنوان كميسيون انتشار ادواري[23] نيز تشكيل شد و نظارت بر انتشار مجله فيد، تحتنام جديد >بررسيهاي سندپردازي<[24] را برعهده گرفت.
مهمترين اقدامي كه در اين زمان انجام گرفت، ايجاد رابطه نزديك با يونسكو در اولين فرصت بود. اي.جِي.كارتر رئيس بخش كتابخانهها و موزهها، فيد را به درخواست كمك مالي براي امور گوناگون ترغيب كرد. وي همچنين فيد و ايفلا را به بازنگري در رابطه نحوه متقابل با يكديگر و بررسي راههاي مختلف همكاري تشويق كرد. با اين حال، از آنجا كه فيد، سندپردازي را كاملا مستقل از كتابخانههاي مرسوم و بهعنوان شيوه اختصاصي فعاليتهاي اطلاعاتي خود درنظر ميگرفت، ايده اتحاد با كتابخانهها با مقاومت عمومي در آن روبهرو شد.
اقدام مهمي كه در جهت ايجاد ساختار مديريت تخصصيتر در فدراسيون ضرورت داشت، پس از بازنشستگي دونكر دويويس در 1959، ممكن و در واقع گريزناپذير شد. دونكر دويويس در 1961 درگذشت. وي نيز مانند سلف خود اوتله، مركز ثقل، قطب ارتباطات، حافظه، و حامي سازمان بود و در مدت رياست، تعيينكننده اصلي مسير بسياري از فعاليتهاي سازمان محسوب ميشد. براي دونكر دويويس جانشيني وجود نداشت و اين امر، سازمان را كه در پي اعمال مديريتي با ثبات و انعطافپذير بود با مسائل بسياري روبهرو كرد.
فيد با اساسنامه جديدش، در 1948، تلاش ناموفقي را براي تعريف اهداف و وظايف خود آغاز كرد. اين اهداف و وظايف كه در قالب طرحهاي درازمدت و اسناد برنامهريزيهاي رسمي سازمان نمودار ميشد، بسيار بلندپروازانه بود؛ برجستهترين آنها انتخاب نام جديدي در 1986 بود كه با اضافه كردن واژه "اطلاعرساني" بهنام قبلي صورت ميگرفت. به اين ترتيب، سازمان با عنوان "فدراسيون بينالمللي اطلاعرساني و سندپردازي" ناميده شد و برنامه راهبردي جديدي را نيز پذيرفت. فيد در 1991 برنامه جديدي را تدوين كرد كه اساسآ بر بهكارگيري اطلاعات و نظامهاي اطلاعرساني در تجارت و صنعت متمركز بود و به پردازش و توليد كلان اطلاعات و مديريت اطلاعات و، در سطح نظريتر، به اطلاعرساني بهعنوان دانشي نوظهور توجه ويژه داشت. در 1994، فيد بر آن شد كه در هماهنگسازي سازمانهاي بينالمللي غيردولتي كه "قطعنامه توكيو در مورد اتحاد راهبردي سازمانهاي بينالمللي غيردولتي اطلاعرساني براي خدمت بهتر به جامعه جهاني"[25] نام گرفت، نقش اصلي را برعهده گيرد و اين، عملا آخرين نفس و پايان كار فدراسيون بينالمللي اطلاعرساني و سندپردازي بود.
بخش عمده فعاليتهاي فيد، پس از جنگ جهاني دوم، برگزاري كنفرانسهاي دوسالانه در برخي كشورها در نقاط مختلف جهان بود. شماري از اين كنفرانسها با موفقيت بسيار همراه بود و در زمره رخدادهاي مهم و قابل توجه به شمار ميرفتند. ساير فعاليتهاي فيد، در كميسيونهاي ويژه آن، از جمله كميسيون تعليم و تربيت متمركز بود. آنچه كه در نگاه به گذشته، بهنظر ميرسد تصميم غيرعاقلانه شوراي فيد بوده است، تلاش آن براي فاصله گرفتن از ردهبندي دهدهي جهاني بود كه دليل آن، نگراني سازمان از اين امر بود كه ردهبندي دهدهي جهاني مسئوليت عمده و اصليترين فعاليت آن تلقي شود. سرانجام حق مؤلف ردهبندي دهدهي جهاني به كنسرسيومي فروخته شد كه فيد تنها يكي از اعضاي آن بود. نكته جالب توجه و در واقع طنز قضيه در اين است كه ردهبندي دهدهي جهاني تنها اثري است كه امروز از فيد بر جاي مانده است؛ حال آنكه فيد مشتاق بود بهجاي آنكه بهعنوان مسئول اداره امور يك طرح ردهبندي مانند ردهبندي دهدهي جهاني؛ شناخته شود؛ نقشي گستردهتر ايفا كند و با احاطه به تغييرات دائمي توليد اطلاعات به اشكال مختلف و مصرف آن، بهويژه در بخش دولتي و تجاري، نام خود را مطرح كند. ردهبندي دهدهي جهاني از اين جهت نيز مشكلساز بود كه به زبانهاي مختلف و بهصورت بخشهاي مجزا نيز موجود بود. اين اجزا براي منظورهاي مختلف و از روي ويرايشهاي متفاوت ردهبندي اصلي تهيه ميشدند. نگهداري ويرايشهاي اصلي و استاندارد ردهبندي، بسيار مشكل و مستلزم تلاش فراوان بود. اهداف گسترده فيد، در تحول ساختار سازمان به كميتهها و كميسيونها و همچنين در تغيير رابطه با اعضاي ملي و استفاده بيشتر از آنها تجلي مييافت، به نحوي كه بيشتر اعضاي ملي، در مقاطع مختلف، مسئوليتهاي مديريتي كميتهها و كميسيونها و انتشارات آنها را بر عهده داشتند. ايجاد كميسيونهاي منطقهاي (براي امريكاي لاتين و اقيانوسيه) نيز نشانگر تلاش فيد براي گسترش سازمان و جذب اعضاي غيراروپايي بود.
از جنگ جهاني دوم به اين سو، در پارهاي از موارد، نحوه تصدي پست حساس دبيركل در فدراسيون بينالمللي اطلاعرساني و سندپردازي، بهگونهاي بود كه ميتوان آن را مسئلهساز خواند. سازمان با كاهش روزافزون منابع و بحرانهاي مالي و سازماني روبهرو بود و حل رضايتبخش اين بحرانها بين رياست سازمان، شورا (كه اعضاي آن در سراسر جهان پراكنده بودند)، و دبيركل امكانپذير نبود و مهمتر اينكه، به نظر ميرسيد، با توجه به انواع انجمنهاي بينالمللي و نهادهاي غيردولتي كه در حوزه اطلاعرساني بهصورتهاي مختلف فعاليت ميكنند، فيد ديگر قادر به ايفاي نقش ويژه و برجستهاي نخواهد بود.
در 14 ژوئن 2001 از سوي دبيركل ايفلا، نامه سرگشادهاي براي اعضاي ايفلا منتشر شد كه بيانگر سرنوشت نهايي فيد بود و انحلال آن را به اطلاع عموم ميرساند: "در طول سال 2000 مشخص شد كه فدراسيون بينالمللي اطلاعرساني و سندپردازي (فيد) با مشكلات شديد مالي روبهروست. در اواسط سال 2000 مدير اجرايي فيد از خدمت كنارهگيري كرد و جانشيني براي وي تعيين نگرديد. كنگره دوسالانه فيد، كه قرار بود در اكتبر 2000 در برزيل برگزار شود، لغو شد و انتشار نشريه >بررسيهاي فيد<[26] نيز متوقف گرديد. من در نوامبر 2000 در مقام دبيركل ايفلا، در نشست كميته اجرايي فيد كه در ليسبون پرتقال برگزار ميشد، شركت داشتم. در اين نشست، با تأييد هيئت اجرايي ايفلا، طرحي را پيشنهاد كردم كه بر اساس آن ادامه برنامههاي حرفهاي فيد در قالب ساختار ايفلا تضمين ميشد. اين طرح به گروههاي موضوعي ويژه و كميتههاي تخصصي فيد امكان ميداد كه در قالب بخش جديدي از ايفلا به فعاليت خود ادامه دهند. گام نخست اين برنامه، ميتوانست در كنفرانس سالانه ايفلا در آگوست 2001 در بوستون، برداشته شود و، اين كنفرانس، فرصتي براي اعضاي فيد فراهم ميكرد تا در نشستهاي حرفهاي و كاري با يكديگر به مذاكره بنشينند. مقالات و اخباري نيز كه پيشتر در نشريه>بررسيهاي فيد< چاپ ميشد، ميتوانست در مجله ايفلا منتشر شود. اين طرح، پيشنهاد ويژهاي بود كه به اعضاي فيد امكان ميداد، با كمترين شرايط به ايفلا ملحق شوند و در عين حال بهگونهاي برنامهريزي شده بود كه حفظ اصول و ارزشهاي بنيادي فيد را نيز تضمين ميكرد".
هرچند كه عدم پذيرش طرح بهطور رسمي به ايفلا اطلاع داده نشد، اما از قراين چنين برميآيد كه مورد پذيرش فيد قرار نگرفته است. از همينرو، هيئت اجرايي ايفلا در نشست خود در مارس 2001 تصميم گرفت كه پيشنهاد خود مبني بر نجات فيد را باز پس گيرد.
مآخذ :
1) Michael Buckland's Homepage". [On-line]. Available: http://www.sims.berkeley.edu/¬buckland/fidhist.html [22Dec. 2005]; 2) "Open Letter on IFLA and FID". [On-line]. Available: http://www.ifla.org/III/misc.fid-ifla.htm. [22Dec. 2005]; 3) Rayword, W. Boyd. "IFLA-FId-Is tit Time for Federation?". IFLA Journal, No.3 (1977): 278-280; 4) Idem. "International Federation for Information and Documentation (FID)". Encyclopedia of Library History. PP. 290-294.
دبليو بويد ريوارد[27]
ترجمه نجلا حريري
[1]. FID (International Federation for Infomation andDocumentation)
[2]. International Conference on Bibliography
[3]. International Institute of Bibliography (IIB)
[4]. International Institute for Documentation (IID)
[5]. International Office of Bibliography (OIB)
[6]. Repertoire Bibliographique Universal
[7]. Repertoire Iconographique Universal
[8]. Repertoire Encyclopedique Dossiers
[9]. Auxiliary Schedules
[10]. Bibliotheque des Associations et Institutions Scientifques etCorportives
[11]. Annuaire de la vie international
[12]. Cinquantenaire
[13]. Mondial
[14]. Vile de Bruxelles
[15]. Frits Donker Duyvis
[16]. Documentatio Universalis
[17]. IID Communicationes
[18]. FID Communicationes
[19]. British Society for International Bibliography
[20]. Union Francaise des Organismes de Documentation
[21]. Congres Mondial de Documentation Universal
[22]. J. Alingh Prins
[23]. Commission de Redaction de la Periodique
[24]. Revue de la Documentation
[25]. Tokyo Resolution on the Strategic Alliance of InternationalNon Governmental Organizations Information to Serve Betterthe World Community
[26]. FId Review
[27]. W. Boyd Rayward