ره‌آورد ماوراءالنهر (بخش پانزدهم) سفرنامه دكتر مهدي سنايي
در شبكه‌ي يك تلويزيون، خانم
"غاليه" خبرنگاري مطلع فردي ايران دوست است. وي تا به حال چند برنامه‌ي
بسيار زيبا در مورد فرهنگ و تمدن ايران تهيه و پخش نموده است. در بخش خبر
شبكه‌ي "خبر" تلويزيون –كه مهم‌ترين شبكه‌ي دولتي است- در نتيجه‌ي اين
همكاري‌ها و تا به حال، برنامه‌ةاي متعددي در مورد ايران تهيه و پخش شده
است. تصوير و تكنيك برنامههاي خبر بسيار بالاست. در شبكه‌ي ۳۱ نيز با بخش
خبر قزاقي –كه سرپرست آن سال‌ها گوينده‌ي تلويزيون بوده- همكاري مي‌كنيم و
طي يك سال به صورت هفتگي در اين بخش، سلسله برنامه‌ي هنر و فرهنگ ايران را
داشتيم. يكي از كارهاي خوب، پخش برنامه‌اي بود در سال جاري به مناسبت
سالگرد ارتحال حضرت امام.
متاسفانه همكاري ما با بخش‌هاي مختلف
تلويزيون قزاقستان همراه حسرت و دريغ است. در كمال تاسف پس از پيگيري‌هاي
فراوان از مراكز مختلف مربوطه در تهران به اين واقعيت رسيديم كه يك مجموعه
از فيلم‌هايي كه معرف زواياي مختلف زندگي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي
مي باشد، وجود ندارد. چند فيلم با عناوين "ايران امروز"، "ايران سرزمين
من" و ... وجود دارد كه برنامه‌هايي قديمي، كلي و تكراري است. عجيب است در
كشور ما- كه بيست سال است كار فرهنگي در خارج از كشور مي‌شود- هنوز
مجموعه‌اي فيلم كه معرف شهرها، مشاهير، هنر و فرهنگ اين مرز و بوم و انقلاب
اسلامي باشد، وجود ندارد. عجيب‌تر اين‌كه در مورد حضرت امام نيز كه شخصيتي
جهاني است و ما هم توقع داريم كه در اقصي نقاط دنيا شناخت بيشتري نسبت به
ايشان وجود داشته باشد- يك فيلم مستند و مصور- كه زندگي سياسي، اجتماعي و
علمي ايشان را نشان دهد- نيست. چندين فيلم وجود دارد كه روزهاي آخر عمر
ايشان را نشان مي‌دهد و برنامههاي طولاني در بدرقه‌ي پيكر ايشان توسط
مردم كه نشان مي‌دهد مردم به سر و سينه خود مي‌زنند. خوب، طبيعي است اين
فيلم براي شيعيان پاكستان خوب است، اما در برخي كشورها اصلا قابل استفاده
نيست. در عموم كشورها اين توقع وجود دارد كه يك فيلم مستند و جامع در مورد
زندگي اين مرد بزرگ نمايش داده شود. دو برنماه‌ي سلسله‌وار ما به زحمت
يكسال ادامه يافت، آن هم در شرايطي كه همكار ما بهنام اين اواخر مثل
تعزيه‌گيرها خودش بساط صنايع دستي، نقاشي و ...پهن مي‌كرد و توضيح مي‌داد و
بالاخره دست آخر به خاطر نبود برنامه تعطيل شد.
در قزاقستان رسانه‌هاي
ارتباط جمعي بسيار فعال هستند و شايد از اين جهت با جمهوري‌هاي ديگر آسياي
مركزي اصلا قابل مقايسه نباشد. شمار مطبوعات كشوري بالاست و همه‌ي
استان‌ها، داراي نشريات و شبكه‌ةاي تلويزيوني محلي هستند. تلويزيون در
شوروي از سال ۱۹۳۱ ميلادي شروع به نمايش برنماه‌هاي خود كرد، اما اداره‌ي
تلويزيون در قزاقستان خيلي ديرتر يعني در سال ۱۹۸۵ آغاز به كار نمود. راديو
و تلويزيون در دهه‌هاي شصت و هفتاد قرن بيستم، بيشتر جنبه‌ي القائي و
آموزشي داشت. جالب اين‌كه برنامه‌هايي با عناوين زير از تلويزيون پخش
مي‌شدند:« پيروي از رهنمودهاي حزبي»، «دوستي بزرگ، سياست لنيني»، «قول دادي
عمل كن، متعهد شدي اجرا كن»، «پيشگامان دامپروري»، «اقتدار صنعتي كشور را
بيشتر كنيم». در اين برنامه‌ها اقتباس‌هاي زيادي از سخنان رهبران حزبي صورت
مي‌گرفت. تمتم استوديوهاي تلويزيون در جمهوري‌ها (از جمله استوديوي مركزي
مسكو) داراي ساختاري يكسان بودند: اداره‌ي برنامههاي ادبي و درام، برنامه
كودكان و نوجوان، اداره‌ي برنامههاي اجتماعي و سياسي، اداره‌ي برنامههاي
صنعتي، اداره‌ي برنامههاي كشاورزي، اداره برنامههاي علمي، عمومي و آموزشي
و اداره‌ي برنامههاي آموزشي و سينمايي. حوادث ماه دسامبر سال ۱۹۸۶ تكان
عظيمي به همه‌ي بخش‌هاي حيات جامعه وارد كرد. در همين دوره بود كه برخي از
حاكمان شوروي خواستند بدانند كه برنامههاي سيما چه تاثيري برخي از حاكمان
شوروي خواستند بدانند كه برنامههاي سيما چه تاثيري بر بروز ناسيوناليسم
قزاقي گذاسته‌اند، اما معلوم شد كه اين برنامه‌ها هيچ اثري در اين جهت
نداشته است. در همين سال بازرسي از تلويزيون استان«اوست كامينوگورسك» به
عمل آمد و معلوم شد طي چهار ماه، تنها يك برنامه‌ي قزاقي آن هم با كيفيت
خيلي پايين پخش شده است. از ابتداي تاسيس سيما مقرر شد كه تناسب برنامههاي
روسي و قزاقي پنجاه-پنجاه باشد. شركت دولتي تلويزيون قزاقستان داراي سه
شبكه‌ي «يك»، دو و«آلاتاو» است. يكي از بخش‌هاي مهم شبكه‌ي يك تلويزيون،
برنامه خبر بود. از سال ۱۹۹۶ برنامه‌ي خبر از شركت صدا و سيما جدا شد و به
صورت يك شبكه‌ي مستقل به نام «خبر» درآمد. رياست بخش خبر و هم اكنون شبكه‌ي
خبر، به عهده‌ي «دريغه نظربايوا» دختر رئيس جمهور است. اين شبكه از جهت
تكنيك و كيفيت برنامه‌ها و كادر عمل‌كننده‌ي آن، بهترين شبكه‌ي موجود است.
پس از استقلال جمهوري تناسب برنامههاي قزاقي و روسي ۶۰% و به ۴۰% مقرر شد.
با اين حال اين تناسب به ندرت رعايت مي‌شود و عموما تناسب برنامه‌ها به
سود زبان روسي است. البته هيچ‌گونه حركت ضدقزاقي سبب اين گرايش نيست، بلكه
واقعيت اين است كه در حال حاضر كارمندان متخصص كه بتوانند با زبان قزاقي
برنامه‌هايي تهيه و پخش نمايند، اندك‌اند. فروپاشي شورويريال رشد مناسبات
بازرگاني و نفوذ چهارم حاكميت يهني رسانه‌هاي ارتباط جمعي در سال‌ةاي اخير
امكاناتي را فراهم آورد كه شبكه‌هاي مستقل و متعدد تلويزيوني تاسيس شوند.
«ك-ت-ك»،
«راحت»، «تان»، «۳۱»، «ان-ت-ك» و «شهر» از جمله شبكه‌هاي خصوصي موجود در
تلويزيون قزاقستان هستند. پيش از اين نيز سه شبكه‌ي «ام»، «توتم» و «نور»
نيز ايجاد و پس از مدتي تعطيل شدند. زبان در شبكه‌هاي خصوصي نيز به جز در
بخش‌هاي خبري كه ابتدا به قزاقي و سپس به روسي پخش مي‌شود- در ساير
برنامه‌ها، عموما روسي است. اين شبكه‌ها اغلب با پخش فيلم‌هاي غربي آغاز به
كار مي‌كنند، اما در ادامه، برنامههاي مختلف خبري، اجتماعي و آموزشي را
نيز شامل مي‌شوند. اين شبكه‌ها برخي اوقات و حتي گاهي در طول روز،
فيلم‌هايي كه تماس عريان زن و مرد را در بر دارد، به نمايش مي‌گذارند.
شبكه‌ي «تان» در سال‌هاي پيش در برهه‌هايي در اين زمينه بسيار زياده‌روي
كرد به گونه‌اي كه در چندين نوبت، منجر به ابراز مخالف و اعتراض شديد مردم و
مسئولان و نهايتا توقيف اين برنامه‌ها گرديد. يكي از اثرات فروپاشي شوروي
همين است كه در جمهوري‌اي كه برخي مردمش نان شب ندارند، شب‌ها يك شبكه‌ي
سراسري تلويزيوني تبديل به كلوب آموزش جنسي مي‌شود. در واقع اين مربوط به
حرص و طمعي است كه در سال‌هاي اول پس از فروپاشي وجود داشت و هم اكنون رو
به تعديل است. تغيير مديريت‌ها و تحول در شبكه‌ها هم بي‌تاثير نيست. «تان»
هم اكنون به صورت يك شبكه‌ي معتدل و مقبول درآمده است. شبكه‌هاي «۳۱» و
«ك-ت-ك» هم‌اكنون از رونق بيشتري برخوردارند. سي‌و يك شبكه‌اي خصوصي است كه
در زمينه‌ي خبردهي، پخش برنامه‌ةاي موسيقي و حتي ترتيب كنسرت‌ةاي مختلف
بسيار فعال است. اين شبكه حتي بسياري از خوانندگان محبوب جمهوري را جذب
همكاري با خود كرده و برنامههاي جوان‌پسند زيادي دارد. "ك-ت-ك" (اختصار
عبارتي به معناي شبكه‌ي تلويزيوني تجاري) تا پيش از اين يك شبكه‌ي خانوادگي
بود كه بيشتر سريال پخش مي‌نمود، اما در سال جاري توسط شركت بزرگ "كاروان"
خريداري شد و به مجموعه‌ي كارواني‌ها پيوست. كاروان شركت تجاري بزرگي است
كه هفته‌نامه‌اي هم به نام "كاروان" چاپ مي‌كند و همچنين مجلات متعددي در
زمينه مد، لباس و ... . پيش از اين نيز روزنامه‌اي با همين نام منتشر
مي‌كرد كه اخيرا چاپ نمي‌شود. شركت كاروان در تملك يهودي‌هاست. در حالي كه
رسانه‌هاي آن از بالاترين شمار و مقبوليت برخوردارند، اما در بين برخي مردم
و مسوولان هميشه به ديده‌ي ترديد به فعاليت‌هاي آنان نگريسته مي‌شود.
البته قصه‌ي يهودي‌ها و جايگاه آنها در شوروي، قصه مفصي است؛ اما به اختصار
چنين مي‌تان گفت كه در گذشته اين گروه در همه‌ي جمهوري‌ها، بسيار صاحب
نفوذ بوده و كارخانجات، صنايع و از جمله رسانه‌هاي ارتباط جمعي را در
اختيار داشته‌اند. هرچند در بين عوام، هميشه يك نوع نگرش منفي به يهودي‌ها
وجود داشته، اما كار آنان در صحنة‌ي كلان كشور و دولت از رونق برخوردار
بوده است.
قضيه‌ي يهودي‌ها در روسيه بسيار جدي‌تر از جاهاي ديگر
است و برخي معتقدند كه صحنه گردان حكومت در روسيه –حتي در انقلاب اكتبر و
پس از آن- تا به حال يهودي‌ها بوده‌اند. اين گروه شاهد مثال‌هاي زيادي از
سران انقلاب اكتبر تا طبقه بورژوازي جديدي كه در مسكو به قدرت رسيده‌اند،
مي‌آورند. "هفته‌نامه‌ي كاروان" –كه نزديك به صد صفحه هر جمعه در آلماتي
چاپ و در همه‌ي نقاط كشور و حتي "تاشكند" و "بيشكك" نيز منتشر مي‌شود-
نشانه‌ي خوبي از مناسبات جديد تجاري در صحنه‌ي اقتصاد و فرهنگ كشور است.
بخش عمده‌ي اين نشريه به چاپ آگهي‌هاي تجاري اختصاص دارد و بخشي از محبوبيت
و شمار بالاي خود را مديون همين موضوع است. علاوه بر اين در هر شماره‌ي
اين نشريه، چند مقاله در مورد مسايل جنسي با چند عكس مبتذل چاپ مي‌شود. نوع
خاص خبردهي كاروان، يعني وجود تنوع و تكراري نبودن خبرها، انعكاس
ديدگاه‌هاي مختلف سياسي و اجتماعي، خبرهاي جالب از همه‌ي دنيا، تيراژ بالاي
پانصد هزاري –كه به اندازه‌ي تيراژ مجموعه نشريات پايتخت است- پخش سريع آ»
در شهرها و مناطق ديگر،ارزان بودن قيمت آن با توجه به كثرت صفحات و
دربرداشتن آگهي‌هاي فراواني كه از "شير مرغ تا جان آدميزاد" در آ» پيدا
مي‌شود، از جمله ويژگي‌هاي كاروان است. كاروان از جهت مقالات سياسي نيز
خيلي غني است و به خوبي انعكاس‌دهنده‌ي همه‌ي زواياي زندگي جامعه است.
كاروان در مجموع در شمار نشرياتي قرار مي‌گيرد كه متاسفانه سراسيمه و
افسارگسيخته فساد و فحشا را در جامعه ترويج مي‌كنند و گويي وظيفه‌ي اصلي
خود را در هجوم به اخلاق انساني و شؤون ديني مي‌دانند! كاروان تا سال گذشته
–تقريبا بدون استثنا- هر شماره يك نكته‌ي منفي درباره‌ي جمهوري اسلامي
ايران مي‌نوشت. در اين اواخر اين روند تندتر شده بود و در دو هفته‌ي پياپي
با اشاره به ممنوعيت ماهواره در ايران و فتوايي در مورد موسيقي، مطالب
توهين‌آميزي نوشته بود. شايد در چاپ اين مطالب خيري بود، چون موجب
عكس‌العمل جدي و ديدارهاي متعدد با مقامات كشور در مورد ايران كاملا متوقف
گرديد. كاروان با توجه به شمار بالايش امكان خوبي است براي پيام‌رساني، چرا
كه نزديك به نصف اين نشريه، خبري و سياسي است؛ اما به همان دلايل و
ويژگي‌هايي كه ذكر شد، ما هيچ‌گونه همكاري با آن نداريم.
منبع: ره‌آورد ماوراءالنهر، سيري در تاريخ، آيين‌هاي قومي و فرهنگ مردم قزاق و قرقيز؛ سفرنامه‌ي دكتر مهدي سنايي
ماخذ:www.iras.ir
وبلاگ رسمی بنیادمختومقلی فراغی